Μαξ Μπλέχερ
Επουλωμένες καρδιές
μτφρ.: Βίκτωρ Ιβάνοβιτς
εκδ. Loggia, σελ. 250
Eνα βιβλίο που κυκλοφόρησε στα ρουμανικά το 1937, ένα χρόνο πριν πεθάνει στα 29 του χρόνια ο συγγραφέας του, Μαξ Μπλέχερ (1909-1938), έρχεται από την καρδιά της Μεσευρώπης να μας μιλήσει για μια σειρά από θέματα. Πρώτα από όλα, να μας δώσει ψυχική ευφορία, παρά το φαινομενικά σκοτεινό θέμα του, γιατί οι «Επουλωμένες καρδιές» είναι πρωτίστως ένα μυθιστόρημα εξαιρετικού ρυθμού και πλουσιότατου κοιτάσματος, συγκρινόμενο (αυθαίρετα και ίσως παραπλανητικά) με το «Μαγικό βουνό» του Τόμας Μαν. Σημείο διατομής με το αριστούργημα του Μαν είναι η ασθένεια, μια χώρα ανεξάρτητη, μια κηλίδα στο ημίφως.
Αλλά ο Μαξ Μπλέχερ καθώς ξετυλίγει το δικό του μυθιστόρημα και παρότι αντλεί από τη δική του εμπειρία με την ασθένεια, τη φυματίωση των οστών, χτίζει κόσμους σε ένα μεταίχμιο ρεαλισμού και αχαλίνωτης φαντασίας. Είναι ένας μάστορας του λόγου, ο Μπλέχερ, ο Ρουμανοεβραίος, ένα τέκνο του ευρωπαϊκού Μεσοπολέμου, τον οποίο μας συστήνουν σταδιακά οι εκδόσεις Loggia (έχει ήδη κυκλοφορήσει το πρώτο μέρος της τριλογίας του «Περιστατικά στο εγγύς εξωπραγματικό»). Εξαιρετική η συμβολή του έμπειρου και καλλιεργημένου μεταφραστή Βίκτωρ Ιβάνοβιτς.
Ο Μαξ Μπλέχερ μας δίνει μια πινακοθήκη χαρακτήρων μέσα από το alter ego του, τον Εμμανουήλ, που καθώς πάσχει (όπως και ο συγγραφέας) από την τρομερή, τότε, ασθένεια της φυματίωσης των οστών, παρατηρεί, σκέφτεται, ερωτεύεται, μέσα από τη γύψινη φυλακή του σώματος, σε άβολα φορεία, σε μια όλως διόλου δύσκολη και αδιανόητη καθημερινότητα στο σανατόριο.
Είναι τέτοια η πίστη στη ζωή, είναι τέτοια η δύναμη της γραφής και τόσο στέρεη η πεποίθηση του Μπλέχερ ότι μπορεί (και πρέπει) να φέρει εις πέρας αυτό το μυθιστόρημα, ώστε ο αναγνώστης παρασύρεται και ζει μαζί με τον Εμμανουήλ. Συμπάσχει χωρίς οίκτο. Και ο Μπλέχερ παραδίδει σελίδα τη σελίδα ως χρέος, οφειλή, ανάγκη, αλλά και ως έναν ύμνο στη ζωή που ενδόμυχα, ίσως γνωρίζει, πως θα αποχαιρετίσει. Οι πολλοί περιφερειακοί χαρακτήρες, ασθενείς, νοσηλευτές, κυρίες συνοδείας, εκκεντρικές ώριμες γυναίκες, στενοί φίλοι, όλοι ένας κι ένας, σε πληρότητα, λεπτομέρεια και κατανόηση, σφυρηλατούν τα γρανάζια ενός κόσμου που γυρίζει γύρω από την ιδέα της φθαρτότητας, την αγωνία του έρωτα, την προσμονή της ομορφιάς, την ανάγκη για –έστω και βραχεία και ίσως μάταιη– υπέρβαση.
Ο Μπλέχερ ανακαλύπτεται εκ νέου σταδιακά από τις ευρωπαϊκές γλώσσες κυρίως μετά το 2000 και είναι αυτό ένα φαινόμενο. Η εκ νέου ώθηση συγγραφέων που γνώρισαν ακμή στον Μεσοπόλεμο είναι ένα σύμπτωμα που αποκλίνει από τα όρια της λογοτεχνίας και ερμηνεύεται με κανόνες πολιτισμικής γεωπολιτικής. Ο Μαξ Μπλέχερ ανήκει στην εβραϊκή διανόηση της Ρουμανίας, που όπως και όλος ο αστικός κόσμος της χώρας αυτής είχε στενή σχέση τόσο με τη γαλλική διανόηση όσο και με το γερμανόφωνο υπόστρωμα μιας ευρύτατης κουλτούρας που είχε ηγεμονική θέση ανατολικά και νοτιοανατολικά του Βερολίνου έως το 1939. Οι Εβραίοι της Ρουμανίας, τουλάχιστον η κινητική μεσαία τάξη, ήταν εν πολλοίς γερμανοσπουδαγμένοι (άλλη μία τέτοια περίπτωση ήταν ο τενόρος Γιόζεφ Σμιντ), αλλά ο Μπλέχερ ανήκε στους γαλλομαθείς Ρουμάνους – είχε σπουδάσει ιατρική στο Παρίσι.
Προερχόταν από τη μεσαίου μεγέθους πόλη Ρόμαν, κομμάτι της ευρύτερης Μολδαβίας, στα ανατολικά της Ρουμανίας. Εκεί, βρισκόταν σε ένα μεταίχμιο πολλών κόσμων, του εβραϊσμού της Ανατολικής Ευρώπης, της ιδιότυπης ορθοδοξίας της λατινογενούς Ρουμανίας, πλησίον των μεγάλων κέντρων αστικής παιδείας και κουλτούρας της Κεντρικής Ευρώπης και σε γειτνίαση με την επίδραση της πολωνο-λιθουανικής σύμπραξης σε εδάφη της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Μολδαβία και η Ουκρανία.
Στη δίνη αυτού του ευρωπαϊκού Μεσοπολέμου, ανατέλλει το βραχύβιο άστρο του Μαξ Μπλέχερ. Στις «Επουλωμένες καρδιές» μάς δίνει το μέτρο ενός στυλίστα, χωρίς δράμα, αλλά με απόλυτη συνείδηση του σκότους, χωρίς θόρυβο, αλλά σε αγαστή σύμπνοια με τις αναλαμπές και τους βυθούς της ζωής. Ο συμβολισμός και η μεταφορική δύναμη της ασθένειας είναι καταλυτική. Θυμίζει εν μέρει μορφές στη ζωγραφική του Μπρίγκελ, λάμψεις από διηγήματα του Μπόρχες. Ο Μαξ Μπλέχερ ανελκύεται από τα ορυχεία της ευρωπαϊκής σκέψης.