Ενας παλιός κόσμος επιζεί στην Καισαριανή, όπως σε κάθε προσφυγική συνοικία. Και αυτόν τον κόσμο πηγαίνω που και που να συναντήσω, για να τον νιώσω ζωντανό ή ημιθανή, να δω τις κλειστές του πόρτες και τα μισάνοιχτα παράθυρα. Πόσα παράθυρα και πόσες πόρτες, σε ασβεστωμένους τοίχους, κάτω από τσίγκους ή κεραμίδια, από τα παλιά, τα βυζαντινά. Σε εκείνα τα αδιέξοδα της Καισαριανής ανάμεσα στο πάρκο της Πανεπιστημιούπολης και στην Εθνικής Αντιστάσεως, μαίανδροι σχηματίζονται ανάμεσα στα οικοδομικά τετράγωνα. Μικρά σπιτάκια σκιασμένα από ψηλές πολυκατοικίες, τα πιο πολλά ακατοίκητα πλέον, αλλά και πολλά με κουρτινάκια και λουλουδιασμένες γλάστρες, μοιάζουν παράταιρα μέσα στη νέα Καισαριανή με τα μοντέρνα διαμερίσματα. Αλλά να που και αυτά τα σπιτάκια έχουν καμιά φορά θέση και κάποια από αυτά δέχονται ακόμη αγάπη και φροντίδα. Σε δρόμους που ανακαλούν τη μνήμη των χαμένων πατρίδων όπως σε κάθε προσφυγική γειτονιά, στις οδούς Λυδίας και Βρυούλων, Νέας Εφέσου και Πανιωνίου, αλλά και Κυπρίων ηρώων, Μιχάλη Καραολή ή Ανδρέα Δημητρίου, σκιές της Ιστορίας συναντούν τη ζωή, όπως αναβλύζει ή όπως αποκρυσταλλώθηκε. Σκέφτομαι σκαπανείς της φωτογραφικής τεκμηρίωσης, όπως την Ελλη Παπαδημητρίου, που φωτογράφιζε την Καισαριανή στη δεκαετία του ’50, όταν πολλές παράγκες και χαμόσπιτα όριζαν μια καθημερινότητα πίσω από τη βιτρίνα της πόλης. Σήμερα, ανάμεσα σε περιποιημένα σπίτια και αστικές πολυκατοικίες, τα απομεινάρια εκείνης της ζωής αφηγούνται ιστορίες που μπορούν να τις ακούσουν όσοι θέλουν να τις ακούσουν. Τα μικρά αυτά σπιτάκια που υπάρχουν ακόμη δεν είναι λίγα. Οσα είναι παρατημένα, προσφέρονται για παρατήρηση χωρίς τον φόβο η παρατήρηση αυτή να εκληφθεί ως αδιακρισία ή απειλή από ενοίκους. Το βλέμμα τα αγκαλιάζει όλα, τόσο μικρά είναι. Ελάχιστα τετραγωνικά για ένα μαγειρείο, μια τουαλέτα, ένα δωμάτιο. Και αυλή, πάντα, γιατί η ζωή ήταν μισή στην ύπαιθρο και μισή μέσα, ήταν αυτός ο αρχέγονος ημιυπαίθριος βίος της Μεσογείου. Και είναι το θαύμα της οικονομίας, πώς δηλαδή στήνεται ένα νοικοκυριό από το τίποτε, δυο-τρία σκεύη, ένα τραπέζι, μια κουρτίνα στο χέρι κεντημένη. Στέκομαι σε αυτήν τη χειροποίητη οικονομία των προσφύγων στον Μεσοπόλεμο και στη θαυμαστή τέχνη της νοικοκυροσύνης. Ενα επίτευγμα ψυχικής απαντοχής, μαζί και η γέννηση της ιδέας του σπιτιού, του οίκου, της εστίας, ακόμη και αν ο χώρος ήταν ελάχιστος και τα μέσα ανύπαρκτα. Και αυτό το θαύμα, ήταν έργο γυναικών τις πιο πολλές φορές. Αυτά τα σπιτάκια που προσπερνώ, δίπλα στα δίπατα της οργανωμένης προσφυγικής κατοίκησης, δοξάζουν το εφήμερο, το αυτοσχέδιο. Υπηρετούν την ανάγκη. Και αφήνουν χώρο για λίγη ομορφιά. Λουλούδια, κεντήματα, πάστρα. Χωρίς υποδομές τότε. Είδα πολλά παράθυρα καρφωμένα, πόρτες με λαϊκά σχέδια αρ ντεκό, αυλές με παλιοσίδερα. Κάποια ακατοίκητα σπίτια έμοιαζαν πλέον εντελώς παράγωνα, μετά τη ρυμοτόμηση της περιοχής. Εμοιαζαν ανορθόγραφα, ενώ ήταν απλώς πηγαία λαϊκή τέχνη. Μαστοριά και ανάγκη. Είδα ένα σπιτάκι κλειστό, μια σταλιά και αυτό. Και μπροστά είχε συντελεστεί ένα θαύμα. Θέριευε μπροστά του ένα χιώτικο γιασεμί, ποιος ξέρει πότε φυτεμένο. Και ήταν ολοζώντανο το γιασεμί, και τα λευκά ανθάκια του μοσχομύριζαν, κι ας ήταν το σπιτάκι πεθαμένο και σφραγισμένο για πάντα. Και πιο κάτω, νεοκλασικές καγκελόπορτες, που δεν περίμενα να συναντήσω, σε κρυμμένες αυλές προσφυγικών. Και σκαλοπάτια όταν χαμήλωσε ο δρόμος, και μικρές προεξοχές όταν έγινε και ένα λουτρό, και τσίγκους αλλά και δίρριχτες στέγες. Ενας κόσμος που κυλάει προς τα πίσω. Αλλά πόσο ισχυρό το συναισθηματικό ίχνος.
Τα μικρά σπιτάκια της Καισαριανής
Ενας παλιός κόσμος επιζεί στην Καισαριανή, όπως σε κάθε προσφυγική συνοικία. Και αυτόν τον κόσμο πηγαίνω που και που να συναντήσω, για να τον νιώσω ζωντανό ή ημιθανή, να δω τις κλειστές του πόρτες και τα μισάνοιχτα παράθυρα
2' 39" χρόνος ανάγνωσης
Ενα μπλε παραθύρι κάτω από κεραμοσκεπή στην παλιά Καισαριανή. Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ