Αν κανείς επισκεφθεί παλιές εκκλησίες χωριών ή ακόμη καλύτερα ξωκκλήσια, είναι αρκετά πιθανό να δει στους τοίχους μορφές μακριά από τις συνηθισμένες των αγιογραφιών. Φιγούρες δημιουργημένες από ντόπιους, συχνά αυτοδίδακτους καλλιτέχνες, οι οποίες μοιάζουν με τους ανθρώπους της περιοχής τους: αγρότες με τραχιά πρόσωπα, ηλιοκαμένους ψαράδες ή βοσκούς, συχνά και με στοιχεία τοπικής ενδυμασίας. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τις ιερές εικόνες ή αλλιώς «Αγιοι Βρακοφόροι και Φουστανελάδες», όπως τιτλοφορείται η καινούργια έκθεση που εγκαινιάστηκε πριν από λίγες εβδομάδες στο Μουσείου Χριστιανικής Τέχνης «Αγία Αικατερίνη Σιναϊτών» στο Ηράκλειο.
Τα περισσότερα από τα έργα της έκθεσης είναι σχετικά πρόσφατης δημιουργίας, του 20ού ακόμη και του 21ου αιώνα. Οι ρίζες ωστόσο της συγκεκριμένης εικονογραφίας πηγαίνουν αρκετά πιο πίσω. Το 1836, ο Ζακυνθινός ζωγράφος Ιωάννης Φραγκόπουλος φιλοτεχνεί την εικόνα των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων του Ρεθύμνου, μόλις 12 χρόνια μετά το μαρτύριό τους. Στο κύριο μέρος βλέπουμε τους αγίους να παρουσιάζονται με τους συνηθισμένους ρωμαϊκούς χιτώνες της θρησκευτικής εικονογραφίας· στα δύο μικρότερα πλαίσια ωστόσο, στο πάνω μέρος της εικόνας, εκεί όπου αναπαρίστανται η δίκη και ο αποκεφαλισμός τους, οι Τέσσερις φορούν την κρητική βράκα.
Τοποθετημένες δίπλα δίπλα στην έκθεση, μπορούμε να δούμε έξι ακόμα εκδοχές της ίδιας αγιογραφίας, προερχόμενες από διαφορετικές εποχές και τεχνοτροπίες. «Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα οι νεομάρτυρες εικονίζονταν και με τους δύο τρόπους, αλλά από τότε αρχίζει να δημιουργείται ένα νέο εικαστικό και λατρευτικό τοπίο. Οι τοπικές κοινωνίες πρωτοστατούν αναδεικνύοντας τις αγαπημένες μορφές των τοπικών αγίων. Και τις τελευταίες δεκαετίες του ίδιου αιώνα το φαινόμενο σχεδόν γενικεύεται. Οι απεικονίσεις με τις βράκες και τις φουστανέλες λειτουργούν σε πολλά επίπεδα και οι νεομάρτυρες γίνονται στοιχεία αναφοράς των τοπικών κοινωνιών, αλλά και στοιχεία κοινωνικής συνοχής, φέρνοντας συχνά στον νου την εποχή που ο Ελληνισμός στηρίχτηκε στις μικρές κοινότητες, στην κοινοτική οργάνωση», ανέφερε σχετικά η Εφη Ψιλάκη.
Περιηγούμενος πάντως κανείς στο μουσείο της Αγίας Αικατερίνης, δεν γίνεται να μη σταθεί και σε μερικά ακόμη εκθέματα. Τέτοια είναι οι έξι μεγάλου μεγέθους εικόνες, φιλοτεχνημένες από τον σπουδαίο Μιχαήλ Δαμασκηνό. Σύγχρονος του Θεοτοκόπουλου και με θητεία στη Βενετία (1577-1582), ο Δαμασκηνός κατάφερε να παντρέψει τον αυστηρό βυζαντινό ρυθμό με την πιο ντελικάτη αναγεννησιακή τέχνη σε ένα μοναδικό μείγμα. Αξίζει κανείς να επισκεφθεί το μουσείο μόνο και μόνο για να θαυμάσει την «Προσκύνηση των Μάγων», εκεί όπου η βυζαντινή Αγία Οικογένεια και οι Αγγελοι συναντούν μια εντελώς δυτικότροπη πομπή προσκυνητών βγαλμένη από τους πίνακες του Τιτσιάνο και του Βερονέζε.
Η έκθεση συνδιοργανώνεται από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης και την Περιφέρεια Κρήτης, ενώ θα είναι ανοιχτή μέχρι της 31/12.
