Δίπλα δίπλα στέκονται. Η Αφροδίτη με την ολόλευκη, στιλπνή σάρκα της, ξαφνιασμένη από τον απρόσκλητο θεατή της γύμνιας της –αλλά μάλλον αυτάρεσκη και καθόλου ντροπαλή– και η κούκλα με το κοστούμι που φορούσε η Κάιλι Μινόγκ στην περιοδεία της το 2011 για την υποστήριξη του άλμπουμ της με τίτλο «Αφροδίτη» σχεδιασμένο από τους Dolce & Gabbana.
Αυτά είναι μόλις δύο από τα 160 εκθέματα της επίκαιρης έκθεσης του Βρετανικού Μουσείου που παρουσιάζεται στο Εθνικό Μουσείο της Αυστραλίας, με θέμα τα πολλά πρόσωπα της γυναικείας πνευματικής δύναμης και με τίτλο «Φόβος και δέος: Η γυναικεία δύναμη μες στους αιώνες». Τα έργα έχουν συγκεντρωθεί από έξι ηπείρους και το παλαιότερο από αυτά έχει ιστορία σχεδόν 5.000 χρόνων.
Πολλά από αυτά τα έργα τέχνης –εκτός από τη λατρεία στη γυναικεία φιγούρα που απεικονίζουν– μεταφέρουν ανά τους αιώνες τα χαρακτηριστικά, τις δοξασίες, τα στερεότυπα και τις πεποιθήσεις για το γυναικείο φύλο. Μάγισσες, ξωτικά, τέρατα, Παναγίες και δαιμόνια, λάγνες και εκδικητικές, όλες βρίσκονται εκεί για να αποδώσουν την εικόνα της γυναίκας που σε πολλές περιπτώσεις έχει διατηρηθεί έως σήμερα, με την αρχή να γίνεται στην αρχαία Ελλάδα.
Η θεά που γεννήθηκε πάνοπλη, η Αθηνά, είναι και αυτή εκεί. Το αρχαιότερο έκθεμα του μουσείου, ένα βιολόσχημο κυκλαδίτικο ειδώλιο με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος και λαξευμένα τα γεννητικά του όργανα, έρχεται από το 2800 π.Χ. Και φυσικά δεν θα μπορούσε να λείπει η θεά του έρωτα, η Αφροδίτη.
Δεν ήταν ο εραστής της που την έγδυσε αλλά ο Πραξιτέλης, που χρησιμοποίησε δύο ερωμένες του για μοντέλα, άλλη για το σώμα και άλλη για το πρόσωπο. Εκείνος έδωσε στα λατρευτικά βλέμματα την πανέμορφη γυμνή εικόνα της θεάς που μόλις βγήκε από το λουτρό με τον μανδύα της πεσμένο δίπλα. Δεν βιάζεται να κρύψει τα κάλλη της, άλλωστε παρά την κίνησή της το στήθος παραμένει ακάλυπτο. Αφήνει να τη δουν, γνωρίζοντας το κάλλος της. Το άγαλμα των δύο και κάτι μέτρων δεν είναι το πρωτότυπο, καθώς η Αφροδίτη της Κνίδου δεν έχει διασωθεί, αλλά ένα ρωμαϊκό αντίγραφο του 150 μ.Χ. που εκτίθεται στο μουσείο.
Καθόλου παλιό και καθόλου λευκό δεν είναι το άγαλμα της θεάς Κάλι. Κατασκευάστηκε από καλλιτέχνη τρίτης γενιάς στην Ινδία, κατόπιν αιτήματος του Βρετανικού Μουσείου και μελών της ινδουιστικής κοινότητας Μπανγκάλι που όταν έφτασαν στο Λονδίνο το 2022 πραγματοποίησαν τελετή για να κατευνάσουν τη θεά και να ζητήσουν την άδειά της να εκτεθεί. Στα σανσκριτικά το όνομά της σημαίνει «αυτή που είναι μαύρη ή αυτή που είναι θάνατος». Η φούστα της είναι φτιαγμένη από κομμένα χέρια και η γιρλάντα της από σφαγμένα κεφάλια, ενώ οι παλάμες και τα πέλματά της είναι βουτηγμένα στο αίμα καθώς το σπαθί της ακόμη στάζει από τη σφαγή, ενώ πατάει με το πόδι της τον σύζυγό της Σίβα. Παρά την τρομακτική της μορφή η Κάλι αντιπροσωπεύει τον θάνατο τού εγώ και την εγκατάλειψη των εγκόσμιων επιθυμιών, ενώ στους πιστούς της χαρίζει μόνο τη συμπόνια.
Η Ιστάρ από την άλλη, η βασίλισσα της νύχτας από τη Μεσοποταμία, είναι βαμμένη κόκκινη αν και στην πλάκα από πηλό του 1750 π.Χ. που εκτίθεται στο μουσείο το χρώμα δεν έχει διατηρηθεί. Η βασίλισσα ξεκινάει για τον κάτω κόσμο να αμφισβητήσει τη βασιλεία της αδελφής της εκεί, αλλά εκείνη τη σκοτώνει. Μένει νεκρή στον κάτω κόσμο μέχρι ο βασιλιάς του νερού και της σοφίας να την επαναφέρει με αντάλλαγμα κάποιον άλλο στη θέση της. Η Ιστάρ δίνει στη θέση της τον εραστή της, κίνηση για την οποία μετανιώνει σύντομα. Οσο ήταν στον κάτω κόσμο όλη η σεξουαλική δραστηριότητα πάνω στη γη έχει παύσει. Ισως γι’ αυτό θεωρούνταν η προστάτιδα των ιερόδουλων.
Εργα από έξι ηπείρους παρουσιάζονται στην έκθεση που δημιούργησε το Βρετανικό Μουσείο και αφορά τη λατρευτική απεικόνιση της γυναίκας.
Η λαγνεία και η σεξουαλική δραστηριότητα είναι η αφορμή και για το χαρακτικό που φιλοτέχνησε το 1510 ο Χανς Μπάλντουνγκ, μαθητής του Ντύρερ, με τίτλο «Το Σάββατο των μαγισσών». Στο έργο, που θεωρείται σατιρική αποτύπωση των δοξασιών για τις μάγισσες, απεικονίζονται σχεδόν όλα τα σύμβολά τους.
Γυμνές με τα πόδια ανοιχτά ετοιμάζουν το μαγικό τους φίλτρο που τις κάνει να πετάνε για να μεταφερθούν γρήγορα στη συγκέντρωση των μαγισσών το Σάββατο, μεγάλη γιορτή για εκείνες. Ανθρωποφάγες και άσχημες ή τόσο όμορφες που οδηγούν τους άνδρες στην ακολασία, με τα μαλλιά τους πάντα λυτά για να προκαλούν. Αλλωστε, μια πρώτη κίνηση της Ιεράς Εξέτασης όταν συνελάμβανε μάγισσες ήταν να τις ξυρίζει. Ακόμα και η πεποίθηση ότι έκοβαν τα ανδρικά μόρια απεικονίζεται, σύμφωνα με το μουσείο, στο έργο, σαν λουκάνικα κρεμασμένα να στεγνώσουν στο δένδρο.
Γυμνή είναι και η Εύα στο εγχάρακτο ρωμαϊκό πετράδι κατασκευασμένο μεταξύ 200 και 400 μ.Χ. που ήταν κάποτε δεμένο σε δαχτυλίδι. Απεικονίζεται μια πολύ σημαντική στιγμή στη χριστιανική διδασκαλία, εκείνη που η γυναίκα απλώνει το χέρι της στο φίδι και εξαιτίας αυτής της συνάντησης η ανθρωπότητα εκδιώκεται από τον παράδεισο. Η Εύα είναι ο θύτης, αυτή που άνοιξε την πύλη του διαβόλου, ενώ ο Αδάμ πάντα το θύμα.
Στην έκθεση βρίσκεται και η –κατά τους Εβραίους μυστικούς– πρώτη σύζυγος του Αδάμ, η ανυπότακτη Λίλιθ, στη λιθογραφία του Χένρι Γουέστον Κιν από το 1920-30. Η Λίλιθ πλάστηκε όπως ο Αδάμ, ωστόσο απέρριπτε την παραδοσιακή ιεραποστολική στάση καθώς ένιωθε ίση του. Αυτή η ολοκληρωτική έλλειψη διάθεσης υποταγής της οδήγησε σε έναν αδιέξοδο γάμο. Εκείνη φεύγει και ο Θεός βρίσκει στον Αδάμ μια πιο υποτακτική σύζυγο με το γνωστό αποτέλεσμα, ενώ η Λίλιθ μένει στη μυθολογία ως μια επικίνδυνη γυναίκα που παγιδεύει τους άνδρες, ένας δαίμονας που κυνηγάει και σκοτώνει μωρά ή, ακόμα, συνευρίσκεται ερωτικά με αγγέλους, σύμφωνα με άλλες αποκρυφιστικές εκδοχές.
Δεν θα μπορούσαν φυσικά να λείψουν και οι τοπικές θεότητες των Αβοριγίνων, με γλυπτά φτιαγμένα από χόρτα με τεχνικές υφαντικής αιώνων σαν λεπτά ψαράκια που στο κέντρο τους κουβαλούν ένα μωρό, ως σύμβολο γονιμότητας και δημιουργίας.
Διάρκεια της έκθεσης έως τις 23 Αυγούστου 2023.
