Το μαλακό πρωινό φως του αιθρίου στον τέταρτο όροφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας (ΕΒΕ) ταιριάζει αρμονικά με το έργο του Ανδρέα Βουρλούμη (1910-1999), «όλον αυτό τον κόσμο των μικρών πραγμάτων», όπως εύστοχα ονομάζει το σύμπαν του ζωγράφου ο πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της ΕΒΕ Σταύρος Ζουμπουλάκης.
Η μεγάλη αναδρομική έκθεση με τίτλο «Ανδρέας Βουρλούμης ο Αττικός» που φιλοξενείται από σήμερα εδώ, έχει μία ακόμη πλευρά εναρμονισμένη με το πνεύμα της Βιβλιοθήκης: ο καλλιτέχνης έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τις ελαφρές ύλες, και ειδικά το χαρτί. Επιπλέον με τη σύζυγό του Υπατία, το 1940, έφτιαξαν ένα παραμύθι, «Το βασιλόπουλο». Το χειρόγραφο, σε κείμενο της Υπατίας, «αποτελεί ένα μοναδικής ομορφιάς βιβλίο που διακοσμείται με ολοσέλιδες παραστάσεις, ζωγραφισμένες από τον Ανδρέα», και αποτελεί «καρπό της ευρύτερης παιδείας και των δύο αλλά και της προσπάθειάς τους, σε μια εποχή ανέχειας, να προσφέρουν στα παιδιά τους ένα ποιοτικό ανάγνωσμα», σχολιάζει ο ιστορικός τέχνης και επιμελητής της έκθεσης Σπύρος Μοσχονάς.
Είναι αλήθεια ότι το έργο του Ανδρέα Βουρλούμη δεν στερήθηκε προβολής μέσα στα χρόνια, κι έτσι ήδη από τη δεκαετία του 1990 τόσο στην Εθνική Πινακοθήκη όσο και στο Μουσείο Μπενάκη, το κοινό μπόρεσε να δει τη δουλειά του. Ωστόσο τώρα, 25 χρόνια μετά τον θάνατο του ζωγράφου, η συγκεκριμένη έκθεση διακρίνεται για την πληρότητα και την αυστηρή επιστημονική της προσέγγιση. Από τα 5.000 έργα που καταγράφηκαν από τον κ. Μοσχονά και τη συνεπιμελήτριά του Αθηνά Κυριακώδη, παρουσιάζονται 130 πίνακες και 80 λυτά σχέδια, μεγάλο μέρος των οποίων παρέμεναν μέχρι σήμερα αδημοσίευτα, άγνωστα στο κοινό και στους ειδικούς. «Πρώτη φορά επιχειρούμε να έχουμε μια πλήρη θεώρηση του έργου του Βουρλούμη», μάς λέει ο επιμελητής «βάζοντας σε σειρά τη δουλειά του, χωρίζοντάς την σε ενότητες και συμπληρώνοντας το υλικό με κριτικά σημειώματα της εποχής».
Το σώμα των εκθεμάτων (τοπία, νεκρές φύσεις, εσωτερικά, γυμνά και πορτρέτα) παρουσιάζει ευθύγραμμα την καλλιτεχνική διαδρομή του καλλιτέχνη: με αφετηρία τα πρώτα του βήματα στη ζωγραφική, τη δεκαετία του 1920 και τα χρόνια της εφηβείας, προχωρεί στα χρόνια της νιότης στο Παρίσι και τη σκληρή περίοδο της Κατοχής, εστιάζει στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες και φτάνει έως τις λεπταίσθητες δημιουργίες του γήρατος. Μέσα από τη χρονολογική παράθεση ξεδιπλώνεται η πορεία και ο χαρακτήρας ενός ζωγράφου που διατηρεί μέσα στον χρόνο αναλλοίωτο το ύφος και τα θέματά του.
«Ημουν τυχερός που τον πρόλαβα νέο. Λάτρευε τη φύση και με έπαιρνε μαζί του σε μακρινές πορείες, καμιά φορά μερόνυχτα εδώ στην Αττική αλλά και στην Πελοπόννησο […] Του άρεσε να εξηγεί για τα πετρώματα, τα δέντρα, την ιστορία του κάθε τόπου, αρχαίους μύθους, για το ’21 αλλά και πρόσφατα γεγονότα. […] Ηταν στοργικός και φρόντιζε με τον δικό του τρόπο τη μόρφωσή μας, των αδελφών μου και τη δική μου. Μας διάβαζε Οδύσσεια με συνέχειες πριν κοιμηθούμε, τα καλοκαίρια τις νύχτες μας έκανε μαθήματα αστρονομίας». Ετσι θυμάται τον πατέρα του ο Παναγής Βουρλούμης στο εξομολογητικό κείμενό του που συμπεριλαμβάνεται στον έγχρωμο πολυσέλιδο κατάλογο της ΕΒΕ, σε επιμέλεια του Σταύρου Ζουμπουλάκη.
Το σώμα των εκθεμάτων –τοπία, νεκρές φύσεις, εσωτερικά, γυμνά και πορτρέτα– παρουσιάζει ευθύγραμμα την καλλιτεχνική διαδρομή του καλλιτέχνη.
Αττικός χώρος
Ο Ανδρέας Βουρλούμης υπήρξε ένας από τους πλέον χαρακτηριστικούς, αλλά χαμηλόφωνους εκπροσώπους της ελληνικής ζωγραφικής του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Παραστατικός ζωγράφος, που διαμορφώθηκε κάτω από την επίδραση του ιμπρεσιονισμού και στάθηκε επιφυλακτικός απέναντι στα διδάγματα του μοντερνισμού, ενδιαφέρθηκε σχεδόν αποκλειστικά για τον αττικό χώρο. Ζωγράφισε στον καμβά και στο χαρτί την Αθήνα και τους ανθρώπους της, εστίασε στην αστική κατοικία.
Τοποθετημένος εκφραστικά και κοινωνικά στη γενιά των λεγόμενων «ζωγράφων της ελληνικότητας», παρέμεινε στην πραγματικότητα ανέντακτος, ένας καλλιτέχνης που δεν αγαπούσε τις τομές αλλά με επιμονή μελετούσε την πραγματικότητα προσπαθώντας να την καταγράψει. Για να μιλήσουμε με τα δικά του λόγια: «Ζωγραφίζουμε αυτό που βλέπουμε, όταν συμβεί να μας συγκινήσει με ένα δυνατό αίσθημα ευδαιμονίας. Πιστεύω ότι αυτή η συγκίνηση έχει την αιτία της στα σχήματα και τα χρώματα του αντικειμένου και προσπαθώ, με την ευσυνείδητη αντιγραφή τους, να προκαλέσω στον εαυτό μου και στους άλλους την ίδια συγκίνηση που μου προκάλεσε το αντικείμενο, όσο μου είναι δυνατόν».
«Ανδρέας Βουρλούμης ο Αττικός», έως 28 Φεβρουαρίου 2023.