ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Γ. ΝΙΑΡΧΟΣ
Συμπαντική μοναξιά:
Είμαστε μόνοι στο Σύμπαν;
εκδ. Ζήτη, 2022, σελ. 296
Σήμερα αναζητούμε παρατηρησιακά κάποια συγκλονιστική ανακάλυψη που θα απαντούσε στο προαιώνιο ερώτημα που πραγματεύεται το εξαιρετικό βιβλίο του καθηγητή Π. Νιάρχου: «Είμαστε μόνοι στο Σύμπαν;». Το πρώτο σχετικό βήμα για την απάντηση αυτού του θεμελιώδους ερωτήματος έγινε το 1995 με την ανακάλυψη ενός εξωηλιακού πλανήτη να περιφέρεται γύρω από ένα άστρο ηλιακού τύπου από τους Ελβετούς αστρονόμους Mayor και Queloz, οι οποίοι και τιμήθηκαν γι’ αυτό με το βραβείο Νομπέλ Φυσικής (2019). Εκτοτε, έχουν ανακαλυφθεί περισσότεροι από 5.200 εξωπλανήτες, αλλά κανένας δεν μοιάζει εντελώς με τη Γη.
Στο Σύμπαν φαίνεται ότι υπάρχουν περί το ένα τρισεκατομμύριο γαλαξίες (1012), έκαστος των οποίων, κατά μέσον όρο, περιέχει περί το ένα τρισεκατομμύριο αστέρες (1012). Δηλαδή, στο Σύμπαν φαίνεται ότι υπάρχουν τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων (1012×1012=1024) αστέρες με έναν τουλάχιστον πλανήτη ο καθένας! Κάποιοι εξ αυτών μπορούν να φιλοξενούν περισσότερο αναπτυγμένους πολιτισμούς από τον δικό μας και κάποιοι άλλοι λιγότερο αναπτυγμένους πολιτισμούς.
Ανάμεσα στους χιλιάδες πλανήτες που έχουν μέχρι σήμερα ανακαλυφθεί, μόνο 60 θεωρούνται κατοικήσιμοι.
Γιατί όμως δεν έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα κανένα ίχνος εξωγήινης ζωής στο ηλιακό μας σύστημα ή κάπου αλλού στο Σύμπαν; Αυτό το απλό ερώτημα διετύπωσε ως παράδοξο ο διάσημος φυσικός Ενρίκο Φέρμι (1950): δεδομένης της ηλικίας του Σύμπαντος και του πλήθους των αστέρων και των πλανητών που υπάρχουν, η εμφάνιση ζωής θα έπρεπε να είναι ένα πολύ κοινό φαινόμενο και ο γαλαξίας μας θα έπρεπε να φιλοξενεί ένα μεγάλο αριθμό πολιτισμών! Μέχρι στιγμής παραμένει αναπάντητο το βασικό ερώτημα του Φέρμι για τη συμπαντική σιωπή που μας περιβάλλει, παρότι φαίνεται να υπάρχουν τόσες μυριάδες πλανητών. Περισσότερα για αυτό το θέμα παρουσιάζονται στο συμπληρωματικό βιβλίο του καθηγητή Π. Νιάρχου, «Αναζητώντας μια άλλη Γη στο Σύμπαν. Εξωπλανήτες και εξωγήινη ζωή», 2018, εκδ. Δίαυλος, καθώς επίσης και στα πρόσφατα βιβλία του υποφαινόμενου «Ενα γαλάζιο πετράδι στο Διάστημα», 2020 και «Το εκπληκτικό Σύμπαν», εκδόσεις Ζήτη (2020), με βάση τις συναρπαστικές αστρονομικές ανακαλύψεις της τελευταίας εκατονταετηρίδος.
Ομως, πολλά ερωτήματα παραμένουν σχετικά με τη διαδικασία ανάπτυξης της ζωής στη Γη, η οποία παρότι αρχικά φιλοξένησε μερικά δισεκατομμύρια διαφορετικά είδη ζωής, το 99% των οποίων έχει ήδη εξαφανισθεί, έχουν απομείνει σήμερα μόνο μερικά εκατομμύρια και ένα είδος –ο άνθρωπος– που εκπροσωπεί την έξυπνη ζωή στη Γη. Επομένως, μήπως έχουμε μία στο δισεκατομμύριο πιθανότητες να ανακαλύψουμε έξυπνη ζωή αλλού στο Σύμπαν;
Ανάμεσα στους χιλιάδες πλανήτες που έχουν μέχρι σήμερα ανακαλυφθεί, μόνο 60 θεωρούνται κατοικήσιμοι και μόνο 20 εξ αυτών έχουν το μέγεθος της Γης. Η πρόοδος της τεχνολογίας, με τις προχωρημένες παρατηρησιακές ικανότητες του νέου διαστημικού τηλεσκοπίου James Webb, καθιστά δυνατή την ανίχνευση ζωής μέσω της παρουσίας ατμοσφαιρικών αερίων στην ατμόσφαιρα εξωπλανητών που δείχνουν βιολογική δραστηριότητα. Ας λάβουμε ωστόσο σοβαρά υπόψη και την πιθανότητα της «Συμπαντικής μας μοναξιάς», μια πιθανή εξήγηση της οποίας θα μπορούσε να είναι οι ασύλληπτα τεράστιες αποστάσεις προς άλλους αστέρες, που κάνουν απαγορευτική την επικοινωνία με άλλους κατοικημένους πλανήτες.
Στα δύο τελευταία κεφάλαια του βιβλίου για την εξωγήινη ζωή και την κοινωνία, ο συγγραφέας είναι αμερόληπτος, συζητώντας το πώς η πιθανή ανακάλυψη εξωγήινης ζωής θα επηρεάσει τους νόμους της κοινωνίας μας, τη σωστή αποκρυπτογράφηση των βιβλικών κειμένων της θρησκείας μας, τις φιλοσοφίες μας, τις τέχνες και τις επιστήμες μας, παραθέτοντας όλες τις σχετικές απόψεις των χριστιανικών ομολογιών, του Ιουδαϊσμού, του Ισλάμ, του Ινδουισμού και του Βουδισμού. Παρουσιάζονται η αισιόδοξη και απαισιόδοξη άποψη κατά τις οποίες, είτε το Σύμπαν σφύζει από ζωή και υπάρχουν έξυπνες μορφές ζωής αλλού στον γαλαξία, είτε η εξωγήινη ζωή είναι εξαιρετικά σπάνια και ίσως είμαστε μόνοι σε ένα άψυχο Σύμπαν, αφήνοντας στον αναγνώστη που θα καταφέρει να φθάσει στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, να αποφασίσει ποια απάντηση και άποψη υιοθετεί στο αρχικό ερώτημα του τίτλου!
Το βιβλίο συνοδεύεται από λεπτομερέστατη βιβλιογραφία, ενώ η ευδόκιμη πολυετής διδακτική και ερευνητική πείρα του συγγραφέα τού έχει επιτρέψει να τοποθετήσει τον εαυτό του στη θέση αναγνωστών διαφόρων ταχυτήτων. Η παρουσίαση των επιμέρους θεμάτων γίνεται με βάση τις τελευταίες εξελίξεις στα σχετικά επιστημονικά πεδία, και σε αυτό έγκειται η πρωτοτυπία του βιβλίου. Είναι ένα βιβλίο που θα βοηθήσει τον αναγνώστη να αναστοχαστεί και να «δει με άλλο μάτι» τον κόσμο και τον ρόλο του ανθρώπου μέσα σ’ αυτόν. Οπως γράφει στην αρχή του προλόγου του ο ακαδημαϊκός Δημήτριος Θάνος, παραφράζοντας τον συγγραφέα και ποιητή Κίπλινγκ: «Είναι ένα βιβλίο που σε μαθαίνει για το τι και το γιατί και το πότε, για το πώς και πού και ποιος»!
* Ο κ. Κανάρης Τσίγκανος είναι ομότιμος καθηγητής Αστροφυσικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.