Οπως υποθέτει κανείς, το να είσαι μουσικός και να συνεργάζεσαι με τον Διονύση Σαββόπουλο έχει μια ιδιαίτερη γοητεία. Πάρτε για παράδειγμα τον Αντώνη Σουσάμογλου και τον Λάζαρο Τσαβδαρίδη, που στο πλαίσιο της παράστασης «Γεννήθηκα στη Σαλονίκη» ανέλαβαν να ανασυνθέσουν και να μεταγράψουν σε συμφωνική μορφή γνωστά κομμάτια του σπουδαίου Ελληνα τραγουδοποιού.
Οπως λένε, η συνύπαρξη μαζί του είναι «συναρπαστική», «διδακτική», ενίοτε απαιτητική (μιας και ο ίδιος είναι «ο πιο αυστηρός κριτής του υλικού του»), αλλά και συχνά ευεργετική, ειδικά όταν ο Σαββόπουλος εξέφραζε στη διάρκεια των προβών τη χαρά του για μια τόσο διαφορετική προσέγγιση των κομματιών του. Ο Λάζαρος Τσαβδαρίδης καταγράφει στα οφέλη και τις ιστορίες που άκουσε πλάι του – «είναι ανεκτίμητες», λέει χαρακτηριστικά. Και ο Αντώνης Σουσάμογλου προσθέτει και ένα στοιχείο για την όλη δημιουργική διαδικασία που επιβεβαιώνει την αξία του σαββοπουλικού έργου: «Τα κομμάτια του είναι κοινό κτήμα όλων μας», τονίζει, «όμως στην πραγματικότητα ανήκουν σε εκείνον. Εμείς μοιάζουμε με εισβολείς σε ξένο σπίτι. Στο οποίο, νιώθω ενίοτε σαν να μπήκαμε και να αλλάξαμε τη διαρρύθμιση των επίπλων».
Η πρώτη σκέψη για το εγχείρημα έπεσε στο τραπέζι από τον ίδιο τον Σαββόπουλο, καιρό πριν. Ο Αντώνης Σουσάμογλου, εξάρχων της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης και συνθέτης, μαζί με τον Λάζαρο Τσαβδαρίδη, επίσης συνθέτη, καθώς και καλλιτεχνικό διευθυντή του Δημοτικού Ωδείου Πτολεμαΐδας, άκουσαν την αρχική ιδέα με χαρά και αισθάνθηκαν αφενός ότι συνδεόταν με την κοινή τους αγάπη για το ελληνικό τραγούδι και τη συμφωνική μουσική και αφετέρου ότι μπορούσε να ανοίξει πολλούς δρόμους. Εξάλλου, το έργο του Σαββόπουλου «εμπεριέχει πολλά συστατικά της μουσικής πρωτοπορίας του 20ού αιώνα: διτονικότητα, πολυτονικότητα, περίπλοκες φόρμες, απροσδόκητες μελωδίες», εξηγεί ο Σουσάμολγου. Τις σκέψεις εκείνες ακολούθησε μια πιο συγκεκριμένη πρόταση από το Φεστιβάλ Επταπυργίου και έτσι, εκεί πρωτοπαρουσιάστηκε, τον Ιούνιο του 2022, η παράσταση «Γεννήθηκα στη Σαλονίκη». Το Σαββατοκύριακο θα την παρακολουθήσουμε στο Μέγαρο Μουσικής, με τη Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ σε διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη, με τη Χορωδία του Δήμου Αθηναίων υπό τον Σταύρο Μπερή και με τις ερμηνείες του ίδιου του Διονύση Σαββόπουλου, του Φώτη Σιώτα και της Κατερίνα Πολέμη.
«Μια μεγάλη δυσκολία σε αυτό που κάνουμε είναι ότι παίρνουμε κομμάτια πολύ γνωστά, παιγμένα και ερμηνευμένα με συγκεκριμένο τρόπο και έπειτα καλούμαστε να πείσουμε το κοινό να τα ξεχάσει, γιατί δεν θα τα ακούσει όπως έχει συνηθίσει, αλλά με ένα περίβλημα συμφωνικό», λέει ο Λάζαρος Τσαβδαρίδης. Ο κ. Σουσάμογλου προσθέτει μια ακόμα λεπτή ισορροπία που πρέπει να κρατήσουν οι δύο ενορχηστρωτές: «Θέλουμε ο κόσμος να εξακολουθεί να αναγνωρίζει τα τραγούδια, να συνεχίσει να βρίσκεται μέσα στο σαββοπουλικό σύμπαν, αλλά ταυτόχρονα να εισπράττει και ηχοχρώματα και υφές που δεν φανταζόταν. Η δουλειά μας μοιάζει λίγο με τη σκηνοθεσία, η οποία μπορεί να αλλάζει και ταυτόχρονα να βασίζεται σε μια υπόθεση που παραμένει η ίδια. Χρησιμοποιώντας διαφορετικό background, διαφορετικές γωνίες λήψης, διαφορετικούς δευτερεύοντες ρόλους, φωτισμό κ.λπ., τονίζουμε άλλα στοιχεία της, όμως ο πυρήνας της παραμένει ο ίδιος».
«Μοιάζουμε με εισβολείς σε ξένο σπίτι – νιώθω ενίοτε σαν να μπήκαμε και να αλλάξαμε τη διαρρύθμιση των επίπλων», λέει ο κ. Σουσάμογλου.
Τα τραγούδια
Ο πυρήνας λοιπόν. Συγκεκριμένα, ο πυρήνας κομματιών όπως «Μη μιλάς άλλο για αγάπη», «Σαν τον Καραγκιόζη», «Ο πολιτευτής», «Μυστικό τοπίο», «Ζεϊμπέκικο», «Στη συγκέντρωση της ΕΦΕΕ», «Γεννήθηκα στη Σαλονίκη», «Ασπα», «Είδα τη Σούλα και τον Δεσποτίδη» κ.ά.
Τι ανακάλυψαν οι δύο ενορχηστρωτές όταν έφτασαν στο κέντρο των τραγουδιών; «Οτι τελικά δεν τα γνωρίζουμε και αυτό είναι μαγευτικό», αποκρίνεται ο Αντώνης Σουσάμογλου. Ακόμα και τα πιο γνωστά από αυτά, συνεχίζει ο ενορχηστρωτής, νομίζει κανείς ότι τα ξέρει, αλλά μόλις κάτσει στο πιάνο συνειδητοποιεί πόσο ξεχωριστή αρμονική αλληλουχία τα διακρίνει. «Για παράδειγμα, το “Καλοκαίρι”: είναι τόσο γνωστό κομμάτι, τόσο παιγμένο στο ραδιόφωνο, ωστόσο, πίσω από την αμεσότητά του υπάρχει μια αρμονική γλώσσα πολύ περίπλοκη», προσθέτει ο Αντώνης Σουσάμογλου. «Είναι κάτι που με εντυπωσιάζει πολύ: η κατεύθυνση που παίρνει ένα τραγούδι του Σαββόπουλου είναι απροσδόκητη. Ο Σαββόπουλος είναι πολύ περιπετειώδης – αυτή τη λέξη μπορώ να σκεφτώ. Πέρα από τον στίχο του, που όσοι μιλάμε ελληνικά αντιλαμβανόμαστε ότι είναι περιπετειώδης, το ίδιο ισχύει και για τη μουσική του γλώσσα. Σκεφτείτε τη “Θαλασσογραφία”, ένα επίσης πασίγνωστο κομμάτι, που το θεωρούμε δεδομένο. Ξεκινάει με το ρεφρέν, συνεχίζει με ένα ενδιάμεσο μέρος σε εντελώς διαφορετικό τέμπο και ύφος και έπειτα επανέρχεται στο ρεφρέν. Εχω την εντύπωση ότι και του ίδιου του Σαββόπουλου του αρέσει να ξαφνιάζεται από τη ροή της μουσικής. Θέλει πάντα το μουσικό ταξίδι να τον γοητεύει πολύ. Και έτσι γοητεύει και εμάς».
Οσο για εκείνη την «εισβολή» και την ανακατάταξη των «επίπλων» που λέγαμε στην αρχή, οι δύο ενορχηστρωτές μάλλον δεν χρειάζεται να ανησυχούν. «Ο Σαββόπουλος είναι σκληρός κριτής, αλλά και πολύ καταδεκτικός άνθρωπος», λέει ο Λάζαρος Τσαβδαρίδης. «Στην αρχή μας κοιτούσε με μια χρήσιμη καχυποψία, εμείς προσπαθούσαμε να τον πείσουμε για το δικό μας βλέμμα και τις περισσότερες φορές συμφωνούσε σε ό,τι του ζητούσαμε. Ηταν πολύ χαρούμενος που κάποιοι ασχολούνταν με διαφορετικό τρόπο με τη μουσική του. Δεν το έλεγε πάντα, αλλά το καταλάβαινες με μια του λέξη, όταν άκουγε κάτι που του άρεσε και έλεγε χαρακτηριστικά: “Ωραίο”!».