CORMAC McCARTHY
Ο επιβάτης
μτφρ. Γιώργος Κυριαζής
εκδ. Gutneberg, 2022, σελ. 591
Τάιζε για δεκαέξι χρόνια τη φήμη ότι το επόμενο μυθιστόρημά του είναι στα σκαριά, θα κυκλοφορήσει, εκδίδεται όπου να ‘ναι, και όλοι περίμεναν έως απελπισίας, λόγω της σιωπής, λόγω της προχωρημένης ηλικίας του συγγραφέα (είναι 89 ετών). Ωσπου πράγματι, ο Κόρμακ ΜακΚάρθυ, εκείνος που θεωρείται ίσως ο μεγαλύτερος εν ζωή Αμερικανός συγγραφέας, άφησε τα βιβλία του «Ο επιβάτης» και «Stella Maris» να κυκλοφορήσουν. Στο πρώτο πρωταγωνιστεί ο Μπόμπι Γουέστερν, στο δεύτερο η αδελφή του Αλίσια· δύο αγαπημένα αδέλφια, δύο εραστές.
«Κράτα την όρεξή σου, καλή μου. – Γιατί είναι γκέι; – Oχι, είναι ερωτευμένος. – Κρίμα. – Είναι ακόμα χειρότερο. – Δηλαδή; – Είναι ερωτευμένος με την αδελφή του». Είναι ο Μπόμπι Γουέστερν, δύτης διάσωσης, που βουτάει στα κρύα νερά μέσα στη νύχτα για να βρεθεί στον βυθό, εκεί όπου ήσυχα κάθεται ένα αεροπλάνο, με τους επιβάτες του ακόμη δεμένους στις θέσεις τους. Oχι όλους. Eνας λείπει, χωρίς να υπάρχει εμφανής οδός διαφυγής, χωρίς να έχει μπει ήδη κάποιος άλλος στα συντρίμμια και όμως, λείπουν ένας επιβάτης, το μαύρο κουτί και το τσαντάκι του πιλότου, το σχέδιο πτήσης του.
Ο ΜακΚάρθυ αποκαλύπτει όσα ταλανίζουν την ανθρώπινη φύση, όλα τα καίρια ερωτήματα νοηματοδότησης του βίου· ο έρωτας, ο θάνατος, η μετά θάνατον ζωή, η αρρώστια, το ήθος.
Σχέδιο πτήσης δεν έχει και η ζωή του Μπόμπι, ο οποίος ζει περιθωριακά, απαρνούμενος τις εξαιρετικές σπουδές του στη Φυσική, ανέστιος, παρίας χωρίς ίχνος παρανομίας επάνω του, σκεπτόμενος ηθικός άνδρας, Ιππότης, όπως τον αποκαλούν στο βιβλίο. Γύρω του υπάρχει ένας κύκλος αντίστοιχων φίλων, που δεν εντάσσονται στην κοινωνία, που είναι εξαρτημένοι με διάφορους τρόπους και από διάφορα πάθη, άνθρωποι αφοπλιστικής, βαθιάς κι εντατικής εσωτερικής ζωής, σε απόλυτη αναντιστοιχία με τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της ζωής που ζουν. Η εξαθλίωση θα περίμενε κανείς ότι θα τους οδηγούσε μονάχα στην αναζήτηση τρόπων επιβίωσης. Και όμως, έχουν ξεφύγει όλοι τους από το καθημερινό κυνήγι του πιάτου και μοιάζει να τρέφονται από τις συζητήσεις.
Σε αυτές ο ΜακΚάρθυ θα αποκαλύψει όσα ταλανίζουν την ανθρώπινη φύση, όλα τα καίρια ερωτήματα νοηματοδότησης του βίου· ο έρωτας, ο θάνατος, η μετά θάνατον ζωή, η αρρώστια, το ήθος, η στάση ζωής που επιλέγει ο καθένας. Και ακόμη η σχέση με το σύστημα, το κράτος, την εξουσία. Η εκφορά των σκέψεων, των απόψεων, των βιωμάτων θα αγγίζει τα όρια του παραλόγου, του παραληρήματος, κάποτε θα μοιάζει ασύνδετη, αποκομμένη, αυτονομημένη από οποιαδήποτε λογική. Σε αυτούς τους διαλόγους, πέρα από τη φιλοσοφική προσέγγιση της ζωής, ο συγγραφέας θα εντάξει, θα παρουσιάσει και θα αναλύσει τα μεγάλα, ανοιχτά ακόμη όπως φαίνεται, τραύματα της Αμερικής. Το Βιετνάμ ως ήττα και τη δολοφονία του Κένεντι ως συνωμοσία. Μα και το αμερικανικό όνειρο, ο ανοιχτός αυτοκινητόδρομος της διαφυγής, η ταχύτητα, το απέραντο της φύσης, του ταξιδιού γι’ αυτό το ίδιο, όχι για τον προορισμό.
Το Βιετνάμ είναι για τον Μπόμπι η καταραμένη ενοχή. Οι γονείς του υπήρξαν μέλη του προγράμματος Μανχάταν, με το οποίο αναπτύχθηκε η παραγωγή πυρηνικών όπλων που οδήγησε στην κατασκευή της ατομικής βόμβας – ο πατέρας του ιδίως, λαμπρός επιστήμονας, είχε σημαντική συμβολή. Οι σάρκες των ανθρώπων της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι που τρέχουν από πάνω τους λιώνοντας, κυνηγάνε τον Μπόμπι σαν άλλες Ερινύες. Δεν ευθύνεται, δεν φταίει για τον γονιό του, μα κουβαλά το τεράστιο άχθος, το άλγος της επιστημονικής πορείας του πατέρα του.
Κουβαλάει επίσης την απαγορευμένη αγάπη για την αδελφή του που δεν υπάρχει πια. Μαθηματική ιδιοφυΐα, πλάσμα αέρινο, εξωτικό, σχιζοφρενές. Οι διάλογοι που καταγράφονται ανάμεσα στην Αλίσια και στο Παιδί, αποκύημα της ψυχικής της αρρώστιας με τη μορφή πλάσματος της θαλιδομίδης, είναι ένα συγκινητικό, ανατριχιαστικό βλέμμα στο ταραγμένο μυαλό της σχιζοφρενούς, μια ματιά κατανόησης, λύπης, αντοχής. Η Αλίσια θα αυτοκτονήσει και θα τον αφήσει μόνο, να βιώνει την απουσία της ως παρουσία, μόνο με την ανάμνηση. Ούτε ένα βήμα μπροστά, ούτε μια σπιθαμή συναισθηματικά δεν θα μετακινηθεί ο Μπόμπι μετά τον θάνατό της. Θα μείνει να την ονειρεύεται, να την αναζητά, να αναπολεί τις στιγμές που έζησαν αποκομμένοι από όλο τον κόσμο, υπάρχοντας μονάχα ο ένας για τον άλλο, απόλυτα, ανόσια, για πάντα. Θα τον συντροφεύουν τα γράμματά της, όσα του εκμυστηρεύτηκε τον καιρό της αγάπης, θα τον στοιχειώνουν οι λίγοι φάκελοι με τη γραφή της. Η μόνη αγωνία του πια θα είναι μήπως ξεθωριάσει και η ανάμνηση σιγά σιγά κι απομείνει ολότελα ξένος του εαυτού του.
Φίλοι του απρόοπτα και ξαφνικά πεθαίνουν, ο ίδιος γίνεται στόχος παρακολούθησης, οι λογαριασμοί του δεσμεύονται, η σπάνια Μαζεράτι του κατάσχεται, ο Ιππότης χάνει τη μοναδική σταθερά του: την ελευθερία. Για να την κρατήσει θα μπει σε διαρκή κίνηση, θα μείνει σε ερείπια, θα ζήσει κακουχία, κρύο, πείνα, εξαθλίωση. Θα καταλήξει στην Ισπανία, απομονωμένος να μένει σ’ έναν ανεμόμυλο, παραιτημένος από τη ζωή, χωρίς και να την τερματίζει, ίσως γιατί «ήξερε πως τη μέρα του θανάτου του θα έβλεπε το πρόσωπό της και θα έλπιζε να πάρει εκείνη την ομορφιά μαζί του στο σκότος, ο τελευταίος παγανιστής στη γη, τραγουδώντας απαλά πάνω στο αχυρόστρωμά του σε μια γλώσσα άγνωστη».
Η μετάφραση
Ο επιβάτης που έλειπε, δεν θα βρεθεί ποτέ. Θα αναγνωρίσει ο καθένας μας ποιος ή τι λείπει πραγματικά απ’ τη ζωή του σε αυτές τις σελίδες, που όσο παράξενο κι αν ακούγεται, ξεχειλίζουν η τρυφερότητα και η αγάπη. Ανόθευτη, θεραπευτική, άγρια, λυτρωτική. Για τούτο το βιβλίο αξίζει να ειπωθεί ότι όλες αυτές οι λεπτές αποχρώσεις και οι ιριδισμοί στα κύματα των λέξεων, θα μας ήταν απρόσιτα χωρίς την, αντάξια του μυθιστορήματος, μετάφραση του Γιώργου Κυριαζή.