«Θα πεθάνω πριν πέσει το πρώτο χιόνι», έλεγε στους φίλους της η Ελβετίδα, 72χρονη εικαστική δημιουργός Μέρετ Οπενχάιμ τη μέρα των γενεθλίων της. Στήριζε την πεποίθησή της σε ένα όνειρο που είχε δει όταν ήταν 36 χρόνων και ένας σκελετός έδειχνε προς μια μισογεμάτη κλεψύδρα. Το εξέλαβε σαν οιωνό και δεν το ξέχασε ποτέ. Πέθανε ένα μήνα αργότερα, στις 15 Νοεμβρίου του 1985. Πάντα πίστευε στα όνειρα για αυτό και ταίριαξε τόσο με τους σουρεαλιστές στο ξεκίνημά της. Ως έφηβη τα κατέγραφε ευλαβικά, κάνοντας σχέδια εμπνευσμένα από αυτά, στα ημερολόγιά της. Αυτά και τα γοτθικά παραμύθια έτρεφαν τη φαντασία της.
Το 1931 παρατάει το σχολείο στη Βασιλεία και την επόμενη χρονιά φεύγει στο Παρίσι για να ακολουθήσει ανώτερες σπουδές στη ζωγραφική. Γνωρίζεται με τον κύκλο των σουρεαλιστών (Μαν Ρέι, Τζιακομέτι, Μπρετόν, Αρπ) και κάνει εξαρχής σαφές ότι δεν πρόκειται να αρκεστεί στον ρόλο του μοντέλου ή της μούσας. «Εγώ έκανα σουρεαλιστικά έργα προτού επινοηθεί ο όρος», συνήθιζε να λέει. Στις αρχές του 1936, δίνει ραντεβού με τον Πικάσο και την Ντόρα Μάαρ στο φημισμένο Café de Flore. Φοράει ένα εντυπωσιακό βραχιόλι, επενδεδυμένο με γούνα –που είχε κατασκευάσει μόνη της– και πηγαίνει να τους συναντήσει. Λαμβάνει εξαιρετικά σχόλια για το κόσμημα και τους εξηγεί πως έχει σκεφτεί πολλά ακόμα αντικείμενα που θα μπορούσε να «ντύσει» με το μαλακό υλικό. «Γκαρσόν, κι άλλη γούνα», φώναζε με αυτοπεποίθηση.
Σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής της υποστήριζε ένα ανδρόγυνο στυλ – πρέσβευε πως σε έναν άνθρωπο υπάρχει και το ανδρικό και το θηλυκό στοιχείο.
Λίγες ημέρες αργότερα αγοράζει ένα φλιτζάνι τσαγιού με το πιατάκι του και ένα κουταλάκι για τη ζάχαρη. Τα τυλίγει όλα με ξανθή ξυρισμένη γούνα και ονομάζει το έργο «Object». Η επιλογή δεν ήταν τυχαία, τόσο η φίνα πορσελάνη όσο και η γούνα ήταν συνώνυμα της ζωής της καλής κοινωνίας. Η ίδια δήλωνε σε συνεντεύξεις της πως αυτό που την ιντρίγκαρε ήταν η αντίθεση ανάμεσα στα δύο υλικά, οι σουρεαλιστές –που αγκάλιασαν αμέσως το έργο– «διάβασαν» σε αυτό την κόντρα ανάμεσα στον πολιτισμό και στα ζωώδη ένστικτα. Ο Μπρετόν το μετονόμασε, δίνοντας τον πιο περιγραφικό τίτλο «Breakfast in Fur» και το συμπεριέλαβε σε μια έκθεση με έργα σουρεαλιστών. Είχε κάνει αίσθηση κι αυτό φάνηκε γιατί το σερβίτσιο της μέσα στη χρονιά ταξίδεψε σε μια έκθεση-ορόσημο για το κίνημα του σουρεαλισμού και του dada που διοργάνωσε το ΜοΜΑ το 1936.
Το μουσείο αργότερα απέκτησε το έργο αυτό, που σήμερα θεωρείται ένα από τα εμβληματικότερα έργα του ριζοσπαστικού ρεύματος. Είναι άδικο, ωστόσο, να μνημονεύεται μια καλλιτέχνις με τόσο προφητική, αναρχική σκέψη και τέτοιο εύρος δράσης για ένα μόνο έργο που φιλοτέχνησε σε ηλικία 22 ετών, επισημαίνουν οι επιμελητές της αναδρομικής έκθεσης «Meret Oppenheim. My exhibition» που φιλοξενείται σήμερα στο ΜοΜΑ (έως τις 4 Μαρτίου), με αφορμή τα 110 χρόνια από τη γέννησή της.
Οι διοργανωτές δανείζονται μια φράση της από το 1975 και με αυτή μας προσκαλούν να γνωρίσουμε το πολύπλευρο έργο και το ασυμβίβαστο πνεύμα της. «Κανείς δεν θα σου δώσει ελευθερία. Πρέπει να την πάρεις μόνη σου». Περισσότερα από 180 έργα –ζωγραφικά, σχέδια, γλυπτά, αντικείμενα, κοσμήματα και κολάζ– δείχνουν το ανατρεπτικό της χιούμορ και τον τρόπο που αντιμετώπιζε την τέχνη και κάθε της έκφραση, είτε αφορούσε το design, τη μόδα, τον δημόσιο χώρο. Σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής της υποστήριζε ένα ανδρόγυνο στυλ. Πρέσβευε πως σε έναν άνθρωπο υπάρχει και το ανδρικό και το θηλυκό στοιχείο. Αρνιόταν πεισματικά να λάβει μέρος σε εκθέσεις που συμμετείχαν μόνο γυναίκες καλλιτέχνιδες. Αυτό περισσότερο εντείνει το πρόβλημα, θεωρούσε, παρά το επιλύει. Σε μια βράβευσή της στη Βασιλεία ενοχλήθηκε με τον όρο «γυναίκα καλλιτέχνης» και παρατήρησε: «Οταν μιλάς μια νέα γλώσσα, που οι άλλοι πρέπει να μάθουν, ίσως χρειαστεί καιρός μέχρι να πάρεις απάντηση».