«Για μένα στην αρχή του έργου υπάρχουν δύο άνθρωποι πολύ ερωτευμένοι. Ξεκινάω με ρεαλισμό: Ενας άνδρας και μια γυναίκα βρίσκονται μέσα σε ένα δωμάτιο, πίνουν το κρασί τους, μιλάνε, χαϊδεύονται και φιλιούνται. Σιγά σιγά είναι σαν να εισβάλλουν μη κανονικά στοιχεία στη ζωή τους, μέχρι που σταδιακά καταλύεται η έννοια της πραγματικότητας απολύτως, και περνούν σε ένα δεύτερο τόπο, ένα χώρο-μη χώρο, ένα σύμπαν πολλαπλών πραγματικοτήτων, ψυχικών τραυμάτων, κρυμμένων αναμνήσεων».
Ο Θέμελης Γλυνάτσης είναι ο σκηνοθέτης της νέας παραγωγής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Η όπερα «Ο πύργος του Κυανοπώγωνα» του Ούγγρου συνθέτη Μπέλα Μπάρτοκ ξεκινάει τις παραστάσεις της στις 9 Μαρτίου. Καθώς συζητάμε, το εντυπωσιακό σκηνικό του διακεκριμένου και εξαιρετικά έμπειρου σκηνογράφου και ενδυματολόγου Λέσλι Τράβερς –ένας γκρίζος όγκος ύψους σχεδόν 10 μέτρων που θυμίζει γλυπτό, σαν σμιλεμένος βράχος ή κύματα μιας άγριας θάλασσας– μοιάζει να καταπίνει το δωμάτιο των δύο εραστών. Το γαλλικό παραμύθι του Κυανοπώγωνα του Σαρλ Περό είναι μία από τις πιο αιμοσταγείς αφηγήσεις της δυτικής παράδοσης: μιλάει για έναν αριστοκράτη ο οποίος παντρεύεται νεαρές γυναίκες για να τις δολοφονήσει στη συνέχεια, όταν εκείνες αψηφούν την απαγόρευσή του να εξερευνήσουν το κάστρο του.
Αιματοβαμμένη ιστορία, «παραβολή» κοινωνικής συμμόρφωσης προς τις γυναίκες: «Μη ρωτάτε τα μυστικά του συζύγου, γιατί θα φάτε το κεφάλι σας».
«Ωστόσο αυτός ο μύθος δεν ξεκινάει με τον Περό», λέει ο σκηνοθέτης. «Εκείνος είναι ο πρώτος που το έγραψε, και εκδόθηκε στο τέλος του 17ου αιώνα. Υπάρχουν όμως πολλοί φολκλοριστές που θεωρούν ότι το παραμύθι είναι παλιότερο, και προέρχεται από θρύλους της Βρετάνης. Ουσιαστικά αυτή η αιματοβαμμένη ιστορία, όπως όλα τα παραμύθια του Περό, ήταν “παραβολή” κοινωνικής συμμόρφωσης κυρίως προς τις γυναίκες. Στο συγκεκριμένο λέει: “Μη ρωτάτε τα μυστικά του συζύγου, γιατί θα φάτε το κεφάλι σας”. Φυσικά το μοτίβο της γυναίκας που παραβιάζει τους νόμους μιας εξουσίας, είναι αρχετυπικό: η Πανδώρα, η Ψυχή στον μύθο του Ερωτα και της Ψυχής, η Εύα. Είναι πάντα μια γυναίκα που καταπατά το πρόσταγμα, κι έτσι ξετυλίγεται η αφήγηση. Αν δεν συμβεί αυτό, δεν έχουμε ιστορία».
Στον «Πύργο του Κυανοπώγωνα» ο πλούσιος και ισχυρός ευγενής παντρεύεται τη νεαρή Ιουδήθ, και με πρόφαση ένα ταξίδι τής αφήνει τα κλειδιά του κάστρου. Καθώς εκείνη θέλει να μάθει για το παρελθόν του συζύγου της, ανοίγει μία μία τις επτά πόρτες του κάστρου. Πίσω από καθεμία ανακαλύπτει έναν διαφορετικό κόσμο, τα αμύθητα πλούτη, τον ηρωισμό και τη δόξα του συζύγου της, αλλά επίσης πόνο, δάκρυα, αίμα και σκληρότητα. Το συμβολιστικό λιμπρέτο του Μπέλα Μπαλάζ έδωσε την ευκαιρία στον Μπάρτοκ να συνθέσει μία από τις πιο εντυπωσιακές παρτιτούρες του, αξιοποιώντας τα ηχοχρώματα των οργάνων μιας εξαιρετικά μεγάλης ορχήστρας – αποτελείται από 110 όργανα και περιλαμβάνει έως και τον επιβλητικό ήχο του εκκλησιαστικού οργάνου.
«Ο Κυανοπώγωνας είχε γίνει αγαπημένη αφήγηση των συμβολιστών στη Γαλλία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αι. Στη θέση αυτού του γκραν γκινιόλ παρελθόντος ο συμβολισμός βάζει τις βάσεις για μια ενδελεχή ανίχνευση της σχέσης ενός άνδρα και μιας γυναίκας και των στοιχείων που τη συνθέτουν: μυστήριο, ερωτισμός, βία. Στον Μπάρτοκ ειδικά υπεισέρχεται έντονα η έννοια του παρελθόντος», σχολιάζει ο κ. Γλυνάτσης. «Ο “Κυανοπώγωνας” του Μπάρτοκ είναι μία από τις πιο καθαρές και διεισδυτικές σκιαγραφήσεις της ανδρικής ψυχής. Ενώ αν δούμε την παρτιτούρα και το λιμπρέτο, ο ρόλος της Ιουδήθ είναι πολύ πιο περιπετειώδης από αυτόν του συζύγου της, εντέλει το έργο μιλάει για την τρομακτική μελαγχολία και μοναξιά που αισθάνεται αυτός ο άνδρας. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία από το κείμενο και τη μουσική, ότι εδώ δεν μιλάμε για μια ψυχοπαθολογική προσωπικότητα αλλά μάλλον για έναν κοινό άνθρωπο που παρακολουθεί την ευτυχία του να του φεύγει μέσα από τα χέρια. Και σε αυτό έγκεινται η έντονη συγκίνηση και η βαριά θλίψη του έργου».
«Αναπαριστάς αισθήσεις και ατμόσφαιρες, όχι τόσο νοήματα»
Η συνεργασία του Θέμελη Γλυνάτση με τον Λέσλι Τράβερς κράτησε περισσότερο από ένα χρόνο, συγκεντρώνοντας εικόνες και ιδέες που θα μπορούσαν να εκφράζουν τη σκηνοθετική άποψη για την παράσταση, αλλά και όσα διαισθητικά γεννήθηκαν χάρη στη μουσική και το κείμενο. Η ανθρώπινη ψυχή είναι ένας λαβύρινθος με πολλά κρυφά σημεία και με κάποιον τρόπο έπρεπε να σχεδιαστεί μια τοπογραφία της. «Από την αρχή συμφωνήσαμε ότι η σκηνή θέλαμε να δείχνει ταυτόχρονα πολύ γεμάτη και πολύ άδεια. Ο χώρος που κατεξοχήν ορίζει την ανθρώπινη συνύπαρξη, ένα δωμάτιο, ξαφνικά εξαφανίζεται και το ζευγάρι βρίσκεται σε μια άβυσσο. Αλλά ακόμη κι εκεί παραμένουν πολύ ερωτευμένοι», εξηγεί ο σκηνοθέτης. Ετσι, ενώ στο πρώτο μέρος η δράση συμβαίνει μέσα στο δωμάτιο και η αφήγηση είναι μια εξερεύνηση των χώρων, στο δεύτερο μέρος το μαύρο, ψηλό κύμα αρπάζει και σκορπάει τα «σπλάχνα» του δωματίου στο χάος, σαν καράβι που διαλύεται πάνω σε βράχο. «Η μουσική του Μπάρτοκ είναι πολύ χρήσιμη σε ό,τι αφορά την επί σκηνής κίνηση των χαρακτήρων. Μερικές φορές αυτό που λέω στους τραγουδιστές είναι “μην ακούτε εμένα, ακούστε τη μουσική. Θα σας πει τα πάντα για τον ρυθμό με τον οποίο πρέπει να κινηθείτε”. Υπάρχει ένα παλμός που επιταχύνεται, επιβραδύνεται ή ξεσπά με τεράστια ένταση αλλά διαθέτει εξαιρετική καθαρότητα», τονίζει ο κ. Γλυνάτσης. «Η μουσική είναι ένα δεύτερο κείμενο, και πολλές φορές πιο σημαντική από το λιμπρέτο. Αλλά επειδή είναι ένα κείμενο χωρίς νοήματα, δουλεύεις τελείως διαφορετικά, δηλαδή σε οδηγεί στο να αναπαριστάς αισθήσεις και ατμόσφαιρες, όχι τόσο νοήματα».
Με σπουδές συγκριτικής λογοτεχνίας, αρχαίου και σύγχρονου θεάτρου στην Αγγλία, έχει σκηνοθετήσει έργα των Χάινερ Μίλερ, Στεφάν Μαλαρμέ, Σοφοκλή, Μπερνάρ-Μαρί Κολτές κ.ά., αλλά επίσης λυρικό θέατρο. Εως τώρα έχει υπογράψει δύο παραγωγές σύγχρονης όπερας στην Εναλλακτική Σκηνή. Τι τον κεντρίζει στην όπερα; «Η εξερεύνηση μιας “θεατρικής” σκηνοθεσίας με τραγουδιστές οι οποίοι έχουν κάποιους περιορισμούς σε σχέση με το σώμα τους επειδή πρέπει να βγει ο ήχος. Επειδή μου αρέσει να χρησιμοποιώ αρκετά ακραίες σωματικότητες στους τραγουδιστές, είναι ενδιαφέρον να ψάχνω μαζί τους πώς θα πετύχω την εικόνα που χρειάζεται η σκηνοθεσία, χωρίς όμως να καταπατήσω τις βασικές ανάγκες του ερμηνευτή. Είναι πολύ ενδιαφέρον, δημιουργικό και αναπάντεχο».
«Ο πύργος του Κυανοπώγωνα» παρουσιάζεται σε μια σπονδυλωτή παράσταση μαζίμε το κωμικό μονόπρακτο «Τζιάνι Σκίκι» του Πουτσίνι, σε σκηνοθεσία του Τζον Φούλτζεϊμς. Την ορχήστρα της ΕΛΣ διευθύνει ο διακεκριμένος αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr