ΦΕΡΝΑΝΤΑ ΜΕΛΤΣΟΡ
Πάρανταϊς
μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου
εκδ. Δώμα, 2023, σελ. 136
Δεν υπάρχει σωτηρία ή λύτρωση εδώ. Δεν θα δεθούμε συναισθηματικά με κάποιον από τους ήρωες, δεν γίνεται να συμπονέσουμε κανέναν τους.
Αιχμαλωτισμένος στις δίνες αυτής της εμπρηστικής νουβέλας, ο αναγνώστης θα σταματήσει πολλές φορές για να αναρωτηθεί σχεδόν φωναχτά: «Τι διαβάζω τώρα; Τι είναι αυτό;». Με μια πρόζα που θα έκανε τον Κόρμακ Μακάρθι να νιώθει σαν στο σπίτι του και έναν στυλίστα της αστικής βίας σαν τον Τζακ Κέτσαμ να κοκκινίζει –αν όχι να μοιάζει ξαφνικά με ιεραπόστολο–, η Φερνάντα Μελτσόρ μάς παίρνει από το χέρι και μας πετάει σε ένα βρώμικο μεξικάνικο ποτάμι που η ίδια ξέρει τόσο καλά – ένα ποτάμι όπου επιπλέουν τα πτώματα χιλίων σπαταλημένων ζωών. Οι ήρωές της είναι τα κατακάθια μιας απελπισμένης γωνιάς του κόσμου και οι φωνές τους στοιχειώνουν τον αέρα, τον δηλητηριάζουν, σαν καπνός από ελαστικά που καίγονται. Δεν υπάρχει σωτηρία ή λύτρωση εδώ. Δεν υπάρχει καμία δυνατότητα ταύτισης επίσης: δεν θα δεθούμε συναισθηματικά με κάποιον από τους ήρωες, δεν γίνεται να συμπονέσουμε κανέναν τους, όπως και οι ίδιοι δεν συμπονούν κανέναν – γίνεται μονάχα να αφεθούμε στη διαδρομή με σφιγμένο στόμα.
Η Μελτσόρ είναι σπουδαία συγγραφέας και μόνο συμπτωματικό δεν είναι που δύο στα δύο βιβλία της, το «Πάρανταϊς» και το προηγούμενό της, «Η εποχή των τυφώνων» (επίσης από τις εκδόσεις Δώμα και την Αγγελική Βασιλάκου), ήταν υποψήφια για το διεθνές βραβείο Booker. Είναι τόσο καλή. Γεννημένη το 1982 στη Βερακρούς του Μεξικού, έχει ασκηθεί στο να αφουγκράζεται με προσοχή εντομολόγου την παράφορη γλώσσα της πατρίδας της, συνθέτοντας από αυτήν ένα έπος εν προόδω: ένα έπος βίας, αίματος, σωματικών υγρών, αφηνιασμένων ανθρώπων και διαψεύσεων, τέτοιας έντασης και δυναμικής που δεν θα συναντήσει κανείς εύκολα αλλού.
Τα βιβλία της είναι μυθιστορηματικά δοκίμια πάνω στον χαμό –έχουμε μια καθαρή λογοτεχνία του χαμού εδώ πέρα–, μια (επιτυχής) προσπάθεια όχι απλώς να κατανοήσει τη βία, αλλά να συνομιλήσει επί ίσοις όροις μαζί της, να προχωρήσει στην ανατομία μιας κοινωνίας εγγενώς πατριαρχικής, βουτηγμένης στη δυσπραγία, στην πνευματική ανέχεια, στην απάθεια και στο μίσος. Η Μελτσόρ δεν κάνει κάποιου είδους καταγγελία στα βιβλία της, είναι πολύ μοντέρνα για κάτι τέτοιο. Γίνεται η φωνή της απελπισίας και εκρήγνυται εκεί μέσα. Και γίνεται επίσης ο ήρωάς της με έναν τρόπο που σε τρομάζει: πώς τα κατάφερε αυτή, μια εκλεπτυσμένη νεαρή Μεξικανή συγγραφέας, βραβευμένη, πολυμεταφρασμένη, με πολλές διεθνείς συνεργασίες, να υποδυθεί με τέτοιον πόνο έναν μισογύνη αλκοολικό έφηβο που κοιμάται στο πάτωμα, σε ένα παλιόσπιτο όπου η τηλεόραση παίζει όλη μέρα, με μια μάνα-τέρας, με μια δουλειά εξοντωτική, μεγαλωμένο σε ένα κτηνώδες περιβάλλον τρόμου, ζόφου, συμμοριών, γυναικείας κακοποίησης και βίας; Και μάλιστα να τα κάνει αυτά με μια πρόζα ακριβείας, λεπταίσθητη, στοχαστική και λαμπερή σαν να την έχεις πασπαλίσει με χρυσόσκονη;
Το «Πάρανταϊς» του τίτλου είναι ένα συγκρότημα πολυτελών κατοικιών. Εκεί δουλεύει σαν κηπουρός ο Πόλο, ο ήρωας του βιβλίου, και εκεί κατοικεί η Μαριάν, η σέξι σύζυγος ενός τηλεοπτικού αστέρα με τα δύο παιδιά τους. Εκεί μένει και ο Φράνκο, συνομήλικος του Πόλο, πλουσιόπαιδο αυτός, επίσης αλκοολικός, εθισμένος στην πορνογραφία, ανήθικος μέχρι το μεδούλι, αποκρουστικός και κτηνώδης – και εμμονικός: θέλει να βιάσει τη Μαριάν, όλη του η ύπαρξη επικεντρώνεται σε αυτό. Ονειρεύεται να κοιμηθεί μαζί της, είτε το θέλει κι εκείνη είτε όχι. Θα παρασύρει εύκολα τον Πόλο στη φρίκη που έχει σχηματιστεί στο μυαλό του και οι δυο τους μαζί θα κατρακυλήσουν ίσια μέσα στην καρδιά του σκοταδιού. Αν και βέβαια ποτέ δεν είχαν βγει από αυτό, γιατί είχαν γεννηθεί, είχαν πλαστεί και ζυμωθεί μέσα του: είναι και οι δύο γόνοι του σκότους.
Το βιβλίο είναι αυστηρώς ακατάλληλον, και όχι μόνο για την απολύτως ελευθεριάζουσα γλώσσα του, που έχει αποτυπωθεί αριστοτεχνικά στα ελληνικά. Επίσης, μολονότι δεν υπάρχουν κρυμμένα νοήματα εδώ –καθώς η Μελτσόρ μιλάει για την υπό εξέταση μεξικάνικη κοινωνία ευθέως, με σαφήνεια και χωρίς να κρύβει το παραμικρό–, είναι καλό ο αναγνώστης να διαβάσει το βιβλίο σαν αυτό που όντως είναι: πέρα από την «κριτική» σε μια κοινωνία που ομνύει στη βία, έχουμε εδώ το εκπληκτικό ψυχολογικό πορτρέτο ενός εφήβου σε κατάσταση μόνιμου εκρηκτικού σοκ και ένα αριστοτεχνικά δομημένο θρίλερ. Προτείνουμε να διαβαστεί ακριβώς σαν τέτοιο.