ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ
Η Νικηταρού που τη λένε και Μπετίνα
εκδ. Βιβλιόραμα, σελ. 256
Στο παρόν έργο, το οποίο διακρίνεται από μια πράγματι ευρηματική πολυτονικότητα, συνυπάρχουν κατά σύμμετρη μάλιστα φορά, μεταξύ άλλων, τα εξής: πρόσωπα αναμφισβητήτως υπαρκτά, παρένθετα αυτοβιογραφικά σχόλια, αλλά και αυθεντικά γεννήματα της παραγωγικής φαντασίας του συγγραφέα, απολύτως εξακριβωμένα ιστορικά γεγονότα αλλά και επινοημένα δημοτικά τραγούδια μαζί με χρονικά, τα οποία συνιστούν προϊόντα μιας εξόφθαλμης κι ασίγαστης ταυτοχρόνως «τεκμηριωτικής μυθοπλασίας», όπως κατατίθεται ευθέως στη σελίδα 86. Επισημαίνω ότι κομβικά περιστατικά από την Επανάσταση του 1821, όπου κυριαρχεί ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, συνοδεύονται από ορισμένα επεισόδια της αντιστασιακής κινητοποίησης κατοίκων της Κεντρικής Πελοποννήσου κατά του γερμανικού κατοχικού στρατού. Επεται η αναπόφευκτη διαδοχή αιματηρών συμπλοκών και προδοτικών συμπεριφορών κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.
Η απαρτίωση του κειμένου εγκολπώνεται ενίοτε και την τεχνική της εξαντλητικής παράθεσης ντοκουμέντων, τα οποία συλλειτουργούν αβίαστα με οιονεί ντοκουμέντα. Σημειώνω ότι τόσο το «Χρονικόν του Μορέως» όσο και η «Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ» του Αγγελου Τερζάκη συνιστούν ευδιάκριτους δείκτες των υφολογικών τρόπων, αλλά και των ειδικότερων θεματικών προσανατολισμών. Διαπιστώνω, επίσης, ότι μνημονεύονται ιδιαιτέρως σε πλείστα όσα σημεία της εξιστόρησης οι άμεσοι λογοτεχνικοί πρόγονοι και δη συντοπίτες του συγγραφέα, ήτοι ο Γιάννης Πάνου και ο Θανάσης Βαλτινός. Συγκρατώ επίσης ότι σημαίνουσα παραμένει σε όλη την έκταση των αναφορών και αυτοαναφορών η δράση της επίσημης ετυμολογίας, αλλά και μιας αναμενόμενης, ως εκ των πραγμάτων, ευφάνταστης κι άλλο τόσο χρηστικής παρετυμολογίας. Κι όλα αυτά σε συνδυασμό πάντα με την αθρόα επαναφορά των πάγιων κι ευδιάκριτων κειμενικών εμμονών του όντως οτρηρού Κώστα Βούλγαρη. Ετσι η πρόσφορη γραφή του επαληθεύει άλλη μία φορά στην πράξη τις γνωστές εκείνες νιτσεϊκές αρχές, οι οποίες πρεσβεύουν αφενός μεν ότι τα δεδομένα είναι ακριβώς αυτά που δεν υπάρχουν, υπάρχουν μόνον ερμηνείες, αφετέρου δε ότι ο κόσμος είναι «άπειρος», καθότι μπορεί να περικλείει άπειρες ερμηνείες.
Τα φαντασιακά στοιχεία της ζωής, οι ενδόμυχοι του βίου τόποι εκλαμβάνονται ως να ήταν οι ακριβολογίες μιας αδήριτης υπερ-πραγματικότητας. Αλλωστε, όπως ισχυρίζεται ο Χόρχε Σεμπρούν (1923-2011), «η πραγματικότητα συχνά χρειάζεται να εφευρεθεί για να γίνει αλήθεια». Τα χωνεμένα διδάγματα ενός ευθύβολου, ενός νουνεχούς μοντερνισμού αξιοποιούνται επαρκώς και στη Νικηταρού.
Ο εξ αντικειμένου γενέθλιος χωροχρόνος του συγγραφέα, ήτοι τα Δολιανά Αρκαδίας στα μέσα της δεκαετίας του 1950, συνιστά το ικανό και αναγκαίο εφαλτήριο των εξακτινώσεων του ρήματος. Η δε ταυτότητα της μισο-πραγματικής, μισο-φασματικής ηρωίδας του βιβλίου με τα δύο ονόματα, τα οποία στελεχώνουν τον τίτλο, συνιστά κατεξοχήν κράμα πολλαπλών εκλεκτικών ωσμώσεων καταστατικών ιδεολογιών και ηθών. Σε διαχρονική, το τονίζω, βάση. Κατά συνέπεια, η συγκεκριμένη ταυτότητα προκαθορίζει εκ του ασφαλούς το διηγητικό είδος. Εμφανώς μεικτό, πλην όμως αισθητικά αποδεκτό το όλο εγχείρημα του κειμενικά πολύπειρου Κώστα Βούλγαρη πείθει από την αρχή κιόλας για τις εμφανείς αρετές του.
Ο ίδιος φαίνεται άλλωστε να γνωρίζει όσα έχει προσφυώς δηλώσει ο Ζαν Πολάν (1884-1968), ότι δηλαδή «αυτή είναι η παράξενη μοίρα της γλώσσας, ότι δεν υπάρχει ούτε μία λέξη που να μη φέρει μέσα της την αιτία της ερείπωσής της, κάτι σαν μια μηχανή της ανατροπής της σημασίας της». Εξ ου και οι τακτικές επισκέψεις του στα έργα κυρίως του Ψελλού.