Τη μεσαία τάξη και τα μάτια μας

Τη μεσαία τάξη και τα μάτια μας

Γιατί φθάσαμε στην κρίση του δημοκρατικού καπιταλισμού και πώς θα τον προστατεύσουμε από τα «νύχια» του λαϊκισμού

4' 5" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

MARTIN WOLF
The Crisis of Democratic Capitalism
εκδ. Penguin Press, 2023, σελ. 496

Μια έρευνα έδειξε ότι από το 1,9 δισ. πολιτών που ζουν σε δημοκρατίες ανά τον κόσμο, μόνο το ένα τέταρτο είναι ικανοποιημένο με το πολιτικοοικονομικό σύστημα, όπως λειτουργεί σήμερα. Η απονομιμοποίησή του είναι μάλιστα εντονότερη στη νεολαία. Πού οφείλεται αυτή η απογοήτευση και τι χρειάζεται να γίνει ώστε να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη σε ένα σύστημα που θα εξασφάλιζε ευημερία με ελευθερία; Ο Μάρτιν Γουλφ, «πρύτανης» της οικονομικής αρθρογραφίας στη Βρετανία, από τις στήλες των Financial Times, στο νεοεκδοθέν βιβλίο του «Η κρίση του δημοκρατικού καπιταλισμού» αναλύει τι πήγε στραβά και υποβάλλει προτάσεις, ώστε ο δύσκολος «γάμος» της δημοκρατίας με τον καπιταλισμό να γίνει ανθεκτικότερος.

Ενώ το ποσοστό των κρατών που ασπάζονται τη δημοκρατία παγκοσμίως ανερχόταν στο 58% το 2016, τα τελευταία χρόνια η ποιότητα της δημοκρατίας έχει επιδεινωθεί, ο αυταρχισμός έχει περάσει στην αντεπίθεση και πυκνώνουν οι φωνές ότι ο καπιταλισμός είναι καλύτερος χωρίς δημοκρατία και η δημοκρατία είναι καλύτερη χωρίς καπιταλισμό, αλλά για τον συγγραφέα ένα διαζύγιό τους θα έφερνε συμφορά. Ο ίδιος αποδίδει το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για τη δημοκρατική «ύφεση» στις κακές οικονομικές επιδόσεις, στην αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητα, στους χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, στην απώλεια αξιοπρεπών θέσεων εργασίας, στην απληστία των ελίτ που ενδιαφέρονται για τη συσσώρευση δύναμης και πλούτου περιφρονώντας τους μη προνομιούχους.

Τη μεσαία τάξη και τα μάτια μας-1
Ο Μάρτιν Γουλφ, «πρύτανης» της οικονομικής αρθρογραφίας στη Βρετανία, από τις στήλες των Financial Times υποβάλλει προτάσεις ώστε ο δύσκολος «γάμος» της δημοκρατίας με τον καπιταλισμό να γίνει ανθεκτικότερος. 

Χωρίς την ασφάλεια και ευημερία, που προσδοκούν οι κοινωνίες, πολλοί αισθάνονται ότι το σύστημα τους έχει εγκαταλείψει στο περιθώριο, ότι έχουν χάσει τον έλεγχο της ζωής και της χώρας τους και έτσι υποκύπτουν στις σειρήνες του λαϊκισμού της Δεξιάς και της Αριστεράς. Θεωρίες συνωμοσίας, ξενοφοβία, πολιτισμικές και ταυτοτικές ανησυχίες επηρέασαν την αντισυστημική στροφή, αλλά κυρίαρχος ήταν ο ρόλος της οικονομικής αποτυχίας, υποστηρίζει.

Η απειλή του «δημαγωγικού αυταρχικού καπιταλισμού» των Πούτιν, Ερντογάν και του «γραφειοκρατικού αυταρχικού καπιταλισμού», που εκφράζεται από το κινεζικό καθεστώς.

Ο εχθρός δεν βρίσκεται εκτός, αλλά εντός των τειχών. Με σύνθημα του βιβλίου το «μηδέν άγαν» και αναφορές στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη για το εύθραυστο της δημοκρατίας, την ολιγαρχία, τη δημαγωγία και την τυραννία, ο Γουλφ επισημαίνει ότι δεν χρειαζόμαστε επανάσταση, αλλά τολμηρές πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, με την υιοθέτηση ενός καινούργιου Νew Deal στα βήματα του Φραγκλίνου Ρούζβελτ, του σπουδαιότερου μεταρρυθμιστή του 20ού αιώνα, και στη λογική της «σταδιακής κοινωνικής μηχανικής», για τη θεραπεία των κακώς κειμένων.

Γι’ αυτόν, στη ρίζα του προβλήματος βρίσκεται η αποδυνάμωση της μεσαίας τάξης. Η συρρίκνωση του κοινωνικού και οικονομικού στάτους της, που παλαιότερα το εξασφάλιζε η καλή εργασία, εξηγεί τη στροφή προς εθνολαϊκιστές τύπου Τραμπ και Brexit. Η χρηματοπιστωτικοποίηση της οικονομίας και το κυνήγι της μεγιστοποίησης του κέρδους χωρίς παραγωγική δραστηριότητα, αύξησε δραματικά τις ανισότητες, με αποτέλεσμα στις ΗΠΑ το 1% να κατέχει το 18,8% του εισοδήματος το 2019.

Τη μεσαία τάξη και τα μάτια μας-2Οταν αναδύεται μια νέα κοινωνική τάξη που χαρακτηρίζεται από την επισφάλεια της εργασίας σε ένα περιβάλλον απελπισίας, φόβου, άγχους και αβεβαιότητας, η περιφρόνηση και ταπείνωση της εργατικής τάξης με χαμηλή μόρφωση, που επλήγη από την αποβιομηχάνιση και την παγκοσμιοποίηση, μετατρέπεται σε οργή που εργαλειοποιούν εξτρεμιστές, κυρίως της Δεξιάς.

Για τον Γουλφ ο δημοκρατικός καπιταλισμός έρχεται σήμερα αντιμέτωπος με τον «δημαγωγικό αυταρχικό καπιταλισμό», που εκπροσωπείται από ηγέτες όπως οι Πούτιν, Ερντογάν και Ορμπαν και τον «γραφειοκρατικό αυταρχικό καπιταλισμό», που εκφράζεται από το κινεζικό καθεστώς. Η χρηματοοικονομική κρίση του 2008, η πανδημία του κορωνοϊού και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έδειξαν πόσο αλληλεξαρτώμενος είναι ο κόσμος και θα ήταν καταστροφικό η ανοιχτή παγκόσμια οικονομία να πέσει θύμα του οικονομικού εθνικισμού.

Τι περιλαμβάνει, όμως, η ανανέωση του δημοκρατικού καπιταλισμού; Να εξασφαλισθούν καλές δουλειές, ισότητα ευκαιριών, ένα μεγαλύτερο δίχτυ κοινωνικής προστασίας, τερματισμός των ειδικών προνομίων για τους λίγους, κράτος δικαίου, μεγαλύτερη λογοδοσία των κυβερνώντων, μικρότερη επιρροή του χρήματος στην πολιτική, αμερόληπτη δικαιοσύνη και ανεξάρτητα ΜΜΕ, αξιόπιστοι κανόνες ανταγωνισμού, έλεγχος της μετανάστευσης με τρόπο κοινωνικά αποδεκτό και οικονομικά επωφελή, στήριξη της κοινωνίας των πολιτών που νοιάζονται για το συλλογικό καλό, ενθάρρυνση του πατριωτισμού απέναντι στον εθνικισμό. Εν κατακλείδι, να αποδειχθεί με απτά αποτελέσματα ότι το σύστημα ωφελεί τους πολλούς.

Για τον συγγραφέα, οι μεγαλύτερες απειλές προέρχονται από ανεπαρκείς απαντήσεις στις οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές και από τις καταχρήσεις των ελίτ. Επείγουσα παραμένει η υπεράσπιση των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών παγκοσμίως, η συσπείρωση εναντίον του αυταρχισμού και της τυραννίας, η τόνωση της διεθνούς συνεργασίας και η συνετή διαχείριση της αντιπαλότητας της Αμερικής με την Κίνα, ώστε οι δύο υπερδυνάμεις να μην πέσουν στην «παγίδα του Θουκυδίδη», αποφεύγοντας την καταστροφική σύγκρουσή τους, ιδίως την ένοπλη σύρραξη.

Η δημοκρατία θα επιβιώσει αν προσφέρει ευκαιρίες, ευημερία, ασφάλεια και αξιοπρέπεια στην πλειονότητα, φροντίζοντας ιδιαίτερα την κρίσιμη και κατά τον Αριστοτέλη μεσαία τάξη. Ζούμε σε μια εποχή μεγάλου φόβου και μικρής ελπίδας. Ας αγωνιστούμε ώστε η ελπίδα να γίνει πράξη, είναι η αισιόδοξη κατάληξή του.

Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε στην ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας.

 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή