JAMES HENEAGE
Η πιο μικρή Ιστορία της Ελλάδας
μτφρ.: Ανδρέας Παππάς,
εκδ. Πατάκη, 2023, σελ. 344
Δεν μπορεί παρά να προκαλεί προβληματισμό το ότι τα πιο εύστοχα βιβλία για την ελληνική ιστορία εδώ και χρόνια τα υπογράφουν ξένοι συγγραφείς. Αντιρρήσεις θα υπάρξουν πολλές, αλλά ας θυμηθούμε στα γρήγορα τον Μαρκ Μαζάουερ και το τιτάνιο έργο του για το 1821, τις ολοκληρωμένες καταθέσεις του Ρόντρικ Μπίτον, τις αναμνήσεις, παλαιότερα, του Ζακ Λακαριέρ, το πώς εστίασε στην αρχαία Αθήνα ο Μπρους Κλαρκ ή ακόμα και πώς ο Κέβιν Οβεντεν προσπάθησε να αναλύσει το «φαινόμενο ΣΥΡΙΖΑ» προ επταετίας…
Ισως παίζει ρόλο ότι έχουν πιο ψύχραιμη ματιά; Οτι είναι, μοιραία, αποστασιοποιημένοι; Οτι κάνουν την έρευνά τους ανεπηρέαστοι από οικογενειακές επιρροές και ιδεοληψίες;
Γεγονός είναι ότι έχουμε σταθεί τυχεροί, καθώς, τις περισσότερες φορές, παραδίδουν εξαιρετικά βιβλία, πάντοτε άρτια επιστημονικά ή λογοτεχνικά και συνήθως εύστοχα, ακριβή και ιδιαιτέρως χρήσιμα.
Ερχεται, όμως, τώρα ο Τζέιμς Χενέιτζ και, από τον τίτλο κιόλας, προκαλεί: «H πιο μικρή Ιστορία της Ελλάδας», υπόσχεται το εξώφυλλο και το περιεχόμενο στηρίζει την υπόσχεση: λιγότερα από είκοσι εκατοστά το ύψος της έκδοσης και μόλις 320 ωφέλιμες σελίδες το περιεχόμενο.
Το βιβλίο είναι γραμμένο ειδικά για όσους δεν γνωρίζουν ούτε τα βασικά: μικρά κεφάλαια, συνοπτικές αναφορές, φωτογραφίες, πίνακες, γραφήματα, περιορισμένος συναισθηματισμός.
Εύλογα ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης θα αναρωτηθεί: ποια ιστορία καλύπτει ο συγγραφέας; Την αρχαιοελληνική; Τη βυζαντινή; Τον ταραγμένο 19ο αιώνα; Τη νεότερη ιστορία της χώρας; Οχι, ο Χενέιτζ αποφασίζει να αφηγηθεί τα… πάντα: ξεκινάει με τη μυθολογία και το δωδεκάθεο και καταλήγει στην καταδίκη της Χρυσής Αυγής.
«Μα είναι δυνατόν; Αυτό σημαίνει ότι κάθε σελίδα καλύπτει κατά μέσο όρο 9 χρόνια ιστορίας!», θα ήταν μία λογική αντίδραση; Κι όμως είναι! Και ναι, για την ακρίβεια… 9,4 χρόνια ανά σελίδα!
Ο 65χρονος Αγγλος συγγραφέας δεν έχει ακαδημαϊκά διαπιστευτήρια. Το σίγουρο είναι ότι αγαπάει τα βιβλία (το 1987 ήταν συνιδρυτής της αλυσίδας βιβλιοπωλείων Ottakar’s, που, είκοσι χρόνια αργότερα, απορροφήθηκε από τα περίφημα Waterstone’s), αγαπάει την ιστορία (ήταν ο εμπνευστής του Chalke Valley Festival, του μεγαλύτερου φεστιβάλ αφιερωμένου στην ιστορία που λαμβάνει χώρα στη Μεγάλη Βρετανία) και αγαπάει και… εμάς, καθώς, όχι μόνο έχει ήδη γράψει μία τετραλογία μυθιστορημάτων που διαδραματίζονται στο Βυζάντιο και μία νουβέλα για το 1824 και την ελληνική επανάσταση, αλλά ζει έξι μήνες τον χρόνο στο σπίτι του στην Καρδαμύλη!
Αρκούν όμως αυτά για να γράψεις ένα βιβλίο Ιστορίας το 2023; Οι ιστορικοί δεν θα αξιώνονταν καν να απαντήσουν σε αυτή την προσβλητική, για εκείνους, ερώτηση. Δυστυχώς ή ευτυχώς όμως, το 2023 αυτό που ίσως λείπει από τα ράφια με τα βιβλία Ιστορίας των βιβλιοπωλείων δεν είναι απαραίτητα ένας ακόμα «πλήρης» τόμος 700 σελίδων που θα ρίχνει φως σε μία σημαντική 50ετία. Αντίθετα, για ένα κοινό που επηρεάζεται από το TikTok, που επικοινωνεί με σλόγκαν, που διαβάζει ειδήσεις μόνον από τις επικεφαλίδες, και επιλέγει τα social media για να ενημερώνεται, ίσως η Ιστορία να πρέπει να γίνει «πιο μικρή», ώστε αρχικά να μη φαίνεται βαρετή και αποτρεπτική.
Καθαρά εμπορικά μιλώντας, δεν είναι εύκολο να εντοπίσεις ποιο είναι το κοινό στο οποίο απευθύνεται ο Χενέιτζ. Στην πατρίδα του, πόσοι είναι αυτοί που ενδιαφέρονται για την ιστορία της Ελλάδας; Στην πατρίδα μας, πόσοι θα δεχτούν συμπυκνωμένα μαθήματα Ιστορίας από έναν ξένο χωρίς περγαμηνές και χωρίς καν πολυσέλιδη βιβλιογραφία;
Κι όμως, για τους μεν πρώτους, ο Χενέιτζ εξηγεί ότι «οι Ελληνες, ως ο μόνος λαός που έχει εμπειρίες και από την έμμεση και την άμεση δημοκρατία, μπορούν να έχουν άμεση συμβολή στη διαδικασία ανανέωσης και επαναπροσδιορισμού της δημοκρατίας», ενώ συμπληρώνει πως «το χρέος του δυτικού πολιτισμού απέναντι στους Ελληνες δεν έχει εξοφληθεί», άποψη, βέβαια, που θα γινόταν αφορμή για έντονες διαφωνίες σε πολλές παρέες συμπατριωτών μας.
Αλλά και για τους δεύτερους, ο Χενέιτζ προφανώς καταλαβαίνει ότι υπάρχει μία ολόκληρη γενιά εκεί έξω που, καλώς ή κακώς, δεν γνωρίζει πολλά, πιθανότατα ούτε τα βασικά. Και το βιβλίο είναι γραμμένο ειδικά γι’ αυτούς: μικρά κεφάλαια, συνοπτικές αναφορές, φωτογραφίες, πίνακες, γραφήματα, περιορισμένος συναισθηματισμός. Οπως γράφτηκε στο εξωτερικό, «από το άλφα ως το ωμέγα και από τον Σωκράτη ως τον ΣΥΡΙΖΑ, ό,τι θέλετε να μάθετε για την Ελλάδα βρίσκεται εδώ»!
Τα σέβη του συγγραφέα
Είναι «Η πιο μικρή Ιστορία της Ελλάδας» το βιβλίο που χρειαζόμασταν; Μάλλον όχι. Είναι, παραδόξως, ένα βιβλίο που άπαξ και το πιάσεις από περιέργεια στα χέρια σου δυσκολεύεσαι να το αφήσεις; Σαφέστατα.
Απορρίψτε το, αν πιστεύετε ότι δεν έχετε κάτι να μάθετε ή έστω να θυμηθείτε. Αλλά ας μη στερήσουμε από έναν ακόμα συγγραφέα να υποβάλει τα σέβη του και τον θαυμασμό του σε ένα λαό, που όπως έγραφε ο Ρόντρικ Μπίτον, «πάντοτε προσαρμοζόταν σε καταστροφικές αλλαγές και έβρισκε νέους τρόπους να επιβιώνει και να βάζει τη σφραγίδα του στον κόσμο γύρω του».