Ολγκα Τοκάρτσουκ
Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών
Μτφρ. Αναστασία Χατζηγιαννίδη,
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 286
Αστυνομική υφή, νοήμονα ελάφια, καλοδουλεμένες μεταφράσεις του Ουίλιαμ Μπλέικ, επιστάμενες φιλοσοφικές έρευνες, άψογα στημένες ανατροπές, υπόγειες αναφορές στο καταπίστευμα του Καρλ Γιουνγκ, κωμικοτραγικές εξελίξεις, αλλεπάλληλα ευκρινή διακείμενα, παρεμβολές φαντασιακών δεδομένων, καθ’ όλα πειστικοί χαρακτήρες, αλλά και αντισυμβατικές περσόνες, καυστική σάτιρα, ομιλητικά τοπία της βορειοανατολικής Ευρώπης: η γεννημένη το 1962 στο Σουλέχοφ της Πολωνίας συγγραφέας, η οποία τιμήθηκε το 2018 με το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας, εξυφαίνει εδώ ένα πολυφωνικό, οικολογικό, συν τοις άλλοις, αφήγημα. Εννοείται ότι τα διδάγματα του μοντερνισμού και των λειτουργικών παραφυάδων του έχουν αφομοιωθεί πλήρως. Η αναγνωστική πρόσληψη επιταχύνεται από τα θερμά ελληνικά της μετάφρασης.
Η ηρωίδα του μυθιστορήματος, ονόματι Γιανίνα Ντουσέικο, πρώην μηχανικός γεφυρών, ζει μόνη. Της αρκεί η συνομιλία με τα ζώα του δάσους. Αντιλαμβάνεται επαρκώς και την ψυχολογία της λεγόμενης νεκρής ύλης. Πρόκειται δηλαδή για ένα μείγμα θηλυκού Ροβινσώνα Κρούσου, Υπατίας, Μαργκερίτ Γιουρσενάρ και Εμιλι Ντίκινσον. Το χωριουδάκι της είναι το απαραίτητο σύμπαν της. Οι ομολογίες της πιστοποιούν και την άμεση, λειτουργική σχέση της με την ουσία του πραγματικού. Παραμένει νηφάλια. Διακρίνω, μεταξύ άλλων, τα εξής ενδεικτικά από τη σελίδα 70: «Μεγάλωσα σε μια όμορφη εποχή που δυστυχώς έχει πια παρέλθει. Υπήρχε μεγάλη προθυμία για αλλαγή και ικανότητα να πλάθουμε επαναστατικά οράματα. Σήμερα δεν έχει κανείς το θάρρος να επινοήσει κάτι καινούργιο. Αδιάκοπα μιλούν μόνο για την παρούσα κατάσταση και αναπτύσσουν τις παλιές ιδέες.
Η πραγματικότητα είναι γερασμένη και στρυφνή, γιατί κι αυτή οπωσδήποτε υπόκειται στους ίδιους νόμους όπως κάθε ζωντανός οργανισμός – γερνάει. Τα μικρότερα συστατικά της στοιχεία, τα νοήματα, παθαίνουν απόπτωση, όπως τα σωματικά κύτταρα. Η απόπτωση είναι ο φυσικός θάνατος που προκαλείται από την κόπωση και την εξάντληση της ύλης. Στα ελληνικά αυτή η λέξη σημαίνει “πτώση των πετάλων”.
Ο κόσμος έχει χάσει τα πέταλά του». Η «σοφιστική της ζωής» συνυπάρχει αρμονικά με ακραιφνώς μεταφυσικές προλήψεις. Η διάσταση του συμβολικού απαντά σε όλα τα επιμέρους τμήματα της εξιστόρησης. Στις σελίδες μάλιστα 94, 104, 126 και 141 το υποκείμενο των εκ βαθέων εξομολογήσεων δεν διστάζει να εισπηδήσει, χαριτολογώντας, και στα χωράφια της Θεολογίας. Η δε φύση, όπως δηλώνεται εμφατικά στη σελίδα 152, φαίνεται ότι υπακούει αποκλειστικά στις εντολές μιας αδυσώπητης βούλησης. Εδώ το κείμενο επισημαίνει τη συνάντηση της Ολγκα Τοκάρτσουκ και με τον γνωστό μονήρη της Δρέσδης και της Φρανκφούρτης, τον Αρτουρ Σοπενχάουερ (1788-1860), ο οποίος δίδαξε επιμόνως αυτά ακριβώς στο έργο του «Ο κόσμος ως βούληση και ως παράσταση».
Από ένα σημείο και μετά, οι διαδοχικοί φόνοι κυνηγών γεμίζουν με αίμα τη διηγητική σκηνή. Εν ψυχρώ ανθρωποκτονίες στοιχειώνουν τον μύθο. Η λύση των αλυσιδωτών μυστηρίων θα οδηγήσει στον πλέον απρόσμενο θύτη. Η αντίστροφη φορά του αρχετυπικού κυνηγιού συνιστά το κατεξοχήν εύρημα της αφήγησης. Τα ζώα δεν αποτελούν έπαθλα των συστηματικών κρεοφάγων, αλλά υπάρξεις, οι οποίες οφείλουν και αυτές με τη σειρά τους να προστατευτούν. Αναζητώντας ικανούς, ει δυνατόν, συμμάχους ανάμεσα στα άπτερα δίποδα, τα ζώα διεκδικούν την υποστήριξη των αναγνωστών. Ετσι, αναπτύσσεται στις σελίδες του έργου μια εμπράγματη ηθική της αντι-θήρας.