ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΣ
μετάφραση – έκδοση: Θεόδωρος Τσοχαλής
σελ. 1.296 (τόμος Α΄, σελ. 624, τόμος Β΄, σελ. 672)
Ο Θεόδωρος Τσοχαλής –ο «γιατρός που εξετάζει την Ιλιάδα», όπως τον είχε περιγράψει ο Βασίλης Βασιλικός σε ένα κείμενό του στα «Νέα», είκοσι τρία χρόνια πριν– είναι ένας αφανής στυλοβάτης του ελληνικού πολιτισμού. Μπορεί το αποτύπωμά του στη δημόσια ζωή να είναι ελαφρύ, το πολιτιστικό του έργο, όμως, είναι πολύτιμο και βαρύ. Στρατιωτικός ιατρός με μακρά θητεία στις Ειδικές Δυνάμεις, η περιπέτειά του στον εκδοτικό χώρο ξεκίνησε τριάντα ένα χρόνια πριν, όταν εξέδωσε μια μεγαλόσχημη, πολυτελή έκδοση της «Ιλιάδας» του Ομήρου. Τυπωμένη σε μέγεθος 34 επί 25 εκατοστά και φιλοτεχνημένη με παλιές γκραβούρες, δεν ήταν εντυπωσιακή μόνο στη μορφή της, αλλά και στο περιεχόμενό της, αφού έφερε μια νέα απόδοση του ομηρικού κειμένου με την υπογραφή του ιατρού-λόγιου.
Η συνέχεια ήταν εντυπωσιακή: το 1999 ακολούθησε η «Οδύσσεια», επίσης σε δική του μετάφραση και φιλοτεχνημένη με σπάνια χαρακτικά, ενώ το 2001 ήρθαν τα «Ανακρεόντεια» με γκραβούρες του Γάλλου ζωγράφου Ζιροντέ και το 2006 οι «Μεταμορφώσεις» του Οβιδίου, ένας εικονογραφημένος γίγας 900 σελίδων. Το 2014 εκδόθηκαν τα «Αργοναυτικά», το 2017, το «Ερως και Ψυχή» του Απουλήιου και, τέλος, τα τελευταία τέσσερα χρόνια τυπώθηκαν δύο μικρότερες σε μέγεθος εκδόσεις της «Οδύσσειας» και της «Ιλιάδας». Κρατώντας σήμερα στα χέρια μας μία από αυτές, τη δίτομη έκδοση της «Ιλιάδας» του 2021, ξεφυλλίζουμε ένα σύνολο 1.296 σελίδων όπου βρίσκουμε όχι μόνο το πρωτότυπο κείμενο σε έμμετρη, στίχο προς στίχο απόδοση στη νέα ελληνική, αλλά και μια κιβωτό εικόνων από σπάνιες εκδόσεις και γκραβούρες από τον 17ο έως και τον 20ό αιώνα.
Μιλώντας με τον στρατιωτικό ιατρό μια εικοσαετία μετά την αποστράτευσή του, έχουμε μπροστά μας έναν ογδοντάρη που έχει ακόμη το ανήσυχο πνεύμα του τριαντάρη, όπως τότε που υπηρετώντας στους καταδρομείς είχε υπό μάλης την «Ιλιάδα» του Πάλλη, στην οποία όμως υπήρχε κάτι που δεν τον ικανοποιούσε. Του μπήκε λοιπόν η ιδέα να ξεκινήσει μια δική του μετάφραση. «Δειλά δειλά, άρχισα να μεταφέρω το αρχαίο κείμενο στα νεοελληνικά, προσπαθώντας να κρατήσω όσο περισσότερες ομηρικές λέξεις μπορούσα αυτούσιες, αφού έβλεπα πως ήταν οι ίδιες που χρησιμοποιούσαμε και σήμερα», θα μας πει, ενώ θα τονίσει έναν από τους κεντρικούς στόχους του εγχειρήματός του: «Ηθελα να δείξω πως η γλώσσα μας, από τον Ομηρο μέχρι σήμερα, είναι συνεχής, διαχρονική και αδιαίρετη».
«Ηθελα να δείξω πως η γλώσσα μας, από τον Ομηρο μέχρι σήμερα, είναι συνεχής, διαχρονική και αδιαίρετη».
Στο υπόγειο του Νασιώτη
Εκείνη την εποχή –στα μέσα του ’70– διάβασε στον ημερήσιο Τύπο και ένα άρθρο που σχολίαζε διθυραμβικά κάποια εικονογραφημένη γαλλική έκδοση της «Ιλιάδας», κάτι που του θύμισε πως κάτι τέτοιο έλειπε από την ελληνική βιβλιογραφία. «Συνειδητοποίησα πως μισή χιλιετία μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας, πέραν της πεντάτομης έκδοσης του Ρουσιάδη του 1816, δεν είχαμε κάποια άλλη παρόμοια ελληνική έκδοση. Γι’ αυτό άρχισα να ψάχνω εικονογραφημένες εκδόσεις του Ομήρου στα παλαιοβιβλιοπωλεία. Στο υπόγειο του Νασιώτη στο Μοναστηράκι έβρισκα έντυπους θησαυρούς και θέλησα, μέσω των εκδόσεών μου, αυτοί να γίνουν κτήμα των πολλών», θα μας εξηγήσει.
Ενα γενναίο δείγμα εκείνων των ευρημάτων απολαμβάνουμε σήμερα στη δίτομη «Ιλιάδα» του. «Γεννήθηκα στην καρδιά της Κατοχής μέσα στην ανέχεια, σε μια εποχή που πέραν του σχολικού αναγνωστικού του Γραμματόπουλου δεν είχαμε εικονογραφημένα βιβλία. Και τώρα, με αυτές μου τις εκδόσεις, με τις τόσες εικόνες, βγάζω τα απωθημένα μου!» συμπληρώνει χαμογελώντας. Ταυτόχρονα, όμως, κατανοεί και την επικουρική λειτουργία των εικόνων πάνω στο κείμενο: «Με τη βοήθειά τους, το κοινό αποκτά ένα δέλεαρ για να γυρίσει στην επόμενη σελίδα», θα μας τονίσει, φανερώνοντας πως θέλει να δώσει στο εκδοτικό του προϊόν και μια ποιότητα θεάματος.
Ο εικονοκεντρικός χαρακτήρας της εν λόγω έκδοσης προδίδεται και από ένα ακόμη στοιχείο: οι περισσότερες από τις εικονογραφήσεις συνοδεύονται από στίχους από την αντίστοιχη σκηνή του κειμένου στο οποίο αναφέρονται, λειτουργώντας έτσι και ως αυτόνομες λεζάντες. «Aυτό έγινε με στόχο να δει το κοινό πόση αξία έχει αυτό το κείμενο», μας λέει ο Θεόδωρος Τσοχαλής, φανερώνοντας πόσο τον απασχολεί να κερδίσει το κοινό του με ελκυστικά ευρήματα και προσοχή στη λεπτομέρεια, κάτι που φαίνεται και από το ότι πολλές από τις αρχικά ασπρόμαυρες γκραβούρες παρουσιάζονται δεξιοτεχνικά επιχρωματισμένες και αποκτούν έτσι μια μοντέρνα ποιότητα, λες και είναι έργα των γραφικών τεχνών του 20ού αιώνα. Ούτως ή άλλως, ανάμεσα σε σπουδαίους ζωγράφους και χαράκτες από την Ευρώπη του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα, που παρελαύνουν στις σελίδες (όπως ο Γερμανός Χάινριχ Γκέτε Τισμπάιν, ο Ιταλός Αντόνι Βιβιάνι ή ο Βρετανός Τζον Φλάξμαν), βρίσκονται και αυτοί οι δημιουργοί που, πράγματι, «πατούν» στον 20ό αιώνα και επηρεάζονται από τις μοντέρνες τάσεις του. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν ο Γερμανός ιμπρεσιονιστής Μαξ Σλέφογκτ (1868-1932) με τα αγριεμένα του κάρβουνα και ο Ισπανός εικονογράφος Εντουάρντο Μπενίτο (1891-1981) με τις κομψές, ψηλόλιγνες μορφές του, ζωγραφισμένες σε στυλ αρ ντεκό.
Και άλλες εκπλήξεις
Τα «δώρα» αυτής της δίτομης «Ιλιάδας», όμως, δεν σταματούν: πέραν των διαφόρων χαρτών που περιέχουν λεπτομερή καταγραφή ομηρικών τοπωνυμίων, στο τέλος των τόμων βρίσκει κανείς ένθετα δύο διπλωμένα «αφισάκια» μεγάλων διαστάσεων: στο ένα μπορεί να θαυμάσει ένα μοναδικό στο είδος του δαιδαλώδες γενεαλογικό δέντρο όλων των ομηρικών χαρακτήρων και στο άλλο την «ηφαιστότευκτη» ασπίδα του Αχιλλέα, εικονογραφημένη εντυπωσιακά από τον Φλωρεντινό χαράκτη Γκιουζέπε Κούζι στα μέσα του 19ου αιώνα.
Ποια είναι άραγε η επόμενη έκδοση που ετοιμάζει σήμερα ο τόσο παραγωγικός Θεόδωρος Τσοχαλής, ο «γιατρός που εξετάζει τον Ομηρο»; Οταν τον ρωτάμε, απαντά σαν καταδρομέας: «Θα το κοινοποιήσω όταν ολοκληρωθεί. Στις Ειδικές Δυνάμεις, ξέρετε, πρώτα πετυχαίναμε τον στόχο, και μετά ανακοινώναμε την αποστολή», μας λέει, ενώ συμπληρώνει με ενθουσιασμό: «Μια φοβερή καταδρομική αποστολή μπορείτε να απολαύσετε και στην Ιλιάδα, στη ραψωδία Κ!».
