«Ο Οφενμπαχ ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια της οπερέτας – όχι μόνο στα «Παραμύθια του Χόφμαν», το τελευταίο του έργο που είναι επισήμως αναγνωρισμένο ως όπερα, αλλά και στα πιο ελαφρά όπως, για παράδειγμα, «Η Ωραία Ελένη», «Ο Ορφέας στον Αδη» και «Η Μεγάλη Δούκισσα του Ζερολστάιν» και η «Περικόλ». Αν και εξαιρετικά ελαφρά, εξαιρετικά χαρούμενα και σχεδόν φρενιτιώδη, παράλληλα με την τρέλα τους περιέχουν κάποιο πολιτικό στοιχείο ή καυστική σάτιρα, και είναι πολύ “μοντέρνα” σε σχέση με τα ήθη του τέλους του 19ου αιώνα. Και φυσικά, όπως όλες οι κωμωδίες –της όπερας, του θεάτρου και του σινεμά– έχουν μια δόση μελαγχολίας. Η μουσική του Οφενμπαχ είναι πολύ ποιητική, φανταστική, και οι ενορχηστρώσεις του εξαιρετικές».
Με αυτά τα λόγια άρχισε η διαδικτυακή συνομιλία μου με τον διακεκριμένο και περιζήτητο Γάλλο σκηνοθέτη Λοράν Πελί. Φόντο, το όμορφο σπίτι του στην εξοχή της Βουργουνδίας, το οποίο απολαμβάνει μόνο περίπου τρεις μήνες τον χρόνο, καθότι τους υπόλοιπους βρίσκεται στα μεγαλύτερα θέατρα του κόσμου, για καινούργιες σκηνοθεσίες ή συνεχείς αναβιώσεις των πιο επιτυχημένων παραγωγών του, όπως «Το Ελιξίριο του Ερωτα», «Το Κορίτσι του Στρατεύματος» και «Ντον Πασκουάλε» του Ντονιτσέτι, η «Σταχτοπούτα» του Ροσίνι και η «Μανόν» του Μασνέ, «Ο Χρυσός Πετεινός» του Ρίμσκι Κόρσακοφ, «Ο Ερωτας των Τριών Πορτοκαλιών» του Προκόφιεφ και δεκατέσσερις οπερέτες του Οφενμπαχ. «Τα έργα του Οφενμπαχ, παράλληλα με την πολιτική “σταγόνα” στην οποία μόλις αναφέρθηκα, έχουν σχεδόν πάντα και ένα έντονο ερωτικό, σέξι, σκανδαλώδες στοιχείο. Μάλιστα η τεράστια επιτυχία της “Ωραίας Ελένης” ήταν εν μέρει χάρη στο σκάνδαλο που προκάλεσε. Ομως, σε ένα από τα πιο σπάνια έργα του, το “Ταξίδι στη Σελήνη” –που παρουσιάζεται σε συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με την Οπερά Κομίκ του Παρισιού στις 12 και 13 Ιουλίου– βρισκόμαστε σ’ έναν άλλο κόσμο, δηλαδή έναν Οφενμπαχ προς το τέλος της ζωής του, όταν συνθέτει όπερες λιγότερο “πολιτικές” αλλά πολύ ευφάνταστες, και “παραμυθένιες”, όπως “Τα Τρία Καρότα”, μια τρελή όπερα για λαχανικά, και “Το Ταξίδι στη Σελήνη”, που παραπέμπει στον φαντασιακό κόσμο του Ιουλίου Βερν, στο έργο του οποίου είναι βασισμένο το λιμπρέτο».
Το «Ταξίδι στη Σελήνη» (που είχε σκηνοθετήσει για πρώτη φορά πριν από είκοσι χρόνια) είναι η αιτία που ο Πελί βρίσκεται αυτές τις μέρες στην Αθήνα, κατενθουσιασμένος από την προοπτική συνεργασίας του με την παιδική χορωδία της Λυρικής Σκηνής: περίπου 25 παιδιά που θα τραγουδήσουν, στα γαλλικά, μαζί με 25 Γαλλάκια της χορωδίας της Οπερά Κομίκ, που θα έλθουν από το Παρίσι και θα ερμηνεύσουν και τους κύριους ρόλους.
Χαρακτηριστικά αυτού του συμπαθέστατου και σχολαστικά επαγγελματία σκηνοθέτη, είναι η μαγευτική αισθητική των παραγωγών του και πάνω απ’ όλα η λατρεία του για τη μουσική, «το Α και το Ω της όπερας». Ποια είναι λοιπόν η Βίβλος ενός καλού σκηνοθέτη;
«Το Ταξίδι στη Σελήνη παραπέμπει στον φαντασιακό κόσμο του Ιουλίου Βερν, στο έργο του οποίου είναι βασισμένο το λιμπρέτο».
«Απλά ένας τεχνίτης»
«Ο σκηνοθέτης είναι απλά ένας τεχνίτης στην υπηρεσία των έργων. Αυτό που καλούμαι να σκηνοθετήσω, δηλαδή να υλοποιήσω σκηνικά, είναι η μουσική, βάζοντάς την μέσα στα σώματα των τραγουδιστών και αυτούς μέσα στα σώματα των χαρακτήρων που ερμηνεύουν. Λατρεύω με πάθος τους τραγουδιστές και τους θαυμάζω αμέριστα. Για μένα, ένας από τους ρόλους μου ως σκηνοθέτη είναι να τους καθησυχάζω και να καλμάρω τον φόβο τους. Το επάγγελμά τους είναι πράγματι τρομακτικό και τρομακτικά δύσκολο. Το όργανό τους βρίσκεται μέσα στο σώμα τους και μπορεί να επηρεαστεί από τόσους και τόσους εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες. Ποτέ δεν νιώθουν απόλυτα σίγουροι. Ομως σήμερα όλο και περισσότεροι κατανοούν ότι η δραματική ερμηνεία είναι επίσης καθοριστικός παράγων για την απήχησή τους στο κοινό, και πολλές φορές βοηθάει και τη φωνητική τους επίδοση».
Για να καταλάβει αυτούς τους εύθραυστους καλλιτέχνες καλύτερα και να μάθει πώς αναπνέουν, ο Πελί, που προέρχεται από καλλιεργημένη οικογένεια και γεννήθηκε στα περίχωρα του Παρισιού, αγαπούσε τη μουσική από μικρός και έπαιζε όμποε, ενώ έκανε για ένα χρονικό διάστημα μαθήματα φωνητικής.
Η προετοιμασία του για μια καινούργια παραγωγή αρχίζει περίπου ενάμιση χρόνο πριν, ακούγοντας αδιάκοπα τη μουσική. «Μετά, το πρώτο πράγμα που σχεδιάζω είναι τα κοστούμια, γιατί αυτά με βοηθούν καθοριστικά στο να καταλάβω την προσωπικότητα των διαφόρων ρόλων ώστε να τους καταστήσω όσο το δυνατόν πιο ζωντανούς για το κοινό. Πρώτα ζωγραφίζω το κεφάλι, το πρόσωπο και την έκφρασή του, για κάθε χαρακτήρα του έργου. Αυτό με βοηθάει να διεισδύσω στην ψυχολογία τους».
Στις κωμωδίες οι τραγουδιστές είναι πιο πρόθυμοι να ρισκάρουν
Σύμφωνα με τον Πελί, υπάρχουν «τριών ειδών έργα. Αριστουργήματα όπως τα έργα του Μότσαρτ και οι καλύτερες κωμωδίες του Ροσίνι και του Ντονιτσέτι, τα οποία δεν χρειάζονται τη δική σου παρέμβαση για να μιλήσουν στο κοινό. Το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να εισχωρήσεις στον μηχανισμό τους, και να τον εκφράσεις σκηνικά. Υπάρχουν όμως άλλα που αν τα αφήσεις αβοήθητα, μπορεί να καταλήξουν βαρετά. Και μια τρίτη κατηγορία έργων που χρειάζονται μια νέα ματιά, μια καινούργια ανάγνωση για να έχουν απήχηση στο σημερινό κοινό».
Οι σκηνοθεσίες του Πελί στα έργα που αναφέραμε είναι ορόσημα στην ιστορία τους. Ομως η προοπτική να σκηνοθετήσει πασίγνωστα έργα, όπως, π.χ., η «Τόσκα», η «Κάρμεν», η «Τραβιάτα», ο «Ριγκολέτος», που παίζονται αδιάκοπα κάθε σεζόν σε όλα τα θέατρα του κόσμου, δεν τον ενδιαφέρει, γιατί «απλά δεν έχω τίποτα καινούργιο να τους προσφέρω. Λοιπόν τι νόημα θα είχε να το κάνω;».
Επίσης, δεν ενδιαφέρεται ν’ ασχοληθεί ξανά με το «σοβαρό μπελκάντο», όπως η «Λουτσία» ή οι «Πουριτανοί», όπου το φωνητικό στοιχείο είναι τόσο απαιτητικό, που λίγοι ερμηνευτές, «με εξαίρεση τη Λιζέτ Οροπέζα και τον Μάικλ Σπάιρς», έχουν την αυτοπεποίθηση και σιγουριά να ασχοληθούν και με τη δραματική ερμηνεία. Αντίθετα, στις κωμωδίες οι τραγουδιστές είναι πιο πρόθυμοι ν’ αφεθούν και να ρισκάρουν. Ισως επειδή αντιλαμβάνονται ότι αν δεν είναι διατεθειμένοι να το κάνουν είναι αδύνατον να παίξουν Ροσίνι ή Ντονιτσέτι.
Εκτός από τις κωμωδίες αυτών των συνθετών που σκηνοθετεί αριστοτεχνικά, ο Πελί επικεντρώθηκε επίσης σε έργα που, αν και αριστουργήματα, δεν ανεβαίνουν τόσο συχνά ώστε να έχουν στερέψει από φρέσκες προσεγγίσεις.
Παράδειγμα ο «Ευγένιος Ονιέγκιν», το αριστούργημα του Τσαϊκόφσκι, που σκηνοθέτησε στο Θέατρο Λα Μονέ των Βρυξελλών, με ένα πολύ απλό σκηνικό: «ένα μονόχρωμο φόντο με μίνιμουμ στολισμό, για να δώσω έμφαση στο βάθος, την ένταση της μουσικής του Τσαϊκόφσκι και τα πολύ δυνατά συναισθήματα και τις σχέσεις ανάμεσα στους χαρακτήρες του Πούσκιν».
Αλλη μεγάλη επιτυχία του, ανέβασμα ενός ασυνήθιστου δίπτυχου στο περυσινό φεστιβάλ του Γλάιντμπορν: τον μονόλογο «Η ανθρώπινη φωνή» και το «Les Mamelles de Tiresias» του Πουλένκ, που ενθουσίασε κοινό και κριτικούς.
Oνειρό του είναι να σκηνοθετήσει σύγχρονες όπερες όπως το «Γκραν Μακάμπρ» (Le Grand Macabre) του Λίγκετι, το «Ο εξολοθρευτής Αγγελος» και το «Powder Ηer Face» του Τόμας Αντές καθώς και παγκόσμιες πρεμιέρες καινούργιων έργων. Εν τω μεταξύ, πρόσφατα, «έπειτα από έντονες αμφιβολίες και πολύ σκεπτικισμό» δέχτηκε την πρόταση του εμπνευσμένου καλλιτεχνικού διευθυντή του Τεάτρο Ρεάλ της Μαδρίτης, Χοάν Ματαμπός, για καινούργια παραγωγή της μόνης κωμικής όπερας του Βάγκνερ «Οι Αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης».
«Επέμενε ότι είναι κατάλληλη για μένα και, εν τέλει, ομολογώ ότι ως σκηνοθέτη με γοητεύει αυτή η όπερα, ένα τρελό έργο που μιλάει ταυτόχρονα για την αξία της τέχνης αλλά και την ανθρώπινη ανοησία, τη μάχη ανάμεσα στο καινούργιο και την παράδοση, και την ανθρωπότητα γενικά. Η δεύτερη Πράξη με τον γενικευμένο καβγά είναι πούρα μπουρλέσκ, αγγίζει τα όρια του παραλόγου! Νομίζω ότι θα είναι συναρπαστικό να δουλέψω σε μια κωμωδία που μιλάει για τόσα πράγματα. Μια εμπειρία ακόμη άγνωστη, εντελώς καινούργια και εντελώς έξω από τα νερά μου, “τη ζώνη άνεσής μου”, όπως λένε οι Αγγλοσάξονες».
INFO
Εθνική Λυρική Σκηνή – Οπερα για όλη την οικογένεια.
«Το ταξίδι στη Σελήνη» του Ζακ Οφενμπαχ, 12, 13 Ιουλίου 2023.
Ωρα έναρξης: 19.30.
Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ.
Συμπαραγωγή με την Οπερά Κομίκ
του Παρισιού.
Μουσική διεύθυνση: Ηλίας Βουδούρης.
Σκηνοθεσία: Λοράν Πελί.
