ΟΥΟΛΤ ΟΥΙΤΜΑΝ
Το τραγούδι του εαυτού μου
μτφρ. Δημήτρης Δημηρούλης
εκδ. Gutenberg, σελ. 436
ΕΜΙΛΙ ΝΤΙΚΙΝΣΟΝ
Ποιήματα
μτφρ. Κώστας Κουτσουρέλης
εκδ. Κίχλη, σελ. 162
Η μία συμπύκνωνε τον εσω-εξωτερικό της κόσμο σε στίχους-βέλη· ο άλλος, με τη δωρικότητα του λόγου του, όπλιζε με λέξεις τα οπλοπολυβόλα του.
Η μία, όσο ζούσε, εξέδωσε 10 ποιήματα από τα συνολικά 1.700· ο άλλος εξέδιδε και επανεξέδιδε την ίδια συλλογή. Η μία εγκαταβίωσε σε «σπηλιά», με τα ελάχιστα της πραγματικότητας και την «αισθητική του ελάχιστου»· ο άλλος ήταν ένας θορυβώδης, κοσμοπολίτης γραφιάς «σε έναν κόσμο που απλώνεται». Η μία συμπύκνωνε τον εσω-εξωτερικό της κόσμο σε στίχους-βέλη· ο άλλος, με τη δωρικότητα του λόγου του, όπλιζε με λέξεις τα οπλοπολυβόλα του.
Η Εμιλι Ντίκινσον και ο Ουόλτ Ουίτμαν ήταν όλος ο ποιητικός αμερικανικός 19ος αιώνας· οι δύο πυλώνες, λένε, ή τα δύο άκρα. Τους ένωνε, όμως, πάντα ο αμερικανικός εμφύλιος, η νέα εποχή, η μεταφυσική, τα υπαρξιακά δίπολα, η φύση και το «εγώ» σε έναν κόσμο με πολλά, καινούργια «εμείς». Τους ένωσε η μετέπειτα ερμηνευτική τους ανάγνωση ως queer ποιητών.
Πρόσφατα κυκλοφόρησαν δύο νέες εκδόσεις, που ακολουθούν, θαρρείς, τις αντιθέσεις των δύο ποιητών: η Ντίκινσον του Κώστα Κουτσουρέλη, με τη λιτή, ενδοκειμενική και στακάτη εισαγωγή του ποιητή· ο Ουίτμαν του Δημήτρη Δημηρούλη, με την πληθωρική εισαγωγή, τις παραπομπές και τα σχόλια του διαυγούς, ανατόμου και ακάματου φιλολόγου.
Ο Δημήτρης Δημηρούλης επιλέγει το «Τραγούδι του εαυτού μου», το μονίμως πρώτο ποίημα των πολλαπλώς επανεκδοθέντων «Φύλλων Χλόης» για δύο, κυρίως, λόγους. Αφενός διότι το ποίημα αναδεικνύει τη νέα αμερικανική ταυτότητα, σε έναν κόσμο όπου «καμία αλλαγή στη μορφή ή στο περιεχόμενο δεν μπορεί να καλύψει τη ριζική μεταβολή προσανατολισμού στην πολιτισμική πραγματικότητα που καθόρισε την έννοια “ποίηση” την εποχή εκείνη». Αφετέρου, διότι, από την πρώτη (1855) ώς την τελευταία έκδοση της συλλογής (1891-92), οι δύο εκδοχές του ποιήματος παρουσιάζουν «άλλο ρυθμό, άλλη εξεικόνιση, άλλη δομή, διαφορετική στίξη και αντιπροσωπεύουν αποκλίνουσες ποιητικές προτιμήσεις». «Κάποιες φορές νομίζω ότι τα “Φύλλα Χλόης” είναι μόνο ένα γλωσσικό πείραμα», έλεγε ο ίδιος ο Ουίτμαν.
Η εισαγωγή του Δημήτρη Δημηρούλη αφηγείται, ανάμεσα σε πάμπολλα άλλα, ότι στις δύο πρώτες ανατυπώσεις (με προσθήκες δεκάδων ποιημάτων) οι κριτικές ήταν δυσμενείς, αναγκάζοντας τον Ουίτμαν να γράφει ανώνυμες ευνοϊκές κριτικές για τον εαυτό του και να περιφέρει ένθεν κακείθεν μιαν επιστολή θαυμασμού του Εμερσον. Αποκαλεί τον ποιητή «γενάρχη όλων», τον θεωρεί «κληρονόμο, ανατροπέα και θεμελιωτή» της «αλλαγής του ποιητικού παραδείγματος», με μια ευρεία βεντάλια θεματικών αξόνων.
Στην εισαγωγή αφιερώνονται σελίδες για τη σύνδεση του Ουίτμαν με την Ελλάδα, ενώ ο Δημήτρης Δημηρούλης αναφέρει ότι ίσως μόνον ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής τον είχε συναντήσει διά ζώσης, αποκαλώντας τον μάλιστα «παράδοξο γέροντα».
Η Ντίκινσον, πάντως, σχολιάζοντας τον συγκαιρινό της, είχε γράψει σε επιστολή στον Κύριο Χίγκινσον το 1862: «Αναφέρετε τον Κύριο Ουίτμαν. Δεν διάβασα ποτέ το βιβλίο του, αλλά μου είπαν ότι ήταν αισχρό», αναφερόμενη στην τολμηρή σεξουαλικότητα του ποιήματος.
Ο Κώστας Κουτσουρέλης ξεκαθαρίζει εξαρχής ότι περιττεύει να επαναλάβει κανείς τη δουλειά της σχολιογραφίας και της βιογραφίας της Εμιλι Ντίκινσον, της «Αιμιλίας», όπως την αναφέρει. «Οι μεταφράσεις που ακολουθούν υπηρετούν αποκλειστικά το ποιητικό αίτημα», λέει ο μεταφραστής, που, αφενός, επιτονίζει τον πηγαίο λυρισμό και την εικονοπλαστική της τόλμη· «ποιος ομότεχνός της εκείνον τον καιρό είχε τη μισή έστω από τη δική της εικαστική φαντασία;». Αφετέρου, επιμένει στην ανάδειξη της απλούστερης μορφής που λάμβαναν τα ποιήματά της. Επισημαίνει τη διδαχή και τη γνωμολογία της, γράφοντας ότι «εντέλει, τα θέματά της είναι συναφή με την ποιητική της κι αυτή πάλι ταυτίζεται με τη βιοθεωρία της. Καθαρά ρομαντική και εδώ, τρεις θεούς προσκυνά: τη Λέξη, την Εκσταση και την Αλήθεια».
Αυτούς τους «θεούς» φαίνεται ότι είχαν ως πυξίδα η επιλογή των ποιημάτων και το μεταφραστικό αποτέλεσμα του Κώστα Κουτσουρέλη· ίσως, όμως, και την αποστροφή στη προλεγόμενά του: «το μασκάρεμα της Ντίκινσον σε προάγγελο του μοντερνισμού». Ο ποιητής, στα 120 ποιήματα που συμπεριέλαβε, αντιμετώπισε την Αμερικανίδα ερημίτη με τη ρυθμολογία του καιρού της – ίσως σε αντιδιαστολή με την πιο υπαρξιακή μεταφραστική προσέγγιση της εμβληματικής έκδοσης του Ερρίκου Σοφρά (εκδ. Ροδακιό, 2005), με την προμετωπίδα του προσφάτως εκλιπόντος Μάκη Θεοφυλακτόπουλου.
