Ο Τίμοθι Σνάιντερ είναι Αμερικανός ιστορικός που ειδικεύεται στην ιστορία της Σοβιετικής Ενωσης, της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί μεταξύ άλλων τα βιβλία του: «Απέναντι στην τυραννία – 20 μαθήματα από τον 20ό αιώνα», «Ο δρόμος προς την ανελευθερία – Ρωσία, Ευρώπη, Αμερική», «Αιματοβαμμένες χώρες – Η Ευρώπη μεταξύ Χίτλερ και Στάλιν» – όλα από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Αμετάφραστο στα ελληνικά παραμένει το «The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569-1999» που εκδόθηκε το 2003 και ασχολείται με την ανάδυση αυτών των σύγχρονων κρατών μέσα από την ταραγμένη ιστορία της περιοχής. Προέβλεψε την εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία, περιγράφοντας συγκεκριμένες απειλές για εισβολή στο δημοσίευμα των New York Times «Don’t Let Putin Grab Ukraine» στις 3 Φεβρουαρίου 2014.
Εχει γράψει έξι βιβλία για την Ουκρανία, ενώ το 2022, για να εξηγήσει τις απαρχές και την πορεία του ρωσοουκρανικού πολέμου, διέθεσε για το ευρύ κοινό στο YouTube και ως σειρά podcast, τη σειρά διαλέξεών του στο Γέιλ με τίτλο The Making of Modern Ukraine. Τα παραπάνω είναι ελάχιστα μπροστά στο συνολικό σημαντικό έργο του συγκεκριμένου ιστορικού.
Μας βοηθούν να νιώθουμε «υπεράνω», «σοβαροί» και αθώοι όταν οι ξεκάθαρες τοποθετήσεις –με όποιο κόστος αυτές ενέχουν– είναι καθοριστικές για μια σειρά αξιών.
Ετσι, οι παραινέσεις προς δημοσιογράφους σε ένα κείμενό του στην πλατφόρμα substack, με αφορμή την καταστροφή του ελεγχόμενου από τη Ρωσία φράγματος Nόβα Κακχόβκα, αποκτούν μεγαλύτερη σημασία όχι μόνο για τους δημοσιογράφους αλλά κυρίως για τους αναγνώστες. Διότι οι αναγνώστες είναι αυτοί που «στο τέλος της ημέρας» θα αποδώσουν τα εύσημα της αξιοπιστίας στα δημοσιογραφικά κείμενα και στους συγγραφείς αυτών. Και είναι αυτοί που εδώ και πολλά χρόνια μοιράζονται την ευθύνη για τη διάδοση της όποιας πληροφορίας με προσωπικά σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με κοινοποιήσεις δημοσιογραφικών κειμένων, με «κλικ» σε ιστότοπους κ.λπ.
Είναι σημαντικό λοιπόν να αναγνωρίζουν τη σημασία μερικών τουλάχιστον σημειώσεων του Σνάιντερ στο σχετικό κείμενο, όπως: «Αποφύγετε τον πειρασμό να ξεκινήσετε την ιστορία αυτής της ανθρωπογενούς ανθρωπιστικής και οικολογικής καταστροφής με αμφίδρομο τρόπο. Αυτό δεν είναι δημοσιογραφία – η Ρωσία είχε τον έλεγχο του σχετικού τμήματος του φράγματος όταν αυτό εξερράγη. Αυτό είναι ένα στοιχειώδες μέρος του πλαισίου. Προηγείται από ό,τι λέει ο καθένας. Οταν ερευνάται ένας φόνος η πρώτη ερώτηση είναι ποιος είχε τα μέσα να τον διαπράξει. Η Ρωσία είχε τον έλεγχο του φράγματος προτού καταστραφεί, η Ουκρανία όχι – ας μην αποφεύγουμε την αρχή της ιστορίας η οποία δεν ξεκινάει με την καταστροφή του φράγματος. Τους τελευταίους 16 μήνες οι Ρώσοι σκοτώνουν Ουκρανούς πολίτες και καταστρέφουν την Ουκρανία, και η Ουκρανία προσπαθεί να προστατεύσει τους ανθρώπους της και τη χώρα – το να ισχυρίζονται οι Ρώσοι εκπρόσωποι ότι η Ουκρανία έκανε κάτι (στην προκειμένη περίπτωση, ανατίναξε ένα φράγμα) δεν αποτελεί μέρος μιας ιστορίας ενός πραγματικού γεγονότος στον πραγματικό κόσμο. Είναι μέρος μιας διαφορετικής ιστορίας: μιας ιστορίας για όλους τους εξωφρενικούς ισχυρισμούς που έχει κάνει η Ρωσία για την Ουκρανία από την πρώτη εισβολή, το 2014. Αν πρόκειται να αναφερθούν οι ρωσικοί ισχυρισμοί για τις ουκρανικές ενέργειες, πρέπει να γίνει σε αυτό το πλαίσιο. Εάν πρέπει να αναφερθεί ένας Ρώσος εκπρόσωπος (π.χ. Ντμίτρι Πεσκόφ), πρέπει να αναφερθεί ότι το συγκεκριμένο πρόσωπο έχει πει ψέματα για κάθε πτυχή αυτού του πολέμου από την αρχή του. Οι αναγνώστες που παίρνουν την ιστορία στη μέση πρέπει να γνωρίζουν αυτό το υπόβαθρο».
Με άλλα λόγια, δεν οφείλουμε αναγνωστική εκτίμηση στα κείμενα που χαρακτηρίζονται από αυτό που με τον τρέχοντα νεολογισμό περιγράφεται ως «ισαποστακισμός» και φυσικά αυτό δεν ισχύει μόνο για την περίπτωση του φράγματος, αν και αποτελεί ένα… υποδειγματικό παράδειγμα. Οι «ίσες αποστάσεις» διευκολύνουν τους συγγραφείς που –δυστυχώς συχνά ηθελημένα– θέλουν ν’ αφήσουν στην άκρη τις πραγματικές αποστάσεις και την εξαιρετικά σημαντική παράμετρο του πλαισίου, σύγχρονου και ιστορικού, εντός του οποίου λαμβάνουν χώρα ενέργειες και γεγονότα: Από σημαντικά διεθνή μέχρι δολοφονίες και οικογενειακές τραγωδίες. Στην περίπτωσή μας, την πραγματική και αδιαμφισβήτητη αξιακή απόσταση μεταξύ του εισβολέα που είναι η Ρωσία και του αμυνόμενου που είναι η Ουκρανία και το πλαίσιο που περιλαμβάνει την επιθετική στάση της Ρωσίας απέναντι στην Ουκρανία τουλάχιστον από το 2014, αλλά και σε άλλες γειτονικές της χώρες. Οταν δε, με τη λογική και πάλι των ίσων αποστάσεων, επιστρατεύεται η μπάλα προς τη γνωστή και πάντα χρήσιμη εξέδρα της κακής Δύσης και Αμερικής προκειμένου να δικαιολογηθεί η επιθετικότητα της Ρωσίας, διαπράττεται ένα σφάλμα τόσο λογικό όσο και ηθικό: επιφυλάσσεται για την Ουκρανία ο ρόλος ενός ανόητου μικρού παιδιού που το κάνουν ό,τι θέλουν οι «μεγάλοι» παραμερίζοντας εντελώς την πολλαπλώς εκπεφρασμένη βούληση του ουκρανικού λαού να υπάρχει και να αποφασίζει για τον εαυτό του. Ισως όμως το πιο σημαντικό, ηθικό έλλειμμα στις «ίσες αποστάσεις» είναι ότι μας βοηθούν να νιώθουμε «υπεράνω», «σοβαροί» και αθώοι όταν οι ξεκάθαρες τοποθετήσεις –με όποιο κόστος αυτές ενέχουν– είναι καθοριστικές για μια σειρά αξιών που περιλαμβάνουν από το ευ ζην του πλησίον ανθρώπου και ζώου μέχρι τη δημοκρατία και την ανάγκη να καταποντιστεί ο καθαρά αυταρχικός τραμπουκισμός σε επίπεδο εθνικής κατευθυντήριας αρχής που αντιπροσωπεύει η Ρωσία του Πούτιν. Κι αυτό πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν από όλους: κράτη, μέσα, δημοσιο-γράφους και αναγνώστες.
