OΣΙΝ ΦΕΪΓΚΑΝ
Νόμπερ
Μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
εκδ. Δώμα, 2023, σελ. 336
Πράγματα που μαθαίνεις με τον δύσκολο τρόπο: η νεοαποκτηθείσα εμπειρία από την πανδημία μάς δίνει τη δυνατότητα να τοποθετήσουμε την «Πανούκλα» του Αλμπέρ Καμύ στην κατηγορία των προφητικών βιβλίων. Πέραν του αδιαμφισβήτητου συμβολικού επιπέδου του μυθιστορήματος, υπάρχει, πλέον, και μια πραγματιστική διάσταση εγρήγορσης. Ολα αυτά, όντως, μπορούν να συμβούν στις μέρες μας.
Ωστόσο, με το «Νόμπερ» (εκδ. Δώμα) του πρωτοεμφανιζόμενου Ιρλανδοαμερικανού Οσιν Φέιγκαν, οι λογοτεχνικές αναφορές γύρω από τέτοια μετα-αποκαλυπτικά θέματα διευρύνονται περαιτέρω. Στη δική του εκδοχή δεν έχουμε κάποιον γιατρό Μπερνάν Ριέ ως πρωταγωνιστή, ούτε τα αλληγορικά σημάδια –εν συνόλω– είναι αυτά που μας αναγκάζουν να αντιμετωπίσουμε την επελαύνουσα πανώλη ως σύμβολο μιας μακράς σιωπής, που απλώνεται στην ανθρώπινη επικράτεια σαν μαύρη πούδρα.
Ο συγγραφέας καταφέρνει να φυτέψει έναν ακόμη μύθο στο γόνιμο έδαφος της ιρλανδικής παράδοσης.
Ο Φέιγκαν μας μεταφέρει στο απώτατο καλοκαίρι του 1348, χρονιά όπου η πανώλη εξαπλώθηκε με γεωμετρική πρόοδο στην Ιρλανδία, προκαλώντας σωρεία θανάτων. Το χωριό Νόμπερ –που δίνει και τον τίτλο στο βιβλίο– γίνεται ο αγρός του θανάτου, αλλά και το σημείο συνάντησης μιας ολότελα εξωφρενικής ομάδας ανθρώπων.
Ο πρώτος που συναντάμε είναι ο 17χρονος σερ Οσπρεϊ ντε Φλουνκλ και οι τρεις λεροί ακόλουθοί του. Από μακριά μοιάζει με τον Δον Κιχώτη, μια μοναχική φιγούρα που περιδιαβάζει τη χώρα σε μαύρους καιρούς. Από κοντά, όμως, δεν είναι τίποτα άλλο από ένας κυνικός τυχοκυνηγός, που αποκτάει ανά την επικράτεια γαίες στη μισή τιμή, εκμεταλλευόμενος το χάος που έχει προκαλέσει η πανούκλα. Μόνο που φτάνοντας στο Νόμπερ καταλαβαίνει πως εισέρχεται στο στόμα της κόλασης. Αυτό το μέρος είναι πρόδηλα καταραμένο. Στην είσοδό του στέκει ένα σκιάχτρο καμωμένο από ζωντανά και πεθαμένα κοράκια. Οι Κέλτες κάνουν συχνές βαρβαρικές επιδρομές, ενώ οι αρχές του χωριού (ο δήμαρχος, ο ιερέας και ο χωροφύλακας) είτε έχουν πεθάνει είτε έχουν εξαφανιστεί. Αυτοί που κάνουν κουμάντο είναι ένας νεκροθάφτης που συνέχεια λείπει, ο βοηθός του που εκτελεί χρέη τοπικού ηγέτη και ένας αποτρελαμένος και σεξουαλικά φαύλος, πεταλωτής. Εξαιτίας του τελευταίου έχει επιβληθεί απαγόρευση κυκλοφορίας, με αποτέλεσμα το Νόμπερ να μοιάζει κρανίου τόπος. Ακόμη κι έτσι, όμως, ο θάνατος το στρώνει κανονικά.
Αυτό το εξόχως σκοτεινό σκηνικό θα μπορούσε να μας προσφέρει μια ατόφια κατάσταση φρικωδίας, αν δεν παρέμβαινε το γάργαρο ιρλανδικό χιούμορ του Φέιγκαν, που θυμίζει τις καλύτερες στιγμές του Τζόυς της γαελικής λογοτεχνίας, του Μάρτιν Ο’ Κάιν. Είναι, δε, τόσο δραστικό αυτό το χιούμορ, που ισορροπεί θαυμαστά με τους αποτρόπαιους θανάτους που ξεχύνονται στις σελίδες με έκτυπο τρόπο. Το μυθιστόρημα φθάνει στο ανώτατο σημείο αιχμής του, όταν ο 17χρονος σερ διαπραγματεύεται να αγοράσει κοψοχρονιά εκτάσεις του Νόμπερ, τη στιγμή που επίκειται η επέλαση των Κελτών.
Αυτό που καταφέρνει ο Φέιγκαν είναι να ξεφύγει από το προφανές της μεσαιωνικής Ιρλανδίας, φυτεύοντας έναν ακόμη μύθο στο ήδη πλούσιο έδαφος της ιρλανδέζικης παράδοσης, που έχει ζυμωθεί με θρύλους και γοτθικές ιστορίες.
Προβολή στο σήμερα
Εχεις την αίσθηση πως το Νόμπερ βρίσκεται στο τώρα και με τις απαραίτητες χρονικές αναγωγές, όλα αυτά είναι τόσο σημερινά που εύκολα πιστεύεις ότι ο συγγραφέας τα εμπνεύστηκε μετά την πανδημία. Εντούτοις, το βιβλίο γράφτηκε πριν απ’ αυτήν, κάτι που σε τρομάζει για τις μαντικές του ικανότητες.
Το μεγάλο προσόν του Φέιγκαν δεν είναι η εφευρετικότητά του ως προς την αποτύπωση του ζόφου. Εχουν υπάρξει κι άλλοι πριν απ’ αυτόν που τα έχουν καταφέρει άριστα σ’ αυτό το πεδίο. Ο συγγραφέας σε κερδίζει με τη ζωντάνια της γλώσσας του, που, ορισμένες στιγμές, μοιάζει να πάλλεται σαν ζωντανός μυς. Κάπως έτσι καταφέρνει να μετατρέπει το εξωπραγματικό σε κάτι γνώριμο και το ολέθριο σε έκφανση του πραγματικού.
Ταυτόχρονα παίζει συνεχώς με την κλιμάκωση της πλοκής, διασκορπίζοντας το δράμα σε κύματα μαύρου χιούμορ. Αυτό που ενισχύει τη δράση είναι η συνεχόμενη χρήση συμβόλων, όπως τα κοράκια, οι πεταλούδες και μια αλεπού με πράσινα μάτια. Ολα αυτά κατατείνουν προς ένα κεντρικό συμπέρασμα που διατρέχει όλο το βιβλίο: η παράνοια της ανθρώπινης φύσης. Κανένας ήρωας του βιβλίου δεν είναι μόνο θετικός ή αρνητικός. Ολοι εμβαπτίζονται στα θολά νερά της ανθρώπινης πολλαπλότητας. Η εσχατολογία των ημερών θα έρθει όπως αυτό το καυτό ιρλανδέζικο καλοκαίρι του μυθιστορήματος. Η παραφροσύνη είναι η μοναδική απάντηση στις στρεβλώσεις της ζωής. Επομένως, η όποια ηθική κρίση γίνεται για τις ενέργειες των ηρώων, πρέπει να εξετάζεται υπό το φως των ταραγμένων καιρών που ζουν. Η εξαιρετική μετάφραση ανήκει στη Μαργαρίτα Ζαχαριάδου.