Αλαίν Νταμαζιό
Οι αθέατοι
μτφρ.: Δημήτρης Δημακόπουλος
εκδ. Πόλις, 2023, σελ. 720
Μια κοινωνία που θεάται τα πάντα, που δεν αφήνει το ελάχιστο ίχνος της αμετάφραστο κι επιζητεί την ορατότητα πάνω σε έμβια όντα, πράγματα και ιδέες, το να βρεθεί να αντιμετωπίσει μια στρατιά αθέατων, αυτό συνιστά μια μη αποδεκτή διάρρηξη της κανονικότητας.
H ματιά του συγγραφέα «επιτρέπει» στον αναγνώστη να κάνει συσχετίσεις με το σήμερα.
Αν κάνουμε προβολή αυτής της εξόχως ιδιάζουσας κατάστασης στο μέλλον, ωσάν να μην μπορεί το παρόν να διαχειριστεί μια τέτοια διαφυγή από τη νόρμα, αίφνης, έχουμε μπροστά μας το επικών διαστάσεων μυθιστόρημα του Αλαίν Νταμαζιό «Οι αθέατοι».
Ενα μυθιστόρημα που όταν εκδόθηκε (σ.σ.: 2019) προκάλεσε ουσιαστικές συζητήσεις μεταξύ των «ειδικών» και των αναγνωστών. Το αποτέλεσμα αυτής της δημόσιας ανάλυσης ήταν να λάβει το υψηλότερο βραβείο επιστημονικής φαντασίας στη Γαλλία, το σεπτό Grand Prix de l’ imaginaine, και να αναδειχθεί καλύτερο βιβλίο της χρονιάς από το περιοδικό Lire.
Διόλου ευκαταφρόνητες τιμές για ένα βιβλίο που τυπικά ανήκει στον χώρο της επιστημονικής φαντασίας, αλλά ουσιαστικά, με την ποιητική-πολιτική ματιά του Νταμαζιό, σού «επιτρέπει» να κάνεις τις απαραίτητες συσχετίσεις με το σήμερα. Η δυστοπία του Νταμαζιό αναπτύσσεται στη Γαλλία του 2040. Το κράτος έχει πτωχεύσει. Οι πολυεθνικές εταιρείες αγοράζουν τις πόλεις και τις μετατρέπουν σε θεματικά «πάρκα» ελεγχόμενης διαβίωσης. Οι κάτοικοι φορούν υποχρεωτικά δαχτυλίδι που καταγράφει τα πάντα, ενώ όσοι δεν το κάνουν θεωρούνται εξοβελιστέοι, αντικοινωνικοί, επαναστάτες και τελικά εκδιώκονται. Οι σπουδαίες τεχνολογικές εξελίξεις αντί να διευκολύνουν τη ζωή των πολιτών λειτουργούν ως κέντρα απόλυτου ελέγχου. Ακόμη και ο στρατός έχει ιδιωτικοποιηθεί και αναπτύσσει το έργο του με όρους της ελεύθερης αγοράς. Μεταφέροντας το κέντρο βάρους του μυθιστορήματος από το γενικό στο μερικό (και αντίστροφα στη συνέχεια), ο Νταμαζιό δίνει λόγο στους δύο κεντρικούς ήρωες του μυθιστορήματός του που, είναι αλήθεια, περιέχει πλήθος αξιομνημόνευτων ηρώων.
Ο γάμος του Λόρκα και της Σαχάρ διαλύεται από τη στιγμή που η τετράχρονη κόρη τους, Τίσκα, εξαφανίζεται μυστηριωδώς. Ο Σαχάρ, ένας σαραντάρης κοινωνιολόγος βαθιάς ενσυναίσθησης, πιστεύει πως μπορεί να τη βρει. Η σύζυγός του όμως, μια περιπλανητική δασκάλα, απόλυτα ορθολογίστρια, είναι πεπεισμένη πως η κόρη τους έχει απαχθεί από κάποιους και, ναι, ενδέχεται να μη ζει πια.
Ο Λόρκα εντάσσεται στον Σκόπελο, μια οργάνωση που δρα αυτόνομα, αλλά βρίσκεται κάτω από την ομπρέλα του στρατού. Γίνεται Κυνηγός πιστεύοντας πως η κόρη του έχει απαχθεί από τους Αθέατους, ένα άγνωστο γένος υπάρξεων που ουδείς τους έχει δει με αποτέλεσμα να έχουν αποκτήσει τη δύναμη αστικού μύθου. Υπάρχουν όντως; Τι όψη έχουν; Πώς δημιουργήθηκαν; Η ομάδα έχει να επιδείξει ελάχιστες επιτυχίες. Μόνο κάποια πήλινα απομεινάρια έχει στην τροπαιοθήκη της, καθώς οι λιγοστοί Αθέατοι που συλλαμβάνονται προτιμούν να «κεραμοποιηθούν» για να μην αποκαλύψουν στους ανθρώπους τα μυστικά τους.
Οι πολυπλόκαμες έρευνές τους, όμως, σε συνδυασμό με τη δραματική ζέση του Λόρκα να βρει την κόρη τους, μετατρέπει την ομάδα διωκτών σε παρέα αλληλέγγυων που θέλει να βοηθήσει τον πατέρα. Συνάμα, ολοένα και περισσότερο πείθονται πως οι Αθέατοι δεν είναι εχθροί της ανθρωπότητας. Εχουν μεταβατική μορφή, μπορούν να «υβριδοποιηθούν» μετατρέποντας το άυλο σώμα τους σε έναν ποιητικό καμβά που περιλαμβάνει ανθρώπινα και ζωικά μέλη, κλαδιά, λουλούδια και λογής άλλα πράγματα που οι Αθέατοι οικειοποιούνται για να μεταπλάθονται αενάως. Αυτές οι υπάρξεις γεννιούνται από μικρές μουσικές δονήσεις και πεθαίνουν όταν γίνουν θεατοί από τους ανθρώπους.
Οι προτάσεις φτιάχνουν, ήχους και οι νότες λέξεις
Ο Νταμαζιό μας προσφέρει αρκετές σελίδες ύψιστης συγκίνησης για την έννοια της μητρότητας και της πατρότητας. Τη στιγμή που το ζευγάρι βρίσκει, χάνει και ξαναβρίσκει τη μικρή Τίσκα, ανοίγει μέσα σου ένα βαθύ ανθρώπινο ρήγμα. Διότι αυτό το μυθιστόρημα, παρά το εξωτερικό του «περίβλημα» που παραπέμπει ευθέως στη sci-fi λογοτεχνία, είναι μια ιστορία αγάπης, αποδοχής του διαφορετικού, της ανοιχτότητας, αλλά και της δύναμης της αλληλεγγύης που μπορεί να προσφέρει ο ένας άνθρωπος στον άλλον, αλλά και οι Αθέατοι σ’ εμάς. Είναι μια ιστορία, ακόμη, και για τη ζωτικότητα της μουσικής, καθώς οι Αθέατοι επικοινωνούν με νότες, μελωδούν τη γλώσσα τους, μεταφέρουν ήχους. Τούτη τη σπάνια μουσική, ο Νταμαζιό τη μεταπλάθει σε λέξεις που δεν ακολουθούν πάντα την αυστηρή γραμματική. Θαρρείς πως κάποιες στιγμές στήνει ένα ουλιπιστικό παιχνίδι, έναν Τζοϋσικό χορό (κάτι σαν την «Αγρύπνια των Φίνεγκαν») ή ένα
λογοτεχνικό οριγκάμι.
Φυσικά, η Διακυβέρνηση δεν αφήνει τους μαχητές της συνύπαρξης ήσυχους. Αντεπιτίθεται, μετατρέπει την Τίσκα σε Νο1 δημόσιο κίνδυνο, τη στιγμή που τριγύρω της συνωθούνται άνθρωποι από διάφορες συλλογικότητες που ζουν στις παρυφές της νομιμότητας. Οι γονείς της γίνονται λαϊκά είδωλα, αλλά και εχθροί του κράτους και των εταιρειών.
Ενας… Τραμπ
Ο επίδοξος πρόεδρος της Γαλλίας, και νυν υπουργός Εσωτερικών, Γκορνέρ, μια μορφή που φέρει κάτι από τον Τραμπ, κηρύσσει ανένδοτο και οδηγεί τα πράγματα στα άκρα. Η μάχη μέχρις εσχάτων στο αυτόνομο νησί Πορκερόλ θα είναι η λυδία λίθος της υπόθεσης. Η προσωρινή ήττα των ανθρώπων που τάσσονται υπέρ των Αθέατων οδηγεί σε ένα τρομώδες μορατόριουμ. O Σκόπελος διαλύεται άρον άρον από τη Διακυβέρνηση και τα μέλη της γίνονται στην ουσία αντιστασιακοί. Ολοι όσοι βρίσκονται στο πλευρό τους (κυρίως στο τρίγωνο Λόρκα-Σαχάρ-Τίσκα) ιδρύουν κόμμα προσπαθώντας να νικήσουν τον δαιμόνιο Γκορνέρ στο πεδίο της δημοκρατίας. Μια πτυχή της ιστορίας που, λες, και ξεπηδάει από τα εμπνευσμένα what if του Ουελμπέκ.
Δεν καταφέρνουν να νικήσουν τον Γκορνέρ και τότε ξεσπάει ένα αδυσώπητο πογκρόμ κατά των λαθρο-οργανισμών που δεν έχουν μορφική συνέχεια, αλλά αποτελούν το χρήσιμο εξελικτικό βήμα της ανθρωπότητας.
Η τελική μάχη θα δοθεί στη Μασσαλία (ευθεία αναφορά του Νταμαζιό στη Γαλλική Επανάσταση) και τότε η μεγάλη αλλαγή συντελείται, παράλληλα με το αναγκαίο δράμα με την απώλεια του Λόρκα.
Συσχετίσεις
Δεν είναι εύκολο να συλλάβεις εξαρχής το όλον της σκέψης του Νταμαζιό. Δεν είναι η συγγραφική διορατικότητά του αναγκαίο προσόν για έναν συγγραφέα που γράφει επιστημονική φαντασία, που σε καθηλώνει. Είναι οι συσχετίσεις που βρίσκεις σε δεύτερο επίπεδο να αναδύονται από το μυθιστόρημα. Λες και η δική του μορφή είναι ομοίως πολυμορφική. Είναι ένα βιβλίο όπου η γλώσσα αποκτάει σώμα, ζητάει από τον αναγνώστη να μετέχει σε μια πολυαισθητική εμπειρία ανάγνωσης, είναι ένα σάουντρακ όπου οι προτάσεις φτιάχνουν ήχους και οι νότες λέξεις. Είναι, όμως, και ένα καίριο σχόλιο για την εικονική πραγματικότητα, την τεχνητή νοημοσύνη, τον υπερφιλελευθερισμό, την αορατότητα που επιβάλλεται στις μέρες μας από την κυρίαρχη ιδεολογία και τους κοινωνικούς αγώνες, που για να ευοδωθούν απαιτούν πλεόνασμα αγάπης, συναδέλφωσης
και ποιητικού οίστρου.
Με τον Ηράκλειτο κλείνει το μυθιστόρημα. Πώς αλλιώς; Τι μας λέει ο Εφέσιος φιλόσοφος; «Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί». Η φύση αρέσκεται να κρύβεται. Τι σημαίνει αυτό; Πάντα θα υπάρχουν Αθέατοι. Μέσα μας, γύρω μας, παντού. Ας τους δεχθούμε ως μέρος της κρυφής μας φύσης. Δεν τα ξέρουμε όλα για τους ανθρώπους και δεν θα τα μάθουμε ποτέ. Αυτό είναι το μέγα μυστήριό μας.