Το πρώτο της συμβόλαιο με την Εθνική Λυρική Σκηνή έχει ημερομηνία 20 Ιουνίου 1940. Η δεκαεπτάχρονη υψίφωνος που προσελήφθη λίγους μήνες πριν από την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου υπέγραψε ως Μαριάννα Καλογεροπούλου. Το πλήρες όνομά της ήταν Αννα Μαρία Σοφία Καικιλία. Μαίρη για τους φίλους της, ακόμη κι όταν μεταμορφώθηκε στην ντίβα Μαρία Κάλλας.
Γεννήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 1923 στη Νέα Υόρκη από μετανάστες γονείς. Ανήμερα τα γενέθλιά της, αλλά με διαφορά ενός αιώνα, η Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ) θα παρουσιάσει στην αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος» το ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάνα, Μαρία – τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας» (γύρισμα του οποίου έχει παρακολουθήσει η «Κ»), που αφηγείται αυτή τη διαδρομή από το 1937, όταν ήρθε με τη μητέρα της στην Αθήνα, έως το 1945, όταν μόνη της επέστρεψε στη Νέα Υόρκη. Η επαφή της Κάλλας με την Ελλάδα σφραγίστηκε εκείνη την οκταετία, και καθοριστικό ρόλο στη σχέση της με την πατρίδα της –στοργική αλλά και τραυματική– έπαιξε ένα από τα πιο φημισμένα αρχαία θέατρα της Αθήνας, το Ηρώδειο. Εκεί εμφανίστηκε ως νεαρή πρωταγωνίστρια δύο μήνες πριν από το τέλος της Κατοχής, τον Αύγουστο του 1944. Εκεί επέστρεψε επεισοδιακά το 1957 για ένα ρεσιτάλ. Γι’ αυτό και το μεγάλο Γκαλά Οπερας της Λυρικής στις 16 Σεπτεμβρίου δεν θα μπορούσε να γίνει αλλού παρά στο θέατρο που τη σημάδεψε, με τις άριες που εκείνη ανέδειξε χάρη στην ερμηνεία της. Ποια ήταν, όμως, η Κάλλας που ανέβηκε εκείνη την εποχή στη σκηνή του Ηρωδείου;
Στο τέλος της δεκαετίας του ’30, όταν η Divina Greca πρωτοέφτασε στην Ελλάδα, ήταν ακόμη μια κάπως στρουμπουλή έφηβη, με δύσκολες οικογενειακές σχέσεις. Η Μαίρη Καλογεροπούλου ξεκίνησε μαθήματα τραγουδιού στο Εθνικό Ωδείο το 1937 και το 1939 συνάντησε τη θρυλική Ισπανίδα υψίφωνο Ελβίρα ντε Ιντάλγκο, η οποία έγινε δασκάλα της.
Ενα χρόνο αργότερα, η Ιντάλγκο πρότεινε στον Κωστή Μπαστιά, φωτισμένο διευθυντή της νεοϊδρυθείσας Λυρικής Σκηνής και του Εθνικού (τότε Βασιλικού) Θεάτρου, να προσλάβει τη μαθήτριά της στη Λυρική ως χορωδό, ώστε να καταφέρει να συνεχίσει τη μελέτη της. Μέσα στα δύσκολα χρόνια του πολέμου, η νεαρότατη σοπράνο δοκιμάστηκε στη Λυρική, «αυτό το φυτώριο στο οποίον καλλιεργούνται κι ανθίζουν οι ωραίες φωνές και τα νέα ελληνικά ταλέντα» («Αθηναϊκά Νέα», 28.8.1942 – Εικονικό Εκπαιδευτικό Μουσείο της ΕΛΣ).
Η ελληνική σταδιοδρομία της Κάλλας από το 1940 έως το 1945 είναι ελάχιστα γνωστή και με λιγοστά τεκμήρια –η «Κ» παρουσιάζει σήμερα μερικές σπάνιες φωτογραφίες της εποχής–, όμως η περίοδος αυτή υπήρξε καθοριστική για την επόμενη φάση της καριέρας της, μια και σε αυτά τα χρόνια απέκτησε την εκπαίδευση και τη σκηνική εμπειρία για να ανοίξει αργότερα τα φτερά της. Ενα χρόνο πριν εγκαταλείψει την Αθήνα για τη Νέα Υόρκη, τον Ιούλιο του 1944, η Μαρία Καλογεροπούλου ερμήνευσε στο ρωμαϊκό ωδείο τη Σμαράγδα στην όπερα του Μανώλη Καλομοίρη «Ο πρωτομάστορας» σε μουσική διεύθυνση του συνθέτη και σκηνοθεσία Σωκράτη Καραντινού. Λίγες ημέρες αργότερα, τον Αύγουστο του 1944, τραγούδησε τον ρόλο της Λεονώρας στον «Φιντέλιο» του Μπετόβεν σε μουσική διεύθυνση Χανς Χέρνερ και σκηνοθεσία Οσκαρ Βάλεκ. Με την υπογραφή «Φάφνερ», η «Καθημερινή» δημοσίευσε στις 18 Αυγούστου 1944 την εξής κριτική: «Η Μαρία Καλογεροπούλου ερμήνευσε το ρόλο της Λεονώρας με όλο το συγκρατημένο πάθος που επιβάλλεται με θέρμη και απόλυτη κατανόηση. Είναι ένα μεγάλο ταλέντο που αν διορθώση μερικές ανομοιογένειες στη φωνή της και μερικές ανωμαλίες στην άρθρωσίν της θα φτάση πολύ ψηλά» (Πολύβιος Μαρσάν, «Μαρία Κάλλας. Η ελληνική σταδιοδρομία της»).
Η αλλαγή
Η ελληνική σταδιοδρομία της από το 1940 έως το 1945 είναι ελάχιστα γνωστή, όμως η περίοδος αυτή υπήρξε καθοριστική για την καριέρα της.
Περίπου μία δεκαετία αργότερα, τον Αύγουστο του 1957, όλα είχαν αλλάξει. Η σπουδαία και διάσημη πια υψίφωνος Μαρία Μενεγκίνι- Κάλλας έπειτα από μακρόχρονη απουσία δέχτηκε να επιστρέψει στην πατρίδα της και στο Ηρώδειο για να «ανοίξει» το σχετικά νεοσύστατο Φεστιβάλ Αθηνών με ένα ρεσιτάλ. Ομως τα πράγματα δεν πήγαν καλά και βρέθηκε στο επίκεντρο προσωπικής επίθεσης από τον αντιπολιτευόμενο Τύπο για την αμοιβή της.
Οπως περιγράφει ο Γιάννης Ν. Μπαστιάς στο βιβλίο «Κωστής Μπαστιάς. Δημοσιογραφία – Θέατρο – Λογοτεχνία» (εκδ. Καστανιώτη), η Κάλλας θα εμφανιζόταν στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού την 1η και την 5η Αυγούστου, αλλά αργά το απόγευμα της πρεμιέρας δήλωσε ότι αδυνατούσε να τραγουδήσει λόγω ασθενείας. Στην πραγματικότητα ήταν συντετριμμένη από την κακή υποδοχή. Ο ίδιος λέει στο ντοκιμαντέρ της ΕΛΣ ότι το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία» είχε γεμίσει με αστυνομία, καθώς υπήρξαν απειλές για βομβιστική επίθεση. «Υπάρχει σημείωμα του Κωστή Μπαστιά που διηγείται την επίσκεψη του υπουργού Προεδρίας Κωνσταντίνου Τσάτσου στη «Μεγάλη Βρεταννία» για να μεταπείσει ώστε να δώσει το ρεσιτάλ. “Ξέρετε ότι υπάρχει κίνδυνος να πέσει η κυβέρνηση, αν δεν τραγουδήσετε απόψε;” τη ρώτησε. Κι εκείνη απάντησε, “ξέρετε πως αν τραγουδήσω απόψε, θα πέσει η Κάλλας;”» αναφέρει.
Τελικά εμφανίστηκε στο Ηρώδειο στις 5 Αυγούστου και θριάμβευσε μπροστά σε 4.000 άτομα. Στο ιστορικό ρεσιτάλ του 1957, τραγούδησε άριες από τον «Τριστάνο και Ιζόλδη» του Ρίχαρντ Βάγκνερ, τη «Δύναμη του πεπρωμένου» και τον «Τροβατόρε» του Τζουζέπε Βέρντι, τη «Λουτσία ντι Λαμερμούρ» του Γκαετάνο Ντονιτσέτι και τον «Αμλετ» του Αμπρουάζ Τομά σε μουσική διεύθυνση του Αντονίνο Βότο. «Ματαίως θα αναζητήσουμε στην προσφορά της Κάλλας το εντυπωσιακό στοιχείο, την επιδεικτική παραφορά ή το χονδροκομμένο μπρίο. Να την ακούς είναι μια καθαρή πνευματική απόλαυσις. Ολα, φωνητική προσφορά, εκφραστικό κάλλος, συνείδησις δραματικής στιγμής, αίσθημα αναλογιών μαζί κι ένα γούστο άψογο, όλα είναι αρμονία, με μία λέξι: μουσική!» έγραψε ο Μ. Δούνιας στην «Καθημερινή» για εκείνη την εμφάνιση.
Οι λάτρεις της ντίβας θα άκουγαν ξανά τη φωνή της στην Επίδαυρο, στον θρίαμβο της «Νόρμα», το καλοκαίρι του 1960.
Στο πλαίσιο του επετειακού έτους για τη συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, η «Καθημερινή» προσφέρει το δίτομο έργο «Ελληνική φλόγα – Η ιστορία της Μαρίας Κάλλας και του Αριστοτέλη Ωνάση» του Νίκου Γκατζογιάννη. Ο πρώτος τόμος με την «Κ» την Κυριακή 27 Αυγούστου.
Γκαλά όπερας «Η Κάλλας στο Ηρώδειο» (16/9) στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού. Οι σοπράνο Αννα Πιρότσι, Κάθριν Φόστερ, Βασιλική Καραγιάννη και Νίνα Μινασιάν θα ερμηνεύσουν τις άριες που η Κάλλας σημάδεψε με την ερμηνεία της στις ιστορικές εμφανίσεις της στο Ηρώδειο το 1944 και το 1957.
