Αν συνεχίσουμε το τωρινό μοντέλο της οικονομικής ζωής σε λίγο δεν θα έχουμε πλανήτη να ζήσουμε. Αυτό το αναγνωρίζουμε. Γιατί συνεχίζουμε τη συμπαιγνία με τους ψυχοπαθητικούς οργανισμούς που υποστηρίζουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και φέρνουν την κλιματική αλλαγή; Διότι η νόμιμη αυταπάτη του βρέφους συνεχίζει μέσα μας και στην ενήλικη ζωή. Το βρέφος πιστεύει και όντως δικαιούται να είναι μια εξαίρεση, να μην υπόκειται στην αρχή της πραγματικότητας. Είναι στη φύση μας να διαφθειρόμαστε. Χωρίς αυτή την αναγνώριση θα κατηγορούμε απλά τις πολυεθνικές για την κλιματική αλλαγή. Δεν θα αναλαμβάναμε την προσωπική μας ευθύνη.
Η αναγνώριση της συμπαιγνίας της ενοχής με τους ψυχοπαθητικούς οργανισμούς για την προαγωγή ιδιοτελών συμφερόντων μάς βοηθάει να καταλάβουμε την αποκαρδίωση, την κόπωση, την αίσθηση ότι κανείς δεν νοιάζεται για κανέναν, και την αυτοκτονική απόσυρση σε ένα «κλιματιζόμενο» καταφύγιο διάψευσης. Αναγνωρίζεται, όλο και πιο πολύ, ότι η απαιτούμενη επεξεργασία της ενοχής συμβαίνει σε ομάδες όπου το διωκτικό άγχος, που βιώνεται ως μη δυνάμενο να συγχωρεθεί, μπορεί να μετριασθεί από το ομαδικό νοιάξιμο (Weintrobe).
Αυτό το ομαδικό νοιάξιμο αναζητάει ο Προμηθεύς Δεσμώτης. Ο Αισχύλος δημιούργησε ένα έργο Αποκάλυψης. Στο τέλος του Προμηθέα Δεσμώτη μάς βρίσκει η φρίκη. Η Γη σείεται από τους κεραυνούς του οργισμένου Δία. Ο Προμηθεύς και ο χορός των Ωκεανίδων γκρεμίζονται στα Τάρταρα, στις εσχατιές του Αδη. Ο Προμηθεύς σε όλο το έργο, δεμένος πάνω στον βράχο, στην ερημιά του ανθρώπου, πάνω από την άβυσσο, καλεί όλον τον κόσμο να γίνει μάρτυρας της εμπειρίας του, να τον δει πως υποφέρει (88-96): Ω θείε αιθέρα, και ταχύπτερες πνοές των ανέμων,/ ω, πηγές των ποταμών, ω, των κυμάτων του πόντου/ αμέτρητο πάφλασμα, σα γέλιο φαιδρό. Και Γη/ μητέρα των όλων· τον πανεπόπτη κύκλο του Ηλιου καλώ./ Δέστε, θεός, από θεούς, πως πάσχω./ Δέστε τι βάσανα μ’ αφάνισαν,/ ποιον άθλο φορτώθηκα/ στον ατελείωτο να τελέσω τον χρόνο…/ (μτφρ. Κ. Μύρης). Ο Προμηθεύς αναζητά το βλέμμα του άλλου για να δει τον εαυτό του ως υποκείμενο της εμπειρίας του.
Ο Προμηθεύς του Αισχύλου είναι διχοτομημένος. Είναι αγαθοποιός, παντοδύναμος, καλός. Δεν θέλει να έχει καμία σχέση με τη βία, τα όπλα και τον πόλεμο, αν και είναι επαναστάτης. Στη συνέχεια χρησιμοποιώντας τα όπλα του Ηρακλή πραγματοποιείται η λύτρωση. Αίρεται η διχοτόμηση. Γίνεται η απαρτίωση. Ο Προμηθεύς μπορεί πλέον να φαντασθεί την προσπάθεια, τη δοκιμασία και επωμίζεται τον αγώνα (Ποταμιάνου). Η ουσία του τραγικού στον Αισχύλο συμπυκνώνεται σε δύο λέξεις: πάθος μάθος. Αυτός που αντέχει να υποφέρει μια εμπειρία, δεν την εκτρώνει, την κρατάει μέσα στον χρόνο, μαθαίνει από αυτή. Η άμυνα εναντίον της μάθησης από την εμπειρία είναι η παντογνωσία (αλαζονεία). Αυτήν την ύβρι διαπράττει ο Προμηθεύς. Ο τραγικός μετασχηματισμός του Προμηθέα συνεπάγεται την απαρτίωση της παντοδυναμίας. Ο Ηρακλής σκότωσε με ένα βέλος τον αετό του Προμηθέα και τον απελευθέρωσε. Ο Ζεύς παράγγειλε στον Προμηθέα να φοράει ένα δακτυλίδι καμωμένο από το ατσάλι των αλυσίδων του και από το κομμάτι του βράχου επάνω στον οποίο ήταν δεμένος. Ετσι, ατσάλινος δεσμός συνέχιζε να δένει τον Τιτάνα με τον βράχο του. H υπακοή δεν σημαίνει πια παράδοση σε μια τυραννική εξουσία, αλλά δέσμευση σε μια ομάδα. Ο Προμηθεύς εσωτερικεύει την παντοδυναμία του. Η ύβρις του είναι το ότι έδωσε στους ανθρώπους το δώρο που ακόμα δεν έχουν κατακτήσει. Εχουμε κατακτήσει ως κοινωνία το δώρο της τεχνολογίας που μας δώρισε ο Προμηθεύς; Το πρόβλημα δεν είναι η τεχνολογία, αλλά η απαρτίωσή της.
Γιατί συνεχίζουμε τη συμπαιγνία με τους ψυχοπαθητικούς οργανισμούς που υποστηρίζουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και φέρνουν την κλιματική αλλαγή;
Η αντίδραση στην τυραννία της εξουσίας εξανθρωπίζει τον άνθρωπο, του δίνει δύναμη για ζωή, πάθος για σκέψη, αυτοσεβασμό, σεβασμό του ναρκισσισμού του άλλου, ελευθερία και δικαιοσύνη. Οι κόρες του Ωκεανού σχηματίζουν έναν χορό που νοιάζεται με τρυφερότητα. Οι κραυγές του Προμηθέα αναπαριστούν την ανάγκη να υπερασπιζόμαστε και μαχητικά το δικαίωμα να είμαστε ζωντανοί. Ο Κένταυρος Χείρων υπέφερε πληγωμένος, αποκαμωμένος από ένα μαρτύριο αιώνιο, από το τραύμα που του είχε προκαλέσει ένα βέλος, και γι’ αυτό ζητούσε να πεθάνει. Ως αθάνατος που ήταν, έπρεπε να βρει κάποιον που θα αναδεχόταν την αθανασία του. Ο Προμηθεύς τού έκανε αυτή τη χάρη, πήρε τη θέση του και έγινε αθάνατος.
Μια καλή μητέρα αισθάνεται τον εαυτό της στη θέση του μωρού της, κρατάει τον φόβο του θανάτου, το κάνει να νιώθει αθάνατο. Σε όλη τη ζωή έχουμε ανάγκη να επικοινωνούμε με κάποιον που μας καταλαβαίνει. Χρειαζόμαστε άλλους να εξαρτιόμαστε, να δημιουργούμε έναν αμοιβαίο φροντιστικό πολιτισμό. Πρέπει να δρούμε και να αποκαλύπτουμε τον εαυτόν μας σε εμάς και στους άλλους. Να μην αφήνουμε να μας φοβίζουν και να μας παθητικοποιούν. Να αφήνουμε τον εαυτό μας ανοικτό, ένα φιλόξενο σπίτι, για τον ξένο, να μαθαίνουμε από τις νέες εμπειρίες. Με τις αποκρίσεις της η μητέρα δίνει αξία επικοινωνίας στις αυθόρμητες εκφράσεις του βρέφους. Από την αρχή της ζωής αναπτύσσεται μια βασική ηθική, μια συμπάθεια με τον διπλανό μας, μια ικανότητα να αναγνωρίζουμε τις ομοιότητες με τον άλλον εαυτόν μας, παρά τις διαφορές μας. Αυτή τη βασική ηθική, την πολιτική ως νοιάξιμο της ομάδας, αναζητούμε σε ομάδες όπου μαζευόμαστε με επιθυμία να σκεφθούμε μαζί.
Ο κ. Σωτήρης Μανωλόπουλος είναι ψυχαναλυτής.
