Η Τέσα Χάντλεϊ εξέδωσε το πρώτο βιβλίο της στα 46 της. Οπως λέει η ίδια, βρήκε αργά τη φωνή της. Ομως τι φωνή! Στο βιβλίο της «Αργά μέσα στη μέρα» (εκδόσεις Gutenberg) που μεταφράστηκε πρόσφατα στα ελληνικά από τους Αγγελο Αγγελίδη και Μαρία Αγγελίδου, υφαίνει πολυεπίπεδους χαρακτήρες που προσπαθούν να βρουν τον δρόμο τους όταν η ζωή τους φέρνει αντιμέτωπους με το αναπάντεχο. Η συγγραφέας μας μίλησε, μεταξύ άλλων, για το πώς «κλέβει» από άλλους συγγραφείς, τη νοημοσύνη του αναγνώστη και το αν οι άνδρες είναι απαραίτητοι.
– Πώς αποφασίζετε πώς θα χτίσετε τους χαρακτήρες σας; Γράφετε για τους μπουρζουά διανοούμενους όπως λίγοι το έχουν καταφέρει. Τους χαρακτήρες σας, μπορεί να τους αγαπήσεις μπορεί να τους μισήσεις, θα καταλάβεις όμως γιατί πράττουν όπως πράττουν. Είναι βαθιά ανθρώπινοι κι ελαττωματικοί, αλλά ο πυρήνας τους είναι όμορφος και ιερός. Πώς τα καταφέρνετε;
– Η ιστορία ενός μυθιστορήματος (ή ενός διηγήματος) και οι χαρακτήρες φαίνεται να καταφτάνουν στη φαντασία μου την ίδια στιγμή. Δεν δανείζομαι τους χαρακτήρες μου απευθείας από φίλους και συγγενείς, αλλά υποθέτω ότι είναι φτιαγμένοι από θραύσματα βγαλμένα από τη ζωή. Ο χαρακτήρας ξεκινάει ως «τύπος» – μετά βρίσκω το όνομά του: αυτό είναι πολύ σημαντικό. Και μετά αρχίζω να μπορώ να τον οραματίζομαι, να νιώθω την παρουσία του, να έχω εικόνα των σκέψεων, των ιδεών, της συμπεριφοράς του, του τρόπου με τον οποίο επηρεάζει τους άλλους. Υποθέτω ότι κάθε συγγραφέας που ανήκει στην παράδοση της ρεαλιστικής μυθοπλασίας αντλεί από την εμπειρία μιας ζωής για να χτίσει τους χαρακτήρες του, συνθέτοντας ένα πορτρέτο που αποτελείται από στοιχεία που έχουν κλαπεί από εδώ και από εκεί, τα οποία ενώνονται σε κάτι πιο σύνθετο.
Οπως οι περισσότεροι άνθρωποι, αυτοί οι χαρακτήρες δεν πρέπει να είναι τέλειοι – κανείς δεν είναι τέλειος. Οταν τους οραματίζομαι, πρέπει να ξέρω τόσο τι είναι ελκυστικό όσο και το τι είναι απωθητικό σε αυτούς – ίσως να είναι εγωιστές, όπως μπορεί να είναι η Λίντια ή ο Αλεξ. Ισως να είναι αμήχανοι, λίγο απότομοι και κλειστοί, όπως η Κριστίν που κρατάει φυλακισμένη τη στοργή της για τον Αλεξ, μετά τον θάνατο του Ζάκαρι.
Πρέπει να νιώθεις ένα μικρό δέος για τους χαρακτήρες σου, την ολότητά τους, την πολυπλοκότητά τους, τον αγώνα τους. Πρέπει να τους δώσεις χώρο στη γραφή να αναπνεύσουν και να υπάρξουν.
Ο Ζάκαρι είναι ο μόνος χαρακτήρας στο «Αργά μέσα στη μέρα» που είναι αγνά καλός. Λίγο υπερβολικά καλός, σκέφτεται μερικές φορές η Κριστίν –δεν κρίνει κανέναν– παρόλο που τον αγαπάει. Τέλος πάντων, ο Ζάκαρι ήταν τόσο καλός που η συγγραφέας αποφάσισε ότι ήταν αυτός που έπρεπε να σκοτωθεί, στην αρχή του μυθιστορήματος! Καημένε Ζάκαρι.
Εχω σκιαγραφήσει τους χαρακτήρες στο μυαλό μου, ή στο σημειωματάριό μου, πριν αρχίσω να γράφω πραγματικά το μυθιστόρημα ή το διήγημα. Και στη συνέχεια, καθώς γράφω, αυτό το σκίτσο συμπληρώνεται, ο χαρακτήρας αρχίζει να μιλάει και να δρα, γίνεται πιο πολύπλοκος και «στρογγυλεμένος», πιο ψυχολογικά σύνθετος.
Οσο για το ότι «ο πυρήνας τους είναι όμορφος και ιερός», είναι πολύ ωραίο πράγμα αυτό που λέτε, σας ευχαριστώ. Αισθάνομαι ότι πρέπει να αφήνει κανείς τους χαρακτήρες να υπάρχουν όχι απλώς για να κριθούν ή να χτυπηθούν για τους σκοπούς της πλοκής. Πρέπει να εκπλήσσεσαι, ως συγγραφέας εννοώ, που μπορεί να υπάρχει ένα τέτοιο άτομο, και πρέπει να νιώθεις ένα μικρό δέος για την ολότητά τους, την πολυπλοκότητά τους, τον αγώνα τους. Πρέπει να τους δώσεις χώρο στη γραφή να αναπνεύσουν και να υπάρξουν.
– Για ποιον γράφετε;
– Υποθέτω για έναν ιδανικό αναγνώστη, αυτόν που με «πιάνει», αυτόν που είναι συντονισμένος με τον τρόπο που λειτουργεί το μυαλό μου. Νομίζω ότι έχεις καθήκον ως συγγραφέας να είσαι προσεκτικός εκ μέρους του αναγνώστη σου, να βεβαιώνεσαι ότι πάνω απ’ όλα, όλα είναι ξεκάθαρα, ότι έχεις δείξει όλα όσα πρέπει να δει, ότι του έχεις δώσει όλα τα στοιχεία και τις πληροφορίες που χρειάζονται για να καταλάβει τους χαρακτήρες σου, τον κόσμο τους και την ιστορία τους. Ταυτόχρονα όμως είναι σημαντικό να θεωρείς τη νοημοσύνη του αναγνώστη δεδομένη, να μην τον πατρονάρεις.
Ισως είναι πιο δύσκολο να είσαι λευκός άνδρας συγγραφέας
– Διάβασα ότι γράφατε για χρόνια πριν εκδώσετε, αλλά πιστεύατε ότι δεν ήταν αρκετά καλό το αποτέλεσμα, καθώς δεν είχατε βρει ακόμη τη φωνή σας. Είμαι περίεργη για το πώς χτίζεται το ξεχωριστό ύφος κάποιου· αν αντιγράφεις και αντιγράφεις ξανά και ξανά, και κάποια στιγμή καταλήγεις στο αυθεντικό σου ύφος.
– Για χρόνια αποτύγχανα προσπαθώντας να γράψω μυθιστορήματα όπως οι συγγραφείς που θαύμαζα περισσότερο. Ηταν η εποχή των σπουδαίων λευκών νοτιοαφρικανών μυθιστοριογράφων, της Ναντίν Γκόρντιμερ και του Τζ. Μ. Κούτσι. Αλλά τότε ακουγόμουν ψεύτικη και κατά κάποιο τρόπο το ήξερα, ακόμη και όταν προσπαθούσα να το κρύψω. Ακουγόμουν σαν ένα παιδί που φορούσε ρούχα ενηλίκων. Επειτα από πολλή περιπλάνηση, «γύρισα σπίτι». Εβαλα το κλειδί στην πόρτα και άρχισα να γράφω για τους κόσμους και τους ανθρώπους που γνώριζα. Ωστόσο, νομίζω ότι έχετε τόσο δίκιο, ότι η αντιγραφή είναι σε κάθε στάδιο ένα απαραίτητο μέρος της συγγραφής, δεν σταματά ποτέ εντελώς. Οταν κάθομαι τώρα να γράψω, έχω ανοιχτό δίπλα μου ένα βιβλίο μιας από τις αγαπημένες μου συγγραφείς –ας πούμε της Ελίζαμπεθ Μπόουεν ή της Ανίτα Μπρούκνερ ή της Ελίζαμπεθ Τέιλορ– και οι προτάσεις τους μπορούν να απογειώσουν τις δικές μου προτάσεις. Είναι σαν να βάζεις μπροστά τη γραφή, όπως βάζεις μπροστά ένα αυτοκίνητο.
– Ως γυναίκα συγγραφέας, έχετε ποτέ αισθανθεί ότι οι άνδρες του κλάδου σάς θεωρούν υποδεέστερη από αυτούς; Πρέπει ακόμη να αγωνιστούμε για τα δικαιώματά μας ή ο πόλεμος έχει τελειώσει; Κι αν ναι, ποιος έχασε;
– Eχουμε μια μεγάλη παράδοση γυναικών μυθιστοριογράφων στην αγγλική ιστορία, που ξεκινάει από την Τζέιν Οστιν, την Τζορτζ Ελιοτ, τη Σάρλοτ Μπροντέ. Αυτήν την ιστορική στιγμή, νομίζω ότι μπορεί να είναι πιο δύσκολο να είσαι άνδρας συγγραφέας, ιδιαίτερα λευκός άνδρας συγγραφέας. Με ρωτάτε για τον φεμινισμό· αυτά τα ερωτήματα είναι τόσο τεράστια που δεν έχουν ακριβώς απαντήσεις. Φυσικά αυτές οι μάχες δεν έχουν τελειώσει. Μου αρέσει να εξερευνώ στα μυθιστορήματά μου τις μεταβαλλόμενες και πολύπλοκες σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών. Μου άρεσε να γράφω στο «Αργά μέσα στη μέρα» για το πώς ο Αλεξ υποτιμά τη δουλειά της Κριστίν. Αλλά δεν θέλω να κάνω τον Αλεξ κακό. Χρειαζόμαστε και αυτούς τους σκληρούς άνδρες, με τις σκληρές κρίσεις τους – μερικές φορές η σκληρότητά τους είναι η αλήθεια. Αυτό είναι το σπουδαίο με το μυθιστόρημα. Μπορεί να κρατήσει δύο αντίθετους τρόπους θέασης, δίπλα δίπλα, και να εισέλθει και στους δύο, χωρίς να χρειάζεται να διαλέξει ανάμεσά τους.
– Πώς μπορεί να κάνει κανείς τον γάμο να δουλέψει; Είμαστε περισσότερο ή λιγότερο συντηρητικοί σε σχέση με τη δεκαετία του ’60;
– Στο τελευταίο μου μυθιστόρημα, το «Free Love», αντιμετώπισα μερικά από αυτά τα ερωτήματα, τοποθετώντας το στο 1967. Ηταν μια ιστορική στιγμή συναρπαστικής ριζοσπαστικής αμφισβήτησης των θεσμών της οικογένειας και του κράτους. Αλλά φυσικά, υπάρχει κάτι που πρέπει να ειπωθεί και για τον περιορισμό και την τάξη μέσα στις οικογενειακές σχέσεις. Στο μυθιστόρημα ελπίζω ότι δίνω χώρο και στις δύο δυνατότητες: την έξαψη της ελευθερίας από τους περιορισμούς του γάμου, αλλά και το κόστος, τον κίνδυνο της εγωκεντρικότητας και του χάους, αν ακολουθήσουμε τις επιθυμίες μιας στιγμής.
– Είναι οι άνδρες τυχαίοι στη ζωή; Τους χρειαζόμαστε; Εγώ νιώθω ότι κατά καιρούς είναι ένα βάρος και νομίζω ότι η Κριστίν το καταλαβαίνει στο τέλος.
– Εχω τρεις γιους και τρεις θετούς γιους (κι έναν σύζυγο!), οπότε αγαπώ τους άνδρες. Αλλά ναι, είναι πολύ σημαντικό να γράφουμε σε μια εποχή όπου μια γυναίκα σαν την Κριστίν, στο τέλος του βιβλίου της, μπορεί να βρει μεγαλύτερη ικανοποίηση στο στούντιό της, από αυτήν που θα έβρισκε επιστρέφοντας στον γάμο της. Η ολοκλήρωση μιας γυναίκας δεν εξαρτάται πλέον εξ ολοκλήρου από την εύνοια ενός άνδρα, και αυτό είναι μια τεράστια απελευθέρωση. Ωστόσο, δεν είναι τοξικό ό,τι αφορά τους άνδρες. Αλλη μια συναρπαστική ιστορία. Μπορεί τελικά να χρειαστούμε αυτούς τους άνδρες μυθιστοριογράφους για να τη γράψουν.