Κλεισμένες στα άλμπουμ και στα κουτιά που καταχωνιάζονται στα συρτάρια, οι οικογενειακές φωτογραφίες παραμένουν κλειδωμένες στη δική τους πραγματικότητα και φθείρονται από τον χρόνο: μια ξεχασμένη εκδρομή που έγινε πριν από πολλές δεκαετίες, μια γιορτή που ανάγκασε όλους να φορέσουν τα καλά τους και ίσως κανείς από τους καλεσμένους να μη βρίσκεται πια στη ζωή.
«Ενας φίλος μου είπε κάποτε ότι πεθαίνεις δύο φορές – πεθαίνεις όταν πεθαίνεις και πεθαίνεις για δεύτερη φορά όταν κάποιος βρίσκει τη φωτογραφία σου και κανείς δεν ξέρει ποιος είσαι. “Αλλά ένα χαμόγελο και ένα βλέμμα πεθαίνουν ποτέ;” αναρωτήθηκα», λέει ο εικαστικός και κινηματογραφιστής Γιώργος Σαλαμέ.
Γεννημένος στη Βηρυτό το 1973, από την οποία έφυγε παιδί λόγω του πολέμου, ο καλλιτέχνης έζησε στην Κύπρο, την Ελλάδα, τη Γαλλία, τη Σικελία και την Αίγυπτο, επέστρεψε και ξαναέφυγε από τον Λίβανο, ενώ τα τελευταία έξι χρόνια ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Η δουλειά του ανασκάπτει τη μνήμη και τα ευρήματά του διαμορφώνονται σε σύντομες αφηγήσεις, οπτικές ή γραπτές.
Συνεπώς, είναι απολύτως ταιριαστό το γεγονός ότι υπογράφει την έκθεση «Οπως ήμασταν τότε: Ενα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα», σε συνεργασία με τη Φωτόνησο, μια ομάδα εθελοντών που δραστηριοποιούνται στο πεδίο του πολιτισμού με έδρα τη Σάμο από το 2014. Στόχος της έκθεσης, που διοργανώνεται από το Ιδρυμα Schwarz στο Art Space Pythagorion με συμβούλους επιμέλειας την καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου και την Ιόλη Τζανετάκη, είναι να αναδείξει την πλούσια κοινωνική ιστορία του νησιού και να εντοπίσει τα νήματα που τη συνδέουν με το παρόν.
Το 2020, η Φωτόνησος ξεκίνησε την ψηφιοποίηση των οικογενειακών λευκωμάτων των κατοίκων του χωριού των Κοντακαίικων στη Σάμο, ενώ από το 2022 το πρόγραμμα επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει τα αρχεία των κατοίκων του Καρλοβασίου, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης του νησιού – και πολλών άλλων γειτονικών σαμιακών χωριών. Το Καρλόβασι, σημείο αναφοράς για τη Σάμο λόγω της πλούσιας πολιτιστικής και βιομηχανικής ιστορίας του, έγινε γνωστό κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα για τα βυρσοδεψεία του και υπήρξε κέντρο παραγωγής καπνού. Σήμερα η πόλη φέρει έντονα τα ίχνη του παλιού της εαυτού –όπως πολλά μέρη με σημαντικό βιομηχανικό ή εμπορικό παρελθόν– και αναζητεί τον επαναπροσδιορισμό του χαρακτήρα της, διατηρώντας παράλληλα τη γοητεία και τον ξεχωριστό χαρακτήρα της νησιωτικής αστικότητας.
Στόχος, να αναδειχθεί η πλούσια κοινωνική ιστορία του νησιού και να εντοπιστούν τα νήματα που τη συνδέουν με το παρόν.
Η πρώτη κίνηση του Γιώργου Σαλαμέ αναλαμβάνοντας την ανάθεση ήταν να συναντήσει τον Απόστολο Γιαννακόπουλο, υπεύθυνο της ομάδας Φωτόνησος, και από κοινού να ανασύρουν από το συρτάρι τις αναμνήσεις, οι οποίες στη συγκεκριμένη περίπτωση αποτελούνται από εικόνες. «Το βρήκα πολύ οικείο θέμα καθώς δουλεύω με οικογενειακά αρχεία από το 2000, τα δικά μου οικογενειακά κειμήλια», μας λέει ο κ. Σαλαμέ. Σε μια πρώτη φάση ο ίδιος έλαβε περίπου 90 ψηφιοποιημένες φωτογραφίες από τη Φωτόνησο. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο νησί, μελέτησε τα αρχεία, επέλεξε εικόνες από τα οικογενειακά άλμπουμ και άρχισε να δουλεύει με στόχο να δημιουργήσει «κάποιες μεστές θεματικές ενότητες» , σχολιάζει. Παράλληλα, τράβηξε και ο ίδιος φωτογραφίες της σύγχρονης Σάμου, σε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί ένας διάλογος μεταξύ παρελθόντος και παρόντος.
Η επιλογή των φωτογραφιών αρχείου μαζί με τις εικόνες του Σαλαμέ αποκαλύπτει άγνωστες μικροϊστορίες, όπως αυτή του 22χρονου Αλμπι, ο οποίος γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Καρλόβασι ως παιδί οικογένειας μεταναστών δεύτερης γενιάς και τώρα είναι τόσο ριζωμένος στον τόπο όσο τα αμπέλια που καλλιεργεί στις πλαγιές του νησιού. Σε μια άλλη περίπτωση, παρακολουθούμε ένα νεαρό αγόρι από τότε που μεγάλωνε στο χωριό, που έγινε άντρας με μοτοσικλέτα και κοστούμι, και μέχρι σήμερα, που ως συνταξιούχος επέστρεψε στο νησί κι έχτισε το δικό του σπίτι του. Μια βαρκάδα με την παρέα του τότε και τώρα.
Οι αρχειακές εικόνες που περιλαμβάνονται στην έκθεση ποικίλλουν σε τόνο και θέμα – από φωτογραφίες ανθρώπων που εργάζονται μέχρι ομάδες φίλων σε διακοπές, εκδρομές, τοπικά φεστιβάλ, αθλητικές και άλλες κοινοτικές εκδηλώσεις. Συνδέουν πτυχές της κοινωνικής, πολιτιστικής, εμπορικής και πολιτικής ιστορίας του νησιού από τις αρχές του 20ού αιώνα έως τη δεκαετία του 1980, πριν από την κυριαρχία της ψηφιακής φωτογραφίας.
Η έκθεση παρουσιάζεται στο Πυθαγόρειο έως τις 25 Σεπτεμβρίου μαζί με δύο μικρότερες εκθέσεις από το παιδικό τμήμα της Φωτονήσου και τους μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Κοντακαίικων και από το αρχείο της Φωτονήσου που θα εστιάσει στην απεικόνιση των γυναικών μέσα στα χρόνια.