Εξι διπλοκατοικίες στον προσφυγικό συνοικισμό Ποδαράδες της Νέας Ιωνίας, έτος κατασκευής 1927. Ο συνοικισμός της Εκάλης που άρχισε να παίρνει μορφή το 1922 με έργα υποδομής, δρόμους, πλατείες, ύδρευση και την ανέγερση των δέκα πρώτων κατοικιών το 1924. Ανέγερση οικίας και επαύλεων με σκοπό τη μεταπώληση στην Κηπούπολη Κυπριάδη, συμφωνία που υπεγράφη τον Δεκέμβριο του 1923. Και όχι μόνον αυτά. Ανασκάπτοντας το αρχείο της «Εργοληπτική Α.Ε.», μίας από τις σημαντικότερες κατασκευαστικές εταιρείες του Μεσοπολέμου, μεταφέρεται κανείς στην Αθήνα εκείνης της περιόδου, τα ίχνη της οποίας είναι ακόμη εμφανή σε αυτή την πόλη.
την ολοκλήρωσή του.
Ή για να το πούμε με τον τρόπο της αρχαιολόγου και συντονίστριας της Monumenta Ειρήνης Γρατσία, «χάρη σε αυτό το πλουσιότατο αρχείο που σώθηκε ακέραιο, καταγράφοντας όλα τα στάδια μιας κατασκευής –τις οικονομικές προσφορές και τη διαδικασία της κατασκευής από τα σχέδια και τα μπετά έως παράδοση του έργου–, είναι σαν να ανοίγουμε την πόρτα και να μπαίνουμε στα γραφεία της εταιρείας. Να κοιτάζουμε τα σχέδια στα σχεδιαστήρια, δουλειές γνωστών αρχιτεκτόνων και πολιτικών μηχανικών της εποχής, και από τα παράθυρα να παρατηρούμε την κοινωνία του τότε – τους εργάτες που δουλεύουν στο χτίσιμο, τους βιοτέχνες που σχετίζονταν με τις οικοδομές, την αστική τάξη που ζητάει ένα σπίτι από το μοντέρνο υλικό, το μπετόν αρμέ». Η Monumenta, μια οργάνωση που έχει στόχο την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, έχει επεξεργαστεί και τεκμηριώσει μέχρι σήμερα το 50% του αρχείου.
Η Αθήνα του Μεσοπολέμου είχε μόλις τελειώσει με τον Μεγάλο Πόλεμο και η πρωτεύουσα προσπαθούσε να συμβιώσει με ένα θρίαμβο και μια καταστροφή, να στεγάσει τους πρόσφυγες και να δώσει τα εχέγγυα στους ανερχόμενους, ευκατάστατους αστούς για να ζήσουν στην πατρίδα τους μια ευρωπαϊκή ζωή. Μια ζωή ασφαλή και ανθεκτική, σαν φτιαγμένη από τσιμέντο. Αλλωστε η «Εργοληπτική» αντιπροσώπευε στην Ελλάδα τον «μεγαλύτερον οίκον στον κόσμο» στο οπλισμένο σκυρόδεμα, τη γαλλική Ενεμπίκ (Hennebique). Το τέλος των οικοδομών από πέτρα ήταν ορατό.
«Κατασκευάζονται άπαντα τα έργα μπετόν αρμέ» διαφήμιζε μια αφισέτα της «Εργοληπτικής», που στην πορεία των ετών ανέλαβε και ανήγειρε έργα ιδιωτικά και δημόσια, από την οικία του Ελευθερίου Βενιζέλου στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας έως τα νέα κτίρια του Δρομοκαϊτείου και του νοσοκομείου Ευαγγελισμός. Από την επέκταση της «Μεγάλης Βρεταννίας» και το ξενοδοχείο «Cecil» στην Κηφισιά έως τη Γερμανική Σχολή, το εργοστάσιο Καρόλου Φιξ στη Συγγρού και τους Μύλους Αγίου Γεωργίου στο Κερατσίνι κι άλλα πολλά.
«Είναι σαν να ανοίγουμε την πόρτα και να μπαίνουμε στα γραφεία της εταιρείας – και από τα παράθυρα να παρατηρούμε την κοινωνία του τότε», λέει η αρχαιολόγος Ειρήνη Γρατσία.
Το αρχείο της εταιρείας βρέθηκε και αγοράστηκε από τον συλλέκτη Γιάννη Λάμπρου. Αποτελείται από χιλιάδες (ξεπερνούν τα 100.000) έγγραφα, αρχιτεκτονικά σχέδια, τοπογραφικά, φωτογραφίες, επιστολές, διοικητικά έγγραφα, κατάστιχα και διαφημιστικά έντυπα, που χρονολογούνται από το 1920 έως το 1956, και τεκμηριώνουν το σημαντικό έργο της εταιρείας. Το έργο της με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μειώθηκε δραστικά, ενώ μεταπολεμικά μετατράπηκε σε εμπορική εταιρεία.
Το συγκεκριμένο αρχείο, πολύτιμη πηγή γνώσης για τη μεσοπολεμική αρχιτεκτονική, τον κατασκευαστικό τομέα, τις μεσοπολεμικές πόλεις, περιλαμβάνεται από τις αρχές του Ιουνίου του 2023 στις διαθέσιμες προς μελέτη συλλογές της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ). Η παράδοσή του από τη Monumenta στην ΕΒΕ σηματοδοτεί την ολοκλήρωση ενός διετούς προγράμματος συνεργασίας ανάμεσα στους δύο φορείς, με αντικείμενο την ταξινόμηση, την καταγραφή και την εν μέρει συντήρηση και ψηφιοποίηση του παραπάνω υλικού, με τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) και τη συνδρομή στην ταξινόμηση της εταιρείας διάσωσης ιστορικών τεκμηρίων «Αρχείων Τάξις».
«Δύο χρόνια σε έναν κόσμο γεμάτο γνώση, συναισθήματα, ανθρώπινες ιστορίες και σχέσεις», λέει η κ. Γρατσία, «μια διεπιστημονική εργασία που περιελάμβανε την ταξινόμηση, τη συντήρηση και τη σάρωση περίπου του μισού υλικού του αρχείου, το οποίο προσφέρθηκε ως δώρο στην ΕΒΕ πλήρως τεκμηριωμένο και ψηφιοποιημένο».
Στο πλαίσιο του προγράμματος δημιουργήθηκε η μόνιμη έκθεση «Ιχνηλατώντας την ανθρώπινη παρουσία και ζωή» στο ισόγειο της ΕΒΕ. Η έκθεση περιλαμβάνει εποπτικό υλικό, αυθεντικά τεκμήρια, οθόνη αφής και βίντεο, αξιοποιώντας ένα τμήμα του αρχείου της «Εργοληπτικής».