«Αλλοι ζωγραφίζουν λουλούδια, εγώ ζωγραφίζω λέξεις», είχε πει κάποτε ο Εντ Ρούσα για να δικαιολογήσει την πολύχρονη αφοσίωσή του στις λέξεις. Οταν ακόμα ήταν στα πρώτα του βήματα είχε τυπώσει κάρτες με το όνομά του και από κάτω υπήρχε φωνητική περιγραφή για να ξέρουν όλοι πώς προφέρεται το επίθετό του. (Στα ελληνικά έχει επικρατήσει λανθασμένα το Ρούσα, όμως ο ίδιος μάλλον δεν θα γυρνούσε αν κάποιος τον φώναζε έτσι. Είχε δώσει από την αρχή σαφείς οδηγίες για το Ρουσέι»). Το πώς ακούγονταν αλλά κυρίως το πώς έδειχναν οι λέξεις φαίνεται πως είχε για εκείνον πάντα σημασία.
Από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες εν ζωή και τους πιο λαοφιλείς που ανέδειξε η μεταπολεμική αμερικανική σκηνή, παρέμεινε πιστός στον αντίκτυπο που αφήνει η γλώσσα όταν εικονοποιείται, χωρίς ωστόσο να μένει στάσιμος. «Το έργο του άνοιξε νέους δρόμους στην τέχνη του 20ού και 21ου αιώνα και η δική μας ματιά εκεί κατευθύνεται», εξηγεί ο ο Κριστόφ Σέριξ, ένας από τους τρεις επιμελητές της μεγάλης αναδρομικής έκθεσης «Ed Ruscha /Now Then» που διοργανώνει το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης σε συνεργασία με το Los Angeles County Museum of Art (LACMA) στο έργο του καλλιτέχνη. Το αφιέρωμα το οποίο θα περιλαμβάνει περισσότερα από 200 έργα από το 1958 έως σήμερα –σχέδια, ζωγραφικά, χαρακτικά, βιβλία, φωτογραφίες και εγκαταστάσεις– θα προσπαθήσει να αποδείξει ότι ο Ρούσα δεν διευκόλυνε ποτέ κανέναν για να τον κατατάξει σε ένα μόνο κίνημα.
Ποπ αρτ, Σουρεαλισμός; Εννοιολογική Τέχνη; Η πρώτη ανάγνωση εύκολα τον τοποθετεί ανάμεσα στους εκπροσώπους της ποπ αρτ. Ομως δεν τον ενδιαφέρει μόνο το χρώμα ή το σχήμα των γραμμάτων, η εντύπωση που προκαλεί η λέξη όταν γίνεται εικόνα. Μέσα από την επιλογή των λέξεων ή των φράσεων κάνει σχόλια για την ταυτότητα, την κουλτούρα, την πολιτική, την αισθητική των αμερικανικών πόλεων. Σημειώνει λέξεις σε τετράδια: μπορεί να ήταν κάτι που άκουσε σε μια συζήτηση, ένας τίτλος βιβλίου, στίχοι τραγουδιών, λογότυπα εταιρειών, ονόματα πόλεων ή δρόμων. «Οι λέξεις έχουν συγκεκριμένες θερμοκρασίες, όταν κάποιες από αυτές στα τετράδιά μου υπερθερμαίνονται, τότε γίνονται τέχνη», είχε πει.
Με λέξεις συστήθηκε. Δεν πελαγοδρόμησε ανάμεσα σε διαφορετικά στυλ έκφρασης, ήξερε από την αρχή τι ήθελε να πει. Στις 25 Σεπτεμβρίου του 1962 συμμετέχει με 3 έργα σε μια ομαδική έκθεση στο Pasadena Art Museum. Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που συμμετέχουν είναι ο Λιχτενστάιν, ο Τιμπό, ο Γουόρχολ. Είναι 25 χρόνων, ο νεότερος από όλους και εκείνος που φιλοτέχνησε την αφίσα.
«Δεν είχα Σηκουάνα σαν τον Μονέ, είχα όμως τον US 66 μεταξύ Οκλαχόμα και Λος Αντζελες», έχει πει ο Εντ Ρούσα για τα καλλιτεχνικά του ερεθίσματα.
Από τα έργα εκείνης της περιόδου, όπως το «Spam» (1962) το οποίο εκτίθεται και στη Νέα Υόρκη ή το «Οof» (1962) –το πρώτο έργο του Ρούσα που απέκτησε το ΜοΜΑ το 1968– είναι πρόδηλο το χιούμορ του αλλά και οι πρώτες του επιρροές: τα κόμικς της παιδικής του ηλικίας. Λίγα χρόνια αργότερα κάνει τους περίφημους καμβάδες με τα βενζινάδικα κατά μήκος των αμερικανικών αυτοκινητοδρόμων. Γεννημένος στην Οκλαχόμα το 1937, μετακομίζει στο Λος Αντζελες το 1956 για να σπουδάσει στο Chouinard Art Institute. Τη διαδρομή ανάμεσα στη γενέτειρά του και τη νέα του έδρα την κάνει για πολλά ακόμα χρόνια και αποτυπώνει αυτό που συναντά συχνότερα από οτιδήποτε άλλο: τη σήμανση των δρόμων και τους σταθμούς ανεφοδιασμού καυσίμων. «Δεν είχα Σηκουάνα σαν τον Μονέ, είχα όμως τον US 66 μεταξύ Οκλαχόμα και Λος Αντζελες», τονίζει.
Το 1970 εκπροσωπεί την Αμερική στην Μπιενάλε της Βενετίας με το διάσημο «Chocolate Room». Είχε επενδύσει το εσωτερικό του αμερικανικού περιπτέρου από άκρη σε άκρη και από το πάτωμα έως το ταβάνι με φύλλα Α4 καλυμμένα με πάστα σοκολάτας. Είναι και αυτό μέρος της αναδρομικής για να ενισχύσει το επιχείρημα για τις υλικότητες, το γεγονός, δηλαδή, ότι δημιούργησε έργα με χυμό από βατόμουρα, καπνό, πυρίτιδα, κρόκους αυγών, είναι ένα ακόμα στοιχείο που τον απομακρύνει από την ποπ και τον φέρνει πιο κοντά σε άλλα ρεύματα. «Εχουμε δει πολύ ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις πάνω στο έργο του τα τελευταία 20 χρόνια, όμως όλες κατένειμαν τη δουλειά του σε κατηγορίες», επισημαίνει ο Κριστόφ Σέριξ. Τι θα γινόταν όμως, αναρωτιέται, αν άφηνες στην άκρη τις ταμπέλες, ιδίως αν θα είχες την ευκαιρία να συνεργαστείς μαζί του, και να αναδείξεις τη μοναδικότητα και τον επίκαιρο χαρακτήρα της πρακτικής του; Πάντως και ο 86χρονος δημιουργός δεν είναι λιγότερο χαρούμενος για αυτήν την καθυστερημένη αναγνώριση που επιφυλάσσει το ΜοΜΑ στη δουλειά του, με έργα από την αρχή της διαδρομής του. «Δεν βλέπω την ώρα για αυτήν την έκθεση. Θα είναι σαν να συναντάς παλιούς γνωστούς σε ένα reunion».
«Ed Ruscha /Now Then», από 10/9, ΜοΜΑ, Νέα Υόρκη.
