ΚΛΑΟΥΝΤΙΟ ΜΑΓΚΡΙΣ
Eνα ατέλειωτο ταξίδι
μτφρ.: Μαρία Σπυριδοπούλου
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 350
«Οι τόποι μερικές φορές μιλούν και μερικές φορές σωπαίνουν, άλλοτε ανοίγονται κι άλλοτε κλείνονται στον εαυτό τους».
Ο Κλάουντιο Μάγκρις, γεννημένος στην Τεργέστη το 1939, ομότιμος καθηγητής Γερμανικής Φιλολογίας στο εκεί πανεπιστήμιο, σημαντικός αναλυτής του ευρωπαϊκού πολιτισμικού καταπιστεύματος, έχει υποστηρίξει προ πολλού, εκτός των άλλων, ότι «ένα ταξίδι είναι πάντα και μια αποστολή διάσωσης, η συλλογή στοιχείων για κάτι που βρίσκεται σε πορεία εξάλειψης και σε λίγο θα χαθεί, το ύστατο αγκυροβόλημα σε ένα νησί που τα νερά το καταπίνουν» (βλ. «Δούναβης», εκδόσεις Πόλις). Πεπεισμένος ότι η ρηξικέλευθη κυριολεξία του τοπίου αποτελεί ένα ανοικτό σχολείο πολύτιμης μύησης στην πραγματικότητα βάθους, μελετά υποδειγματικά επί δεκαετίες τον οικείο αλλά και τον ξένο τόπο. Συγκρατώ ότι είναι πάντα έτοιμος να υποστηρίξει το ενδεχόμενο μιας ριζικής αναμόρφωσης των αντιλήψεών μας τόσο για τον εαυτό μας όσο και για τους τρίτους. Aλλωστε, όπως ο ίδιος έχει ήδη τονίσει, «ο ταξιδιώτης είναι ένας διαφωτιστής κι όταν μπορεί διαλύει την τυφλή κι άλογη σκληρότητα του μύθου» (βλ. «Μικρόκοσμοι», εκδ. Πόλις). Eτσι αναδεικνύεται στην πληρότητά του το κρίσιμο τοπόσημο.
Οι συναφείς αποδελτιώσεις στο μεταφρασμένο με τακτ «Eνα ατέλειωτο ταξίδι» διακρίνονται από την αμεσότητα της διατύπωσής τους, αλλά και από την αποκρυσταλλωμένη τους εμβρίθεια. Παραθέτω το εξής ενδεικτικό παράδειγμα: «Οι τόποι μερικές φορές μιλούν και μερικές φορές σωπαίνουν, άλλοτε ανοίγονται κι άλλοτε κλείνονται στον εαυτό τους. Οπως κάθε συνάντηση έτσι και αυτή με τους τόπους –και με όποιον ζει σε αυτούς– είναι μια περιπέτεια, πλούσια σε υποσχέσεις και κινδύνους. Ορισμένοι τόποι όπως η Βενετία ή η Πράγα μιλούν ακόμη και στον πιο αφηρημένο και αδαή ταξιδιώτη, με την ενάργεια της εμφάνισής τους και της ζωής που εξελίσσεται εντός τους. Αλλοι εκπέμπουν μια έμμεση ευγλωττία, μαγεύουν μόνο όποιον τους διασχίζει και γνωρίζει καλά ό,τι έχει συμβεί ανάμεσα σε κείνα τα δέντρα και σε κείνους τους δρόμους». Η ετυμηγορία του Σοπενχάουερ, η οποία κατατίθεται στο νεανικό του ταξιδιωτικό ημερολόγιο, ότι δηλαδή «ο κόσμος δεν είναι μια καρτ ποστάλ», επαληθεύεται και με ό,τι αποτυπώνεται στο παρόν έργο. Ο ακαταπόνητος Κλάουντιο Μάγκρις, ο περιηγητής – αναστοχαστής, δεν παραλείπει να επισκεφθεί και το δεδομένο, κατά κανόνα αμφίσημο, χθες με ασίγαστη αυθορμησία, με εξειδικευμένη παρατηρητικότητα και, το κυριότερο, με τη γνωσιολογική επάρκεια ενός έμπειρου δοκιμιογράφου, ο οποίος ξέρει να εκτιμά την οντολογική σημασία των δήθεν ασήμαντων ή δευτερευόντων υλικών της ζωής. Από τη Μαδρίτη στην Πράγα, στο Βερολίνο και στη Βαρσοβία, από τη Φινλανδία έως την Ε΄ Ηπειρο, χωρίς να παραλείπει, εννοείται, τη γενέθλια Τεργέστη, υπομνηματίζει τους χωροταξικούς δείκτες, σαν να ήταν απλά, φυσικά πρόσωπα. Θυμίζοντας έτσι την αντίστοιχη προοπτική γραφής του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, όπως τεκμηριώνεται στον «Επίλογο» του «Δημιουργού» του (βλ. εκδ. Πατάκη), η λογοτεχνία αναβαθμίζει αποτελεσματικά την πολιτική προσέγγισης των συγκεκριμένων ποιοτήτων της αδυσώπητης ως επί το πλείστον πραγματικότητας. Η Ιστορία ξαναδιαβάζεται, το παρόν, μαζί με το λανθάνον βάθος του, επανεξετάζεται εντατικά.
Το «είναι» του κόσμου
Κοντολογίς, ο κόσμος, αυτό το οργανικό σύνολο των συμβολικών συστημάτων, αποκαλύπτει σταδιακά το βαθύτερο είναι του. Ταυτοχρόνως ο συγγραφέας επισημαίνει ότι «το ταξίδι είναι άσπλαχνο», όπως ακριβώς «προειδοποιεί ο Κανέτι: ο ταξιδιώτης κοιτάζει τον κόσμο με περιέργεια και τείνει κατά κάποιον τρόπο να δεχτεί όλα όσα βλέπει, ακόμη και το κακό και την αδικία· προσπαθεί να τα γνωρίσει και να τα κατανοήσει, παρά να τα καταπολεμήσει και να τα απωθήσει». «Ωστόσο», διευκρινίζει αμέσως μετά ο Κλάουντιο Μάγκρις, πράγματι «ο ταξιδιώτης ανακαλύπτει σιγά σιγά ή μάλλον είναι αναγκασμένος να ανακαλύψει την αδελφοσύνη και την κοινή μοίρα των ανθρώπων, να νιώσει ότι ολόκληρος ο κόσμος είναι σπίτι του και ότι μόνο αυτό το συναίσθημα καθιστά αληθινή την αγάπη του για το σπίτι που άφησε στη χώρα του, το οποίο διαφορετικά θα ήταν τρομακτικός και οπισθοδρομικός φετιχισμός». Το ταξίδι, από την άποψη αυτή, είναι μια συνθήκη εμπέδωσης ήθους. Η εμφανής συνοχή των επιμέρους ημερολογιακών καταγραφών πληθώρας μαρτυριών επιβεβαιώνει στην κειμενική πράξη τις λεκτικές ικανότητες του εμφανώς πολύπειρου αυτού συγγραφέα. Το σύνθεμα που προκύπτει, εκτός των άλλων, συνοψίζει εξαιρετικά πρόσφορες μεθόδους ακύρωσης των καλοστημένων παραστάσεων, οι οποίες είθισται να αποκρύπτουν το βαθύτερο νόημα του βίου.