ΝΤΜΙΤΡΙ ΓΚΛΟΥΧΟΦΣΚΙ
Text
μτφρ.: Σταυρούλα Αργυροπούλου
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 448
Το καθεστώς, που από την πρώτη στιγμή μπάναρε τα βιβλία του, δεν άργησε να τον χαρακτηρίσει… ξένο πράκτορα, εξέδωσε ένταλμα σύλληψης εναντίον του και άρχισε να τον αναζητάει παντού. Ο Γκλουχόφσκι πρόλαβε να διαφύγει στο εξωτερικό, ενώ η μόνιμη κατοικία του δεν είναι γνωστή σε κανέναν.
Το «Text» του Ντμίτρι Γκλουχόφσκι, του πιο γνωστού σύγχρονου Ρώσου συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, είναι ένα εντυπωσιακό μυθιστόρημα. Και δεν είναι επιστημονική φαντασία: είναι μια ρεαλιστική, άκρως πεσιμιστική, σύγχρονη ρωσική δυστοπία. Πρωτοεκδόθηκε το 2017 και κυκλοφόρησε στην Ελλάδα στα τέλη του 2021, αλλά νομίζουμε πως είναι ώρα να επιστρέψουμε σε αυτό για να το ανακαλύψουν ακόμη περισσότεροι αναγνώστες.
Ο ίδιος ο Γκλουχόφσκι είναι μια πολύ ιδιαίτερη κατηγορία συγγραφέα. Αν και μόλις 44 ετών σήμερα –γεννήθηκε το 1979 στη Μόσχα–, έγινε διάσημος σε όλο τον κόσμο πριν από μία ολόκληρη εικοσαετία, το 2002, χάρη στο μετα-αποκαλυπτικό μυθιστόρημά του «Metro 2033» (εκδόσεις Καστανιώτη 2011, μετάφραση Σταυρούλα Αργυροπούλου).
Βρισκόμαστε, όπως υπαινίσσεται και ο τίτλος, στο κοντινό μέλλον, ο κόσμος έχει μετατραπεί σε ερείπια έπειτα από μια πυρηνική σύρραξη, και οι λίγες χιλιάδες επιζήσαντες ζουν στο μετρό της Μόσχας, «το μεγαλύτερο αντιπυρηνικό καταφύγιο που κατασκευάστηκε ποτέ, το τελευταίο καταφύγιο του ανθρώπινου είδους». Αυτός ο υπόγειος κόσμος είναι σκοτεινός, πεισιθάνατος, χωρίς καμία ελπίδα διαφυγής και χωρίς κανένα συναίσθημα – εκτός από τον φόβο. Ομως, όπως θα αποδειχθεί, τα πράγματα μπορούν να γίνουν ακόμη χειρότερα. Ο αναγνώστης θα ακολουθήσει, από σταθμό σε σταθμό, τις περιπέτειες του πρωταγωνιστή του, του Αρτιόμ, που θα προσπαθήσει να φθάσει στην καρδιά του μετρό και στην πόλη που βρίσκεται εκεί.
Ο Γκλουχόφσκι συνεχίζει να δίνει συνεντεύξεις και να αρθρογραφεί εναντίον του καθεστώτος, αλλά κυρίως για τη δίνη μέσα στην οποία ασφυκτιά η πατρίδα του.
Μυθιστόρημα σε «δόσεις»
Η ίδια η ιστορία της γέννησης αυτού του βιβλίου είναι σχεδόν μοναδική. Ο Γκλουχόφσκι άρχισε να το δημοσιεύει κεφάλαιο κεφάλαιο, με δωρεάν πρόσβαση για τους πιθανούς ενδιαφερόμενους αναγνώστες στο προσωπικό σάιτ του, χωρίς ίσως να έχει μεγάλες βλέψεις γι’ αυτό. Η ύπαρξη όμως κάποιου εν προόδω βιβλίου που είχε σχέση με ένα πελώριο πυρηνικό καταφύγιο άρχισε να γίνεται γνωστή από στόμα σε στόμα σε διάφορες διαδικτυακές κοινότητες –οι συνολικοί αναγνώστες ήταν εντέλει πάνω από 200.000 τον πρώτο χρόνο–, ενώ δεν ήταν λίγοι εκείνοι που, τρόπον τινά, συμμετείχαν στη διαμόρφωσή του. Οπως λέει ο ίδιος, «δεν έχω πείρα εργάτη του μετρό, δεν υπηρέτησα στον στρατό, δεν ξέρω να χτίζω σπίτια, δεν είμαι οικονομολόγος. Ετσι είχα στο κείμενό μου κάποια λάθη και ανακρίβειες. Ακριβώς όμως επειδή το βιβλίο δημοσιευόταν τμηματικά, και καθώς γύρω του είχε σχηματιστεί μια ολόκληρη κοινότητα, είδα πως ανάμεσα στους αναγνώστες μου υπήρχαν εργάτες του μετρό, μηχανοδηγοί, στρατιωτικοί, μέλη των ειδικών δυνάμεων που είχαν πολεμήσει στην Τσετσενία… Ολοι αυτοί λοιπόν διόρθωναν τα λάθη μου και εντέλει συμμετείχαν στη διαμόρφωση της πλοκής».
Τελικά το βιβλίο θα εκδοθεί το 2005, και με ακόμη περισσότερες διορθώσεις το 2007, οπότε και θα λάβει το βραβείο Eurocon. Εγινε σχεδόν αμέσως παγκόσμιο μπεστ σέλερ, απέσπασε διθυραμβικές κριτικές, ενώ το 2010 διασκευάστηκε και σε ένα ιδιαίτερα επιτυχημένο ηλεκτρονικό παιχνίδι από το εξειδικευμένο ουκρανικό στούντιο 4A Games, που τα επόμενα χρόνια απέκτησε και δύο σίκουελ: «Metro: Last Light» και «Metro Exodus». Σίκουελ άλλωστε απέκτησε και το ίδιο το βιβλίο: «Metro 2034» και «Metro 2035» (εκδόσεις Καστανιώτη 2012 και 2018 αντίστοιχα, πάντα σε μετάφραση Σταυρούλας Αργυροπούλου).
Ομως ο Γκλουχόφσκι αφήνει ξαφνικά την επιστημονική φαντασία και το 2017 εκδίδει το «Text», ένα ρεαλιστικό πολιτικοκοινωνικό μυθιστόρημα, και ταυτόχρονα ένα σκληρό, δραματικό νουάρ. Βρισκόμαστε πάλι στη Μόσχα, αλλά αυτή τη φορά στο σήμερα (στο 2016). Ο κόσμος δεν έχει μεν αφανιστεί, μολαταύτα ο ρωσικός κόσμος είναι ήδη για τα καλά κατεστραμμένος, και –κυρίως– χωρίς ελπίδα ανάνηψης. Κι αν αυτή τη φορά δεν υπάρχουν ομάδες ανθρώπων που ζουν στα υπόγεια βάθη και στους σταθμούς του μετρό, τα πράγματα, υπό μία έννοια, είναι ίσως ακόμη χειρότερα: οι πάντες στη ρωσική επικράτεια, αυτό το βασίλειο της μοιρολατρίας και της ψυχικής στενότητας, ζουν σε ένα ανήλιαγο κράτος-φυλακή, όπου κανείς είτε θα είναι φυλακισμένος είτε δεσμοφύλακας. Πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι ο Ιλιά, για τον οποίο θα μάθουμε πολλά στις πρώτες περίπου 100 από τις συνολικά 440 σελίδες του μυθιστορήματος. Επειτα από επτά χρόνια «σωφρονισμού» στη φυλακή, όπου βρέθηκε τελείως άδικα, επιτέλους αποφυλακίζεται και επιστρέφει σπίτι του, κάνοντας όνειρα για μια νέα ζωή. Ομως αυτά που θα συναντήσει εκεί –ένας κόσμος που δεν έχει καμία σχέση με αυτόν που άφησε πίσω του– θα τον οδηγήσουν στην τρέλα και την παράφορη ανάγκη για εκδίκηση. Υστερα από ένα έγκλημα που κάποιος θα απέδιδε σε ένα συνδυασμό απόγνωσης και βότκας, θα κάνει κάτι παράλογο: θα οικειοποιηθεί το κινητό τηλέφωνο του ανθρώπου που τον είχε οδηγήσει στη φυλακή –κάποιον που βρίσκεται στον αντίποδα της ζωής του Ιλιά– και στη συνέχεια θα επιχειρήσει να υιοθετήσει και την ίδια του την ταυτότητα. Ο Ιλιά θα γνωρίσει τον άνθρωπο που τον κατέστρεψε διαβάζοντας το πλούσιο υλικό που υπάρχει συγκεντρωμένο στο κινητό του (κάτι που λίγο – πολύ ισχύει για τον καθένα μας) και θα «γίνει» αυτός.
Οι ολιγάρχες και οι άλλοι
Παράλληλα, με τη δράση, ο Γκλουχόφσκι κάνει εδώ μια βαθιά τομή στη σημερινή ρωσική κοινωνία. Μοντέρνα μπαρ, λουσμένα σε ένα απόκοσμο φως, από τη μια, ναρκωτικά και κάθε λογής εθισμοί από την άλλη, αδιανόητος πλούτος για λίγους, φτώχεια για τη μεγάλη πλειονότητα του κόσμου και εκτεταμένη διαφθορά σε κάθε επίπεδο, αβάσταχτη καταπίεση των πολιτών από ένα κράτος που, μην έχοντας τίποτα να ζηλέψει από το στυγνό σταλινικό καθεστώς, αλλά ζώντας πλέον σε έναν άλλον αιώνα, αυτοσυντρίβεται μέσα στα ερείπια μιας, θνήσκουσας και υπό διάλυση, πρώην αυτοκρατορίας γιατί τού είναι αδύνατον να προσαρμοστεί και επειδή δεν θέλει να προσαρμοστεί. Μια δυστοπία –από τη μια μεριά– που σε συντρίβει, ένα έγκλημα που αναζητεί την τιμωρία του, διλήμματα που δεν μπορούν να επιλυθούν, και από την άλλη μια γοητευτική γλώσσα που στιγμές στιγμές αποκτά μεγάλη εκφραστική και αφηγηματική δύναμη (η μεταφράστρια, να σημειωθεί, κάνει σπουδαία δουλειά). Μια περιπέτεια φωτισμένη από τα φώτα της Δύσης, που όμως εντέλει εκτυλίσσεται μέσα στα σκοτάδια του σύγχρονου Ρώσου ανθρώπου, ή αλλιώς ένα οργουελικό «1984» του 21ου αιώνα. Αυτός ο νέος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας αποδεικνύει εδώ πως είναι για τα καλά τσιμπημένος από το σαράκι του Ντοστογιέφσκι.
Ενταλμα σύλληψης
Αλλά ο Ντμίτρι Γκλουχόφσκι δεν γράφει μόνο βιβλία. Οπως και άλλοι Ρώσοι συγγραφείς, διανοούμενοι, καθηγητές και δημοσιογράφοι –οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν καταλήξει στη φυλακή–, παρεμβαίνει συχνά με κείμενά του στη δημόσια σφαίρα. Ηταν μάλιστα από τους πρώτους που καταδίκασαν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ξεκάθαρα και χωρίς μισόλογα. Δημοσίευσε πολλές φορές αντιπολεμικές δηλώσεις, αποκαλύπτοντας τις απώλειες του ρωσικού στρατού, τις δολοφονίες Ουκρανών αμάχων και τα εγκλήματα πολέμου. Το καθεστώς, που από την πρώτη στιγμή μπάναρε τα βιβλία του, δεν άργησε να τον χαρακτηρίσει… ξένο πράκτορα, εξέδωσε ένταλμα σύλληψης εναντίον του και άρχισε να τον αναζητάει παντού. Ο Γκλουχόφσκι πρόλαβε να διαφύγει στο εξωτερικό, ενώ η μόνιμη κατοικία του δεν είναι γνωστή σε κανέναν. Στις αρχές του περασμένου Αυγούστου ένα ρωσικό δικαστήριο τον καταδίκασε ερήμην σε οκτώ χρόνια φυλάκιση για «διασπορά ψευδών ειδήσεων [στο Telegram και το Instagram του] σχετικών με τον στρατό, στηριγμένων σε σαθρά και παραποιημένα στοιχεία».
Φυσικά, έκτοτε ο Γκλουχόφσκι δεν σταματάει να δίνει συνεντεύξεις και να αρθρογραφεί, μιλώντας σταθερά κατά του ρωσικού καθεστώτος και υπέρ της Ουκρανίας και της βοήθειας που δέχεται από τη Δύση, βοήθεια που οφείλει να ενταθεί, αλλά κυρίως για τη δίνη μέσα στην οποία ζει ασφυκτιώντας η πατρίδα του, μια χώρα, όπως λέει ο ίδιος, που λιμνάζει μέσα στα ψέματα και στη μετα-αλήθεια, έχοντας τη βαριά μοίρα να διοικείται από τον Πούτιν, τις μυστικές υπηρεσίες του, τους ολιγάρχες και την πανίσχυρη μαφία – έναν εσμό αδίστακτων ανθρώπων που δεν είχαν ποτέ κανένα ενδιαφέρον για την ίδια τη χώρα, παρά μόνο για τον ίδιο τους τον εαυτό και το σιδηρούν πλέγμα εξουσίας που έχουν εγκαταστήσει πάνω από την πάλαι ποτέ κραταιά Ρωσία/ΕΣΣΔ. Αξίζει να τον διαβάσουμε.