Πόσες πληροφορίες για την επιστημονική, βιομηχανική, αλλά και πολιτικοκοινωνική εξέλιξη της Ελλάδας μπορούν να αποτυπωθούν σε μερικές υπηρεσιακές καρτέλες δημοσίων υπαλλήλων που συντάχθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα;
Πολλές, αν πρόκειται για τα Φύλλα Ποιότητος Δημοσίου Οικονομικού Υπαλλήλου, στα οποία καταχωρίζονταν βιογραφικό, προϋπηρεσία, προσόντα και μεταθέσεις εργαζομένων και στελεχών του Γενικού Χημείου του Κράτους, σε μια περίοδο που ο θεσμός επέκτεινε τον ρόλο του και η χώρα διερχόταν από δύο Βαλκανικούς Πολέμους, μια παγκόσμια σύρραξη και έναν Εθνικό Διχασμό.
Ειδικά 59 από αυτές τις καρτέλες, προερχόμενες από το αρχείο του Χημείου και από την περίοδο 1917-1937, διακρίνονται από τέτοια ιστορική, πολιτικοκοινωνική και επιστημονική αξία, που στη χθεσινή συνεδρίασή του σύσσωμο το Κεντρικό Συμβούλιο Νεοτέρων Μνημείων γνωμοδότησε θετικά στην εισήγηση της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς να χαρακτηριστούν μνημεία.
Προέκυψαν, εξάλλου, σε ένα ενδιαφέρον ιστορικό πλαίσιο. Σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία του Γενικού Χημείου του Κράτους, τον 19ο αιώνα, η ανάπτυξη της βιομηχανίας και της χημείας δημιούργησε και στην Ελλάδα την ανάγκη για θεσμούς ελέγχου των νέων προϊόντων. Τα πρώτα δημόσια εργαστήρια (τα λεγόμενα Αστυχημεία ή Δημαρχικά Χημεία, που υπάγονταν στις δημοτικές αρχές) συστάθηκαν σε Χανιά, Ηράκλειο και Μυτιλήνη, ενώ ακολούθησαν τα Κρατικά Χημικά Εργαστήρια, εκ των οποίων το πρώτο ιδρύθηκε το 1904 στο υπουργείο Οικονομικών, από τον χημικό Πέτρο Ζαλοκώστα.
Το 1929, τα συνολικά δεκαεπτά παραρτήματα του Χημικού Εργαστηρίου του υπουργείου Οικονομικών συγχωνεύθηκαν στο Γενικό Χημείο του Κράτους, που συστηματοποίησε και εκσυγχρόνισε τις χημικές αναλύσεις σε εισαγόμενα και εξαγόμενα προϊόντα, και έθεσε τα θεμέλια για τον κρατικό έλεγχο σε αγαθά και βιομηχανικές μονάδες. Συνέβαλε μέχρι και στη νομοθετική θωράκιση ελληνικών εμπορευμάτων («Περί προστασίας της παραγωγής φυσικού όξους και εμπορίας αυτού»), αλλά και στην εκπόνηση μελετών («Επί της αλκαλικότητας της τέφρας του ελληνικού ελαιολάδου»).
Μνημεία νεότερης κληρονομιάς χαρακτηρίστηκαν οι 59 καρτέλες των πρώτων στελεχών του Γενικού Χημείου του Κράτους.
Πολιτικές προεκτάσεις
Τα Φύλλα Ποιότητος Οικονομικού Δημόσιου Υπαλλήλου παρέχουν κατ’ αρχήν πληροφορίες για την εξέλιξη των πρώτων χημικών της χώρας. Σε εκείνο του Πέτρου Ζαλοκώστα (1858-1941), με έτος θεώρησης το 1917, διαβάζουμε «εις τι ησχολείτο προ διορισμού του εις Οικονομικήν Θέσιν» ο πρώτος προϊστάμενος του Χημικού Εργαστηρίου: είχε διδάξει χημεία στη Σχολή Ευελπίδων, διατηρούσε ιδιωτικό χημείο «επί δεκαπενταετίαν», κατείχε «Δίπλωμα της Ανωτάτης Φαρμακευτικής Σχολής των Παρισίων», ενώ από ξένες γλώσσες γνώριζε «Γαλλική, Ιταλική (ομιλία και γραφή)».
Τα Φύλλα Ποιότητος, όμως, αποτελούν και ιστορικά τεκμήρια μιας εποχής. Επιβεβαιώνουν ότι αρκετοί μόνιμοι υπάλληλοι μετατέθηκαν ή απολύθηκαν από την προσωρινή κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου (1916-1917), λόγω μη αποδοχής της. Παράλληλα, προήχθησαν άλλοι ή διορίστηκαν νέοι, των οποίων ο χρόνος υπηρεσίας αναγνωριζόταν ως διπλός στην προαγωγή και στη σύνταξη. Μετά τις εκλογές του 1920, η κυβέρνηση Ράλλη επανέφερε τους απολυμένους και κατάργησε το μέτρο του διπλάσιου χρόνου.
Οι Νέες Χώρες που προστέθηκαν στην επικράτεια μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους αντικατοπτρίζονται στη δημιουργία παραρτημάτων του Γενικού Χημείου του Κράτους, σε περιοχές όπως η Κρήτη, η Σάμος, αλλά και η Σμύρνη και η Αδριανούπολη (το διάστημα 1920-1922), με το Φύλλο Ποιότητος του υπαλλήλου Νικολάου Γλεούδη να καταγράφει την τοποθέτησή του στο παράρτημα Αδριανουπόλεως και εκείνο του Ευθύμιου Καστρινογιάννη να αποτυπώνει τον διορισμό του στο παράρτημα Ηρακλείου.
Η ανάπτυξη της χώρας βρίσκει τον χημικό Θεόδωρο Φ. Παπαδημητρίου να κατέχει θέση επιτηρητή στην Εταιρεία Ανθρακασβεστίου «Γοργός» και στο πυριτιδοποιείο της Δημητσάνας. Οι λαμπρές σταδιοδρομίες, όπως αυτή του Αγγελου Γριμάνη που εργάστηκε «εις το ιδιωτικόν εργοστάσιον της εταιρίας “Τιτάν” ως διευθυντής του Χημείου αυτού», δεν λείπουν. Και αν κανείς παρατήρησε ότι όλοι οι παραπάνω είναι άνδρες, η παρατήρηση είναι ορθή: σύμφωνα με τον ιδρυτικό του νόμο, «εις τας θέσεις των τεχνικών υπαλλήλων του Γενικού Χημείου του Κράτους διορίζονται μόνον άρρενες», με τις πρώτες γυναίκες επιστήμονες να προσλαμβάνονται σε καιρό πολέμου. Τέτοια ήταν περίπτωση της Μαργαρίτας Γ. Κλαδά, που προσλήφθηκε στη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
Η αξία των Φύλλων Ποιότητος έχει και καλλιτεχνικές πτυχές: συνοδεύονται από φωτογραφίες τραβηγμένες σε εξέχοντα φωτογραφεία της εποχής, όπως αυτό του Αναστασίου Γαζιάδη, ο οποίος είχε απαθανατίσει τη διάνοιξη της Διώρυγας της Κορίνθου και είχε συμβάλει στην ανάπτυξη του κινηματογράφου στη Ελλάδα, έχοντας έρθει σε επαφή με τους αδελφούς Λουμιέρ.
