ΠΑΤΡΙΚ ΜΟΝΤΙΑΝΟ
Chevreuse
μτφρ: Αχιλλέας Κυριακίδης
εκδ. Πόλις, 2023, σελ. 142
Ενας από καιρό αφρόντιστος κήπος με βεράντα που περιστοιχίζεται από μαντρότοιχο. Η σκουριασμένη εξώπορτα της περίφραξης που οδηγεί στο ξέφωτο ενός δάσους, αλλά και στο παρελθόν. Η κοιλάδα του Σεβρέζ, κατά τα πρότυπα του Μαρσέλ Προυστ, είναι σαν ένας νέος κόσμος να ανοίγεται στο τοπίο. Δάσος, λίμνες, άλση, πάρκα, μνήμες, άνθρωποι, αποσιωπημένες πράξεις: όλα αυτά είναι το Σεβρέζ μέσα στην ομιχλώδη μνήμη του Ζαν Μποσμάν. Ενα ακόμη alter ego του Γάλλου νομπελίστα συγγραφέα Πατρίκ Μοντιανό, έτσι όπως μας τον εμφανίζει στο πρόσφατο βιβλίο του, «Chevreuse».
Η αναφορά στον συγγραφέα του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» δεν είναι τυχαία, καθώς τούτο το βιβλίο μοιάζει να είναι περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο του Μοντιανό τόσο κοντά στον Προυστ.
Η διαφορά είναι ότι ο Προυστ καταλαμβάνεται από λαχτάρα για την παιδική του ηλικία και η γεύση μιας μαντλέν είναι ικανή να πυροδοτήσει με αυθόρμητο τρόπο μια σειρά από ευτυχισμένες αναμνήσεις. Στην περίπτωση του Μοντιανό, έχουμε μια αναψηλάφηση του παρελθόντος ωσάν να έχει τελεστεί κάποιο έγκλημα εκεί πίσω στον χρόνο και τώρα ο ήρωας, εν προκειμένω ο Μποσμάν, να προσπαθεί να μαζέψει τις ψηφίδες της μνήμης, μέσα από ένα δάσος λήθης, ώστε να βρει θύτες και θύματα.
Δεν είναι τυχαίο ότι το βιβλίο αφήνει μια αίσθηση αστυνομικής πλοκής, καθώς ο ήρωας περιδιαβάζει στη συνοικία Οτέιγι του Παρισιού και στην κοιλάδα του Σεβρέζ. Δύο τόποι που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην πλοκή.
«Οι διαφορετικές περίοδοι μιας ζωής αντιστοιχούν και σε πολλούς διαδοχικούς θανάτους», σημειώνει ο συγγραφέας.
Ηδη από την εισαγωγή του βιβλίου ο συγγραφέας Μποσμάν σημειώνει ονόματα, αποσπάσματα τραγουδιών, δρόμους και ανθρώπους. Λεπτομέρειες που πιστεύει πως θα ρίξουν φως σε πράγματα που του συνέβησαν πριν από πενήντα χρόνια μεταξύ Οτέιγι και Σεβρέζ.
Αν και έχουμε να κάνουμε με ολιγοσέλιδο βιβλίο, ο Μοντιανό με θαυμαστή πυκνότητα μας εμφανίζει τον ήρωά του σε τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους: ως παιδί, ως εικοσάχρονο και ως ώριμο πια. Για να επιβεβαιωθεί αυτό που ο ίδιος γράφει στο μυθιστόρημά του: «Οι διαφορετικές περίοδοι μιας ζωής αντιστοιχούν και σε πολλούς διαδοχικούς θανάτους». Γίνεται αντιληπτό ότι ως παιδί, ο Μποσμάν έγινε μάρτυρας ορισμένων γεγονότων που συνέβησαν σε ένα σπίτι στο Σεβρέζ. Επίσης, ως εικοσάχρονος βρέθηκε μπλεγμένος σε έναν κύκλο ανθρώπων που δεν φημίζονταν για την καλοσύνη τους, με αποτέλεσμα να πέσει θύμα των μηχανορραφιών τους.
Πλέον, ως μεγάλος, ο Μποσμάν, ο οποίος είναι επιπλέον και συγγραφέας, ξαναφτιάχνει αυτόν τον περασμένο κόσμο ψηφίδα ψηφίδα, του μεταγγίζει τη δύναμη της μυθοπλασίας, μετατρέπει τα πρόσωπα του παρελθόντος του (άλλοτε υπαρκτά και άλλοτε φανταστικά) σε ήρωες ενός εν εξελίξει έργου.
Αυτό που καταφέρνει ο Μοντιανό είναι να ενώνει και ταυτόχρονα να επιτρέπει να συγκρουστούν δύο εντελώς ασύμβατοι κόσμοι: η πραγματικότητα και η μυθοπλασία. Ετσι, εισχωρώντας ο ένας μέσα στον άλλον, να μη γίνεται εύκολα αντιληπτό αν όλα αυτά τα έζησε ο Μποσμάν (και σε ποιο βαθμό) ή αν τα επινόησε για χάρη της τέχνης του.
Ο Μοντιανό δεν χρησιμοποιεί τη λογοτεχνία μόνο ως μέσο για να ανασύρει ανθρώπους από την αφάνεια και ύστερα να τους αφήσει να ξανακυλιστούν στο βαθύ πηγάδι του παρελθόντος, αλλά λειτουργεί και ως διαμεσολαβητής μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Κάτι που ισχύει συνολικά στο «Chevreuse», που πατάει γερά και στους δύο κόσμους.
Η «Νεκροκεφαλή»
Αυτό που σίγουρα μένει από την ανάγνωση του βιβλίου είναι κάποιοι ιδιαίτεροι χαρακτήρες (η Καμίλ ή αλλιώς «Νεκροκεφαλή», ο Μισέλ ντε Γκαμά και ο Γκι Βενσάν) που αναδύονται από τα έγκατα της μνήμης του Μποσμάν.
Επιπλέον, κατά τη συνήθη πρακτική του Μοντιανό, το βιβλίο είναι γεμάτο δρόμους, σοκάκια και παράδρομους, που αν τα τοποθετήσεις όλα μαζί φτιάχνουν έναν άλλον, ολότελα προσωπικό, χάρτη του Παρισιού που ουδεμία σχέση έχει με τον πραγματικό της πόλης.
Υπό τη στενή έννοια του όρου, δεν έχουμε ένα βιβλίο που στηρίζεται στην πλοκή του, αλλά μήπως αυτό δεν είναι το θαυμαστό με τον Μοντιανό; Κάθε βιβλίο του είναι μια μεθυστική περιδιάβαση στον χρόνο, στη γραφή και στη λειτουργία της μνήμης. Στο «Chevreuse», και οι τρεις συνθήκες εκπληρώνονται στο έπακρο. Η μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη είναι ιδιαζόντως λεπταίσθητη και οργανικά δεμένη με τη γραφή του Πατρίκ Μοντιανό.