Περπατώντας από τον αναγεννημένο, εδώ και λίγα χρόνια, σταθμό του King’s Cross προς το Lightroom, τον νέο χώρο τέχνης, καρπό της συνεργασίας του σκηνοθέτη και πρώην καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου της Μεγάλης Βρετανίας Νίκολας Χάιτνερ και του επιχειρηματία Λέοναρντ Μπλαβάτνικ, σκεφτόμουν την αναδρομική έκθεση του Ντέιβιντ Χόκνεϊ την οποία είχα την τύχη να δω, το 2017, στην Tate Britain. Πόση ομορφιά είχα ανακαλύψει στις αίθουσές της! Ομως εδώ το κόνσεπτ θα ήταν διαφορετικό, η ψηφιακή τεχνολογία υποσχόταν να μετατρέψει την απλή περιήγηση σε βίωμα. Υβριδική έκθεση-θέαμα; Παράσταση ζωγραφικής; Τρισδιάστατη βουτιά στην τέχνη; Πολυ-αισθητική εμπειρία; Ολα αυτά περιγράφουν την πρόθεση των συντελεστών του «Bigger & Closer (not smaller & further away)» να προβάλουν τη ζωγραφική του 86χρονου Βρετανού εικαστικού αλλά και τα σχέδια και τις φωτογραφικές συνθέσεις του, καθώς και τα έργα του για το θέατρο, στους τοίχους, στο ταβάνι και στο πάτωμα του Lightroom, μέσα από τεράστιες οθόνες, μαζί με βίντεο, animation, αποσπάσματα από συνεντεύξεις του, σπάνιο υλικό από το αρχείο του.
Η κριτική
Η εμπορική επιτυχία της έκθεσης είναι αδιαμφισβήτητη. Μετράει ήδη περισσότερους από 200.000 επισκέπτες και έχει πάρει παράταση έως τις 3 Δεκεμβρίου. Από πλευράς κριτικής, βέβαια, ο… δρόμος της δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα. Για «μια έκρηξη κιτς χωρίς πάθος», έγραψε ο Guardian. «Το άτυχο θέαμα της “καθηλωτικής εμπειρίας” του Ντέιβιντ Χόκνεϊ» ήταν ο τίτλος του σχετικού δημοσιεύματος του Art Review, στο οποίο, αν και αναφερόταν ότι έλειπε η αίσθηση του ευρύτερου πολιτιστικού αντίκτυπου του έργου του διάσημου καλλιτέχνη, αναγνωριζόταν ότι «το αποτέλεσμα είναι αναμφισβήτητα θεατρικό». Ως «ένα πολύ όμορφο ντοκιμαντέρ» το χαρακτήρισε το Time Out. «Δεν λέω ότι είναι κακό, απλώς πιστεύω ότι είναι ακριβό, βαρετό και όχι τόσο ιδιαίτερο. Και το να ψάχνεις την τέχνη σε κάτι τέτοιο είναι σαν να ψάχνεις τη μουσική σ’ ένα σάντουιτς με μπέικον», ειρωνεύτηκε ο συντάκτης του. «Είναι ένα τεχνολογικά εντυπωσιακό ταξίδι, αλλά είναι τέχνη;» αναρωτήθηκε το Wallpaper. Πιο ενθουσιώδης και γενναιόδωρος φάνηκε ο Independent: «Πρόκειται για ένα συναρπαστικό σόου που συνθέτει την καριέρα του Χόκνεϊ με εντελώς σαγηνευτικό τρόπο».
Το σέξι Λος Αντζελες
«Οταν έφτασα στο Λος Αντζελες δεν ήξερα να οδηγώ. Και μέσα σε μία εβδομάδα δεν είχα μόνο αυτοκίνητο και δίπλωμα οδήγησης, αλλά και δικό μου στούντιο. Σκεφτόμουν πως, ναι, αυτό είναι το κατάλληλο μέρος για μένα. Αρχικά εγκαταστάθηκα στη Σάντα Μόνικα. Ευθείες και κύβοι κυριαρχούν στο τοπίο της. Αργότερα μετακόμισα στους λόφους. Από εκεί όλα τα είδα διαφορετικά. Τεθλασμένες γραμμές και καμπύλες άρχισαν να εμφανίζονται στα έργα μου. Επέλεξα το Λος Αντζελες γιατί ήταν όμορφο, ηλιόλουστο και ζεστό, σέξι δηλαδή, γεμάτο χρώματα. Δεν ήξερα κανέναν. Παρ’ όλα αυτά το βρήκα τρεις φορές καλύτερο από όσο φανταζόμουν».
Πρώτα, στο ημίφως του διαδρόμου προς την κεντρική αίθουσα, άκουσα τη φωνή του Χόκνεϊ, με υπόκρουση από την «Είσοδο των θεών στη Βαλχάλα» του Ρίχαρντ Βάγκνερ. Αμέσως μετά έγινα κι εγώ ένα κομμάτι από την τέχνη του. Καθισμένη στο πάτωμα, μαζί με δεκάδες άλλους επισκέπτες, παρακολούθησα πώς το Λος Αντζελες και οι άνθρωποί του, οι δρόμοι, τα ευρύχωρα λίβινγκ ρουμ των σπιτιών, οι κήποι και οι πισίνες τους έγιναν «πρώτη ύλη» για μια τέχνη – ωδή στη χαρά της ζωής και στην αισιοδοξία. Και πώς στη συνέχεια, από τότε που απέκτησε σπίτι στη Γαλλία, η Νορμανδία τον έφερε σε επαφή με τη φύση, την οποία άρχισε να αποκωδικοποιεί και να αποτυπώνει στα έργα του.
«Περιστασιακά ως καλλιτέχνης έκανα μερικές δουλειές για το θέατρο. Για έναν ζωγράφο, το να δημιουργήσει το σκηνικό μιας παράστασης προϋποθέτει το να συνεργαστεί με άλλους – επομένως να συμβιβαστεί. Συνεργασία ουσιαστικά σημαίνει συμβιβασμός. Στο στούντιό μου… συνεργάζομαι μόνο με τον εαυτό μου. Το έκανα, όμως, για κάποιες όπερες, γιατί αγαπώ τη μουσική», ακούμε να λέει ο Χόκνεϊ.
Εργα του Βρετανού εικαστικού προβάλλονται στους τοίχους, στο ταβάνι και στο πάτωμα του Lightroom, μέσα από τεράστιες οθόνες, μαζί με βίντεο και animation.
Μαζί με αποσπάσματα από την «Παρέλαση» του Ερίκ Σατί και τον «Μαγικό αυλό» του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, μεταξύ άλλων, βλέπουμε σκηνογραφικά έργα του για αριστουργήματα του λυρικού θεάτρου. Δηλαδή, δεν τα βλέπουμε απλώς, γινόμαστε μέρος τους, καθώς οι εικόνες προβάλλονται στους τοίχους, στο ταβάνι, στο πάτωμα, πάνω μας. Επιφωνήματα θαυμασμού ακούγονται γύρω μου.
«Για πολλά χρόνια πίστευα ότι οι φωτογραφίες δεν έχουν ζωή, όπως ένας πίνακας ή ένα σχέδιο. Οτι είναι απλώς μια “παγωμένη” στον χρόνο στιγμή, η αποτύπωση ενός κλάσματος του δευτερολέπτου. Οταν, όμως, ξεκίνησα τα φωτογραφικά μου πειράματα με μια μηχανή Polaroid, ενθουσιάστηκα. Αυτά τα κολάζ με δεκάδες φωτογραφίες μού έδιναν την ψευδαίσθηση της δημιουργίας χώρου, όπως και απεριόριστες δυνατότητες». Ο Ντέιβιντ Χόκνεϊ, σε όλη του την καριέρα πειραματίζεται – με τη φωτογραφία, με το βίντεο, με το iPad του, τα τελευταία χρόνια. Και αυτή η έκθεση δεν είναι παρά μια προέκταση των πειραματισμών του, ο δικός του τρόπος να βάλει το κοινό στον πυρήνα της προσωπικής του θέασης του κόσμου, να του εξηγήσει πώς ο ίδιος κατανοεί την τέχνη.
«Μου αρέσει να βλέπω τα πάντα γύρω μου, να τα παρατηρώ και να τα ζωγραφίζω. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου αυτό ήθελα να κάνω. Ο κόσμος είναι πολύ όμορφος· φτάνει να μπορείς να δεις την ομορφιά του. Αλλά, δυστυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν το κάνουν». Μια προσωπική εξομολόγηση, πάνω σ’ ένα μουσικό θέμα από το έργο του Φρανσίς Πουλένκ «Οι μαστοί του Τειρεσία».
«Αυτοί είναι νεκροί»
Ναι, είναι πολύ όμορφος ο κόσμος. Και είναι συγκινητικό πώς ένας 86χρονος καλλιτέχνης εξακολουθεί να διακρίνει την ομορφιά του –μέσα σε τόση ασχήμια– και να την αποτυπώνει με τόσο πάθος. Εχουν γίνει κι άλλες αντίστοιχες εκθέσεις με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας, είπαν κάποιοι επικριτές του «Bigger & Closer (not smaller & further away)»: για τον Βαν Γκογκ, τον Κλιμτ και τη Φρίντα Κάλο. «Ναι, αλλά η δική μου είναι διαφορετική», απάντησε ο Ντέιβιντ Χόκνεϊ μέσω των New York Times. «Αυτοί είναι νεκροί. Εγώ είμαι ζωντανός και συμμετείχα στη δημιουργία της». Είναι ζωντανός και δεν σταματά να μας ξαφνιάζει ευχάριστα και να μας συγκινεί.
«David Hockney: Bigger & Closer (not smaller & further away)», Lightroom, Λονδίνο, έως τις 3 /12.