JONATHAN EIG
King: A Life
εκδ. Simon & Schuster, 2023, σελ. 688
Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ κατέκτησε μια θέση στο πάνθεον των πατέρων του αμερικανικού έθνους επιλέγοντας τον δρόμο του μαρτυρίου, όταν οδήγησε τον λαό του «ως νέος Μωυσής με προορισμό τη Γη της Επαγγελίας». Η πολυτάραχη ζωή του, που τερματίστηκε βίαια στα 39 χρόνια του από τη σφαίρα του δολοφόνου, ξετυλίγεται στην καθηλωτική αφήγηση του Τζόναθαν Αϊγκ, πρώην συντάκτη της Wall Street Journal και συγγραφέα βραβευμένης βιογραφίας του Μοχάμεντ Αλι.
Μελετώντας χιλιάδες σελίδες από απόρρητα έγγραφα του FBI που αποχαρακτηρίστηκαν πρόσφατα, προσωπικές επιστολές και μαρτυρίες συνεργατών του ΜΛΚ, άγνωστες ηχογραφήσεις της συζύγου του και αδημοσίευτες αναμνήσεις του πατέρα του, το βιβλίο δεν αποτελεί μια αγιογραφία του εμβληματικού ηγέτη των μαύρων, καθώς αναδεικνύει την πολυπλοκότητα της προσωπικότητάς του. Γεννημένος στην Ατλάντα το 1929, ο ΜΛΚ ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του ως ιεροκήρυκας και πάστορας στην Εκκλησία των Βαπτιστών, «όπου οι μαύροι έβρισκαν ανακούφιση από τον καθημερινό πόνο». Χαρισματικός, κομψός και δεινός ρήτορας, τραβούσε την προσοχή με τη μόρφωση και την κοινωνική άνεση, που του εξασφάλιζαν η μεσοαστική ανατροφή του και οι σπουδές στη θεολογία με διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης.
Δεν ήταν «άγιος»
Ο ΜΛΚ δεν ήταν «άγιος ή τέλειος», όπως παραδεχόταν η Κορέτα Σκοτ, η πιστή σύζυγος και αφοσιωμένη συναγωνίστριά του, την οποία απατούσε με εξωσυζυγικές σχέσεις, που κατέγραφε το FBI για να τον υπονομεύσει και να τον εκβιάζει. Τον διέκρινε η γενναιότητα αλλά και η αυτοαμφισβήτηση, που του προκαλούσε κατά καιρούς κατάθλιψη, χωρίς όμως αυτή να τον εκτροχιάσει από τον ακάματο αγώνα του για την κατάργηση του φυλετικού διαχωρισμού εις βάρος των μαύρων στην εργασία, στα σχολεία, στα εστιατόρια, στις συγκοινωνίες, στους δημόσιους χώρους. Θαυμαστής του Γκάντι και της φιλοσοφίας του για ειρηνική αντίσταση, με συχνές αναφορές στους προφήτες της Βίβλου και τους αρχαίους Ελληνες φιλοσόφους, «οι ομιλίες του συνδύαζαν τη σοφία του Σωκράτη, την ευγλωττία του Δημοσθένη και τους κεραυνούς του Ησαΐα». Συχνή ήταν και η επίκληση της ελληνικής λέξης «αγάπη», ως οδηγό σε όσους τον ακολουθούσαν, ηγούμενος του κινήματος για πολιτική ισότητα, ελευθερία και δικαιοσύνη, που στην πορεία διευρύνθηκε με δράση κατά της φτώχειας και του πολέμου. Ο Γολγοθάς του ΜΛΚ ξεκίνησε σε ηλικία 26 ετών την 5η Δεκεμβρίου 1955 από τον άμβωνα της εκκλησίας του στο Μοντγκόμερι της Αλαμπάμα, στη φωλιά του ρατσιστικού Νότου, όταν οργάνωσε μποϊκοτάζ των λεωφορείων της πόλης, μετά τη σύλληψη της Ρόζα Παρκς, γιατί αρνήθηκε να παραχωρήσει σε λευκό επιβάτη τη θέση της στο λεωφορείο. Στα δεκατρία χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι τη δολοφονία του, μπήκε στη φυλακή 29 φορές.
«Ο μαύρος χρειάζεται τον λευκό για να τον απελευθερώσει από τον φόβο και ο λευκός τον μαύρο για να τον απαλλάξει από τις ενοχές του».
«Συνδυάζοντας πολιτική δεξιότητα, ηθική πειθώ και φυσική γενναιότητα ηγήθηκε της πιο πετυχημένης εκστρατείας πίεσης στην αμερικανική Ιστορία» και υπήρξε ο καταλύτης για την έγκριση θεμελιωδών νόμων κατά των φυλετικών διακρίσεων, οι οποίες διατηρούνταν de jure και de facto έναν αιώνα μετά την κατάργηση της δουλείας από τον πρόεδρο Λίνκολν. Η στρατηγική του αμφισβητήθηκε από τους μαύρους μαχητικούς ακτιβιστές, όπως ο Μάλκολμ Χ, που αντίθετα με εκείνον δεν απέκλειαν τη χρήση βίας. Δεν πρέσβευε την ανατροπή του καπιταλισμού, αλλά προτιμούσε τη σοσιαλδημοκρατία για τη μεταρρύθμισή του.
Ηταν επίσης πεπεισμένος ότι έπρεπε να αγγίξει τη συνείδηση των φιλελευθέρων λευκών στον Βορρά, γιατί «ο μαύρος χρειάζεται τον λευκό για να τον απελευθερώσει από τον φόβο και ο λευκός τον μαύρο για να τον απαλλάξει από τις ενοχές του» και αξιοποίησε αποτελεσματικά το επικοινωνιακό χάρισμά του στα ΜΜΕ, ιδίως στην τηλεόραση.
Πορεία στην Ουάσιγκτον
Στη μεγάλη πορεία των 250.000 ειρηνικών διαδηλωτών στην Ουάσιγκτον την 28η Αυγούστου 1963 εκφώνησε μία από τις πιο αξιομνημόνευτες ομιλίες στην αμερικανική ιστορία με τίτλο «Εχω ένα όνειρο». Σε ένα αριστούργημα ρητορικής, ονειρευόταν τη μέρα «που τα παιδιά του δουλοκτήτη και του σκλάβου θα κάθονταν στο ίδιο τραπέζι της αδελφοσύνης και τα τέσσερα παιδιά του θα κρίνονταν από το περιεχόμενο του χαρακτήρα και όχι από το χρώμα του δέρματός τους». Ο μέχρι τότε επιφυλακτικός πρόεδρος Κένεντι δεσμεύθηκε να προωθήσει νομοθεσία που θα εξασφάλιζε πλήρη πολιτικά δικαιώματα στους μαύρους. Μετά τη δολοφονία του τον νόμο υπέγραψε, το 1964, ο πρόεδρος Τζόνσον, όπως και τους νόμους για το δικαίωμα ψήφου το 1965 και για το δικαίωμα στη δίκαιη στέγαση το 1968.Οι καλές σχέσεις του ΜΛΚ όμως με τον Τζόνσον ψυχράνθηκαν από το 1966, όταν κλιμάκωσε τη δημόσια αντίθεσή του στον πόλεμο του Βιετνάμ. Εχθρός του δεν ήταν μόνον η Κου Κλουξ Κλαν, αλλά και ο διευθυντής του FBI Εντγκαρ Χούβερ, που τον παρακολουθούσε εμμονικά με την έγκριση του υπουργού Δικαιοσύνης Ρόμπερτ Κένεντι, που κατά τ’ άλλα υποστήριζε τον αγώνα του ΜΛΚ.
Η ευρύτερη αναγνώρισή του ήλθε το 1963, όταν το περιοδικό TIME τον ονόμασε Πρόσωπο της Χρονιάς και το 1964, όταν τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ Ειρήνης. Στο τελευταίο κήρυγμά του στο Μέμφις του Τενεσί, την 3η Απριλίου 1968, φανταζόταν μια συναρπαστική συζήτηση ανάμεσα στον Πλάτωνα, στον Αριστοτέλη, στον Ευριπίδη και τον Αριστοφάνη, και προαισθανόμενος το τέλος του διαβεβαίωσε το εκκλησίασμα ότι δεν ανησυχούσε μήπως δεν ζήσει μια μακρά ζωή, γιατί «με τη βοήθεια του Θεού είχε φτάσει στην κορυφή του όρους, από όπου αντίκριζε τη Γη της Επαγγελίας». Την επομένη δολοφονήθηκε.
* Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας.