Εξήντα δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Ερνεστ Χέμινγουεϊ, βρίσκομαι στο Βερολίνο, στο πλαίσιο της έκθεσης BCB (Bar Convent Berlin) που πραγματοποιείται για 17η χρονιά, με συμμετοχή χιλιάδων ανθρώπων της βιομηχανίας των bars, των αποσταγμάτων και της εστίασης, από όλο τον κόσμο. Απέναντί μου κάθεται ένας κοκκινομάλλης 35άρης, που συστήνεται ως Πάτρικ Χέμινγουεϊ Ανταμς. Φυσιογνωμικά, μοιάζει αρκετά με τον γνωστό συγγραφέα, ίσως λίγο πιο μικρόσωμος. Τι δουλειά έχει ένας Χέμινγουεϊ σε ένα τέτοιο φεστιβάλ;
«Είμαι δισέγγονος του Ερνεστ. Παππούς μου είναι ο Πάτρικ Χέμινγουεϊ – ζει ακόμα και είναι ακμαίος, στα 95 του. Ηταν ο πρώτος γιος του δεύτερου γάμου του Ερνεστ με την Πολίν Φάιφερ. Πρόλαβε τον πατέρα του για 33 χρόνια. Εκανε μία κόρη, τη Μίνα – έγινε η δική μου μητέρα. Σήμερα, με δική του πρωτοβουλία, έχουμε φτιάξει μια εταιρεία, τη Hemingway Limited για να μπορούμε να ελέγχουμε το brand “Hemingway” – το έχουμε κατοχυρώσει και παραχωρούμε άδειες εκμετάλλευσης, όταν κρίνουμε ότι ένα προϊόν ταιριάζει στο όνομα και όλα όσα αυτό πρεσβεύει. Ζω με την οικογένειά μου στον ίδιο δρόμο με τον παππού μου, στη Μοντάνα. Ολοι στην εταιρεία είμαστε απόγονοι του Ερνεστ».
Απόγονοι ενός συστηματικού πότη, είναι αλήθεια, που, προφανώς, σε διάφορες φάσεις της ζωής του, κινούνταν στο φάσμα του αλκοολισμού. Κοιτάω τριγύρω στο περίπτερο που καθόμαστε και αρχειακό υλικό σχετικό με τον Χέμινγουεϊ περιβάλλει διάφορες φιάλες που φέρουν το λογότυπο Papa’s Pilar. «Papa» ήταν το ψευδώνυμο που προτιμούσε και ο ίδιος για τον εαυτό του, ενώ «Pilar» ήταν το ψευδώνυμο της συζύγου του, Πολίν, και όνομα μιας από τις ηρωίδες του «Για ποιον χτυπά η καμπάνα», με το οποίο βάφτισε και το δώδεκα μέτρων σκάφος του που απέκτησε το 1934. Με αυτό το σκάφος έφυγε αμέτρητες φορές για πολυήμερες εξορμήσεις ψαρέματος στο νησάκι Key West, στα νησιά Μπιμίνι στις Μπαχάμες και στις ακτές της Κούβας. Μέχρι στιγμής, το «Papa’s Pilar» έχει επενδύσει αποκλειστικά στο ρούμι, αντλώντας αποστάγματα από τα Μπαρμπέιντος, τον Αγιο Δομίνικο, τον Παναμά και τη Βενεζουέλα. Στο BCB ανακοίνωσαν ότι θα κυκλοφορήσουν και ουίσκι σικάλεως, ως Hemingway Rye. O Πάτρικ μου σερβίρει μια γενναία δόση, μήνες πριν από την ευρωπαϊκή κυκλοφορία του: είναι καλό, πολύ καλό!
«Ως οικογενειακή επιχείρηση, διστάζαμε να επενδύσουμε σε κάτι σχετικό με αλκοόλ, αφού προφανώς είμαστε πολύ ευαίσθητοι σε ζητήματα εθισμών. Δεν θέλαμε να υπάρξει κάποια αρνητική σύνδεση ανάμεσα στο όνομα Χέμινγουεϊ και το αλκοόλ. Περίπου δέκα χρόνια πριν, εντούτοις, μας πλησίασε o Στιβ Γκροθ, ένας άνθρωπος με πλούσια εμπειρία στον χώρο των αποσταγμάτων. Παράλληλα, είχε κάνει γνωστές τις περιβαλλοντικές του ευαισθησίες. Εμείς εξαρχής είχαμε αποφασίσει ότι μέρος των εσόδων από κάθε εγκεκριμένο προϊόν θα το διαθέταμε σε κάποιο ανώτερο σκοπό, όπως για παράδειγμα την προστασία των κοραλλιογενών υφάλων και τον καθαρισμό των υδάτων στα μέρη όπου έζησε και ψάρευε ο Ερνεστ, όπως η Καραϊβική, η Φλόριντα, το Μεξικό.
Ο Ερνεστ, ξέρετε, είχε μία αποστολή σε αυτή τη ζωή που πολλοί παραβλέπουν. Μία αποστολή που υπηρέτησε με συνέπεια: κατανοούσε και εκτιμούσε με πάθος την έννοια της διαδικασίας. Καταλάβαινε ότι τίποτα δεν προκύπτει τυχαία ή μέσω πρόχειρων ενεργειών. Οτιδήποτε ουσιαστικό απαιτεί αφοσίωση, πρέπει να δίνεις σημασία σε κάθε λεπτομέρεια. Αυτό έκανε και ο ίδιος: στο πώς έγραφε, πώς κρατούσε το μολύβι, πώς πρόσεχε τη συντήρηση της γραφομηχανής του. Πίστευε ότι μόνον μέσω μιας προσεγμένης διαδικασίας μπορούσες να εξασφαλίσεις ένα σωστό προϊόν.
»Προφανώς αυτό έπρεπε να ασπαστεί και ο συνεργάτης μας στη διαδικασία παραγωγής των αποσταγμάτων που θα έφεραν το όνομά του. Και επειδή υπάρχουν εκατοντάδες παρόμοια αποστάγματα εκεί έξω, ξέραμε ότι το δικό μας θα έπρεπε να ξεχωρίζει. Ενα μυθιστόρημα δεν είναι απλά το σύνολο των λέξεων που έχουν τυπωθεί στις σελίδες, είναι κάτι παραπάνω. Το ίδιο ισχύει και για τα αποστάγματα Papa’s Pilar».
Οταν πήγαινε σε κάποια χώρα, φρόντιζε να έρχεται σε επαφή με την τοπική κουλτούρα και ένας τρόπος ήταν τα ποτά. Στην Κούβα το ρούμι, στην Ιταλία η γκράπα, στην Ισπανία τα κρασιά. Αλλά όταν επέστρεφε στο Γουαϊόμινγκ, έπινε ουίσκι.
– Ο Χέμινγουεϊ είναι ταυτισμένος με το ρούμι – μέχρι και μία παραλλαγή του κοκτέιλ Daiquiri έχει πάρει το όνομά του. Πώς προκύπτει λοιπόν τώρα το ουίσκι;
– Αυτή η αντίληψη συντηρείται από τον μύθο που περιβάλλει τη σχέση του με την Αβάνα. Ο Ερνεστ, όταν πήγαινε σε κάποια χώρα του εξωτερικού, φρόντιζε να έρχεται σε ουσιαστική επαφή με την κουλτούρα κάθε τόπου, και ένας από τους τρόπους που το έκανε αυτό ήταν τα τοπικά αποστάγματα, όπως συνέβη πράγματι στην Κούβα με το ρούμι αλλά και στην Ιταλία με την γκράπα, ή στην Ισπανία με τα κρασιά. Ηθελε να δοκιμάζει τα πάντα, όπως οι ντόπιοι. Αλλά όταν επέστρεφε στο Γουαιόμινγκ, στη Μοντάνα, γενικά στη δυτική Αμερική, έπινε, συνήθως, ουίσκι.
– Πέντε μέλη της οικογένειας Χέμινγουεϊ αυτοκτόνησαν. Πρώτος ήταν ο πατέρας του Ερνεστ, Κλάρενς το 1928 και τελευταία η εγγονή του, το διάσημο μοντέλο Μάργκο, το 1996. Ο Ερνεστ, πέρα από αυτόχειρας, υπήρξε γυναικάς, καβγατζής, αλκοολικός… Υπάρχουν στιγμές που αυτό το όνομα ρίχνει βαριά σκιά πάνω σε όσους το κουβαλάτε;
– Προσωπικά νιώθω ότι έχω πολλά κοινά – πέρα από τη φυσιογνωμική ομοιότητα, και εγώ έγινα δημοσιογράφος, κάτι που με βοήθησε να κατανοήσω τον τρόπο που έβλεπε τα πράγματα. Διαβάζω πολύ. Μου αρέσει και μένα το κυνήγι και το ψάρεμα – αν και δεν είμαι τόσο καλός στο τελευταίο. Καπνίζω πούρα. Και δεν θα έλεγα ότι δεν μου αρέσει το αλκοόλ. Αν έχω μέσα μου και την πιο σκοτεινή πλευρά του; Δεν το ξέρω, αλλά προσπαθώ να διαφυλάξω την κληρονομιά του, όπως φαντάζομαι θα ήθελε και ο ίδιος. Και, παράλληλα, θεωρώ ότι είχα την τύχη να πάρω τα μαθήματα της ζωής που πήρε και εκείνος, αλλά με λιγότερο σκληρό τρόπο. Θέλω να ελπίζω ότι ακριβώς γι’ αυτό είμαι σε θέση να διαχειριστώ τη ζωή χωρίς να έλθω αντιμέτωπος με ό,τι ήταν αυτό που τον καταδίωκε. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι, παρόλο που κάθε γιος έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τον πατέρα του, ο Ερνεστ ήθελε να φύγει μακριά από τον δικό του, τόσο που προτίμησε την εμπόλεμη Ευρώπη – κάτι που δεν ισχύει στη δική μου περίπτωση.
Για να γράψει κάποιος για τη ζωή, πρέπει πρώτα να τη ζήσει
Τον ρωτάω πώς αισθανόταν μικρός, όταν διάβαζε έργα που έχει γράψει ένας τόσο διάσημος συγγραφέας που τυχαίνει να είναι και πρόγονός του. Θα μπορούσε να διαλέξει ένα αγαπημένο;
«Ο Ερνεστ έχει ένα τεράστιο χάρισμα: απευθύνεται σε κάθε στάδιο της ζωής σου, με κάποιο διαφορετικό έργο του. Οι νέοι άνδρες σίγουρα γοητεύονται από τα έργα του, γεγονός όμως είναι ότι στις γυναίκες διαχρονικά είχε μεγαλύτερη απήχηση. Λειτουργεί πολλές φορές σαν μια πατρική φιγούρα, έστω και ελαφρώς δυσλειτουργική. Aκόμα και 120 χρόνια μετά τη γέννησή του, το εκτόπισμά του παραμένει εντυπωσιακό. Οταν ήμουν μικρός, μου άρεσαν τα διηγήματά του – θεωρώ ότι ένα από τα σημαντικά πλεονεκτήματα της γραφής του ήταν η οικονομία λόγου. “Ο γέρος και η θάλασσα” είναι μόλις 160 σελίδες, τα διηγήματα σαφώς μικρότερα. Τώρα που έχω μεγαλώσει και κυρίως από τότε που απέκτησα και εγώ την εμπειρία του σαφάρι στην Αφρική, όπως ο προπάππους μου αλλά και ο παππούς μου που ήταν επαγγελματίας κυνηγός στην Τανζανία, θα διάλεγα το “Οι πράσινοι λόφοι της Αφρικής”».
– Σε μία επταετία συμπληρώνονται 70 χρόνια από τον θάνατό του, επέτειος που θα σημάνει και την αποδέσμευση των δικαιωμάτων των έργων του Χέμινγουεϊ: ο κάθε εκδοτικός οίκος θα μπορεί να ρίξει στην αγορά τη δική του έκδοση. Προβληματίζονται γι’ αυτό;
– Οταν μιλάμε για δικαιώματα, η κατάσταση δεν είναι ποτέ μονοδιάστατη. Κατ’ αρχάς δεν ισχύει ο ίδιος νόμος σε κάθε χώρα, καθώς δεν έχουν αποδεχτεί όλοι τη σύμβαση της Βέρνης που αφορά τα πνευματικά δικαιώματα. Πράγματι, μέσα στην επόμενη δεκαετία, οι περισσότεροι τίτλοι σταδιακά θα μπορούν να εκδοθούν ελεύθερα από τον οποιονδήποτε.
Μαζί με τον εκδότη μας, Simon & Schuster, έχουμε δώσει μεγάλη βαρύτητα στα εξώφυλλα, σε ποιους οίκους στο εξωτερικό εμπιστευόμαστε τις μεταφράσεις, ενώ έχουμε φροντίσει να εκδώσουμε και τις περίφημες Library Editions, δηλαδή τις απόλυτες εκδόσεις κάθε έργου, καθώς είναι εμπλουτισμένες με αρχειακό υλικό που έχουμε συλλέξει από τα χειρόγραφά του. Εκτιμώ ότι αυτές οι εκδόσεις απεικονίζουν στο ακέραιο το όραμά του.
– Τελικά, τι ακριβώς είχε ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ στο μυαλό του, μπορεί κανείς να πει με σιγουριά;
– Ναι, μπορεί – σίγουρα τα παιδιά του, που μας έχουν μεταφέρει την αλήθεια ανεπηρέαστη από τους μύθους. Ο Ερνεστ δεν ρωτούσε ποτέ τους άλλους να του περιγράψουν τι είχε συμβεί – πήγαινε ο ίδιος να το δει από κοντά. Και κουβαλούσε πάντοτε ένα σημειωματάριο για να καταγράψει τις δικές του εντυπώσεις και σκέψεις. Δεν ήταν ποτέ απλά θεατής.
Μου δείχνει το ρολόι που φοράει – φέρει και αυτό το brand «Hemingway» και πωλείται έναντι 3.000 δολαρίων. Γύρω γύρω, πλαισιώνοντας τους αριθμούς και τους δείκτες, είναι χαραγμένη η φράση «για να γράψει κάποιος για τη ζωή, πρέπει πρώτα να τη ζήσει».
«Αυτή ακριβώς ήταν η φιλοσοφία του. Και, ξέρεις, όταν βρέθηκε στη Μικρά Ασία και κατέγραψε τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, μόλις 24 ετών, άλλαξε για πάντα. Οι εμπειρίες του εκεί, τα όσα αποτρόπαια είδε, τον καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό. Εκτοτε, και στη ζωή του αλλά και επαγγελματικά, όποτε βρέθηκε ως ανταποκριτής στο μέτωπο του πολέμου, έλεγε ότι τασσόταν υπέρ του δικαίου αλλά και του πιο αδύναμου. Αυτό ήταν κάτι που δεν έχασε ποτέ, μέχρι τέλους. Αρα, κατά κάποιο τρόπο, όλα για τον Ερνεστ ξεκίνησαν με την Ελλάδα. Αλλά, από την άλλη, σχεδόν τα πάντα γενικά από την Ελλάδα δεν έχουν ξεκινήσει;».
ΥΓ. : Ευχαριστούμε τον κύριο Γιάννη Κοροβέση και το bitterbooze.com για τη συμβολή τους στην εξασφάλιση αυτής της αποκλειστικής, πανευρωπαϊκά, συνέντευξης.
Τα βιβλία του Ερνεστ Χέμινγουεϊ, 17 συνολικά, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καστανιώτη.