Νικόλας Ζώης
Ακούστε το άρθρο
Στις αρχές του 2023, εργαζόμενοι στο Τατόι βρέθηκαν μπροστά σε αντικείμενα με επιγραφές που υποδήλωναν την ύπαρξη ραδιενεργών ισοτόπων. Μια μεταλλική ράβδος με την επισήμανση «Υδρίδιο του Ουρανίου-Ζιρκονίου» και μια ξύλινη κατασκευή που μοιάζει με κοσμηματοθήκη με τεχνητά ραδιοϊσότοπα που ανήκαν στη βασίλισσα Φρειδερίκη κινητοποίησαν τις αρχές. Στις 21 Φεβρουαρίου κλιμάκιο της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ) μετέβη στον χώρο για ραδιολογική επισκόπηση της περιοχής όπου μεταξύ άλλων κλήθηκαν να εξετάσουν ένα επιτραπέζιο ρολόι με φθορίζουσες ενδείξεις, δύο κεραμικά αγαλματίδια και μια φωτογραφική κάμερα. Επειτα από ενδελεχή έρευνα και διασφάλιση της ασφάλειας του χώρου, τα στελέχη της επιτροπής έστειλαν δύο αντικείμενα στο εργαστήριο για περαιτέρω αναλύσεις.
«Τα δύο “ατομικά” δώρα που εντοπίσαμε, η μεταλλική ράβδος και η “κοσμηματοθήκη”, αποτελούν κάτι πρωτόγνωρο για την επιστημονική κοινότητα. Το ένα μάλιστα, το οποίο έχει ουράνιο, δεν είναι κάτι που το συναντάς κάθε μέρα και ιδίως όταν αυτό πρόκειται για δώρο από έναν νομπελίστα (σ.σ. Γκλεν Σίμποργκ). Πρέπει να αναφερθεί πως οι επιστήμονες που προσέφεραν τα δώρα στη βασίλισσα, ήταν βασικοί συντελεστές στο Πρόγραμμα Μανχάταν για την ανάπτυξη των ατομικών βομβών», λέει στην «Κ» ο πρόεδρος της ΕΕΑΕ Χρήστος Χουσιάδας στο περιθώριο της διημερίδας «Καταγράφοντας το παρελθόν, σχεδιάζοντας το μέλλον» της Διεύθυνσης Διαχείρισης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού.
Στην ξύλινη κοσμηματοθήκη εμπεριέχονται δύο τεχνητά ραδιοϊσότοπα, το «Τεχνήτιο» και το «Προμήθειο», τα οποία δεν βρίσκονται πλέον στη γη, αλλά «αναγεννήθηκαν» στο εργαστήριο όταν οι επιστήμονες κατόρθωσαν να διασπάσουν το άτομο στα μέσα του 20ού αιώνα προσδίδοντας συμβολικά αρχαιοελληνικές ονομασίες στα δύο χημικά στοιχεία. «Στην επιμήκη μεταλλική ράβδο ταυτοποιήθηκε ουράνιο. Η μάζα του είναι περίπου 200 γραμμάρια», λέει ο κ. Χουσιάδας και στην ερώτηση αν αυτό είναι εμπλουτισμένο, απάντησε «ότι βρίσκεται στη φυσική του σύσταση και δεν είναι εμπλουτισμένο, οπότε στη μορφή που βρίσκεται δεν είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο». Το ρολόι και τα αγαλματίδια, εξηγεί, έχουν αυξημένη περιεκτικότητα σε φυσική ραδιενέργεια, κάτι το οποίο είναι αρκετά συνηθισμένο και δεν είναι επιβλαβή για τον άνθρωπο. Η εξέταση της ξύλινης «κοσμηματοθήκης» πάντως αποδείχθηκε εξαιρετικά δύσκολη. «Εξωτερικά δεν ανιχνεύεται τίποτα. Επρεπε να δείξουμε ιώβεια υπομονή, ώστε κάποια στιγμή να δούμε μια ασθενή, δευτερογενή μάλιστα, ακτινοβολία Χ, σε μία πλευρά του αντικειμένου, κάτι το οποίο μαρτυρά ότι κάτι υπάρχει μέσα, αλλά αυτό που υπάρχει είναι πάρα πολύ καλά θωρακισμένο».
Η αξία των αντικειμένων είναι κυρίως ιστορική καθώς επιβεβαιώνει το ενδιαφέρον που είχε η βασίλισσα Φρειδερίκη στα ζητήματα της ατομικής ενέργειας. Σε περίπτωση όμως που παρουσιαστούν στο κοινό, ο κ. Χουσιάδας σημειώνει ότι πρέπει να τηρηθούν κάποια στοιχειώδη μέτρα προφύλαξης, όπως μια επισήμανση ότι η επίσκεψη δεν πρέπει να διαρκέσει πάνω από μία ώρα ή να τηρηθεί μια απόσταση μισού μέτρου από τα αντικείμενα. «Στην πιο ακραία περίπτωση να προστεθεί μια προθήκη από μολύβι. Ομως, να γνωρίζετε, πως τέτοια αντικείμενα εκτίθενται διεθνώς, χωρίς να συντρέχει κάποιος κίνδυνος», καταλήγει.
Στις 21 Φεβρουαρίου κλιμάκιο της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας μετέβη στον χώρο για ραδιολογική επισκόπηση της περιοχής.
Για πρώτη φορά επίσης παρουσιάστηκε χθες συνολικά το έργο της καταγραφής και τεκμηρίωσης των συλλογών του Τατοΐου. «Τοποθετούμε στη θέση τους ψηφίδες από άγνωστες πτυχές της ελληνικής ιστορίας», είπε η αναπληρώτρια προϊσταμένη της αρμόδιας Διεύθυνσης, Μαρία-Ξένη Γαρέζου.
Πάρτε για παράδειγμα τα έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και χαρακτικής, των οποίων ένα μέρος παρουσιάστηκε χθες από την αρχαιολόγο Αμαλία Παπαϊωάννου. Περιλαμβάνονται εδώ 58 μπρούτζινες προτομές τσάρων και πριγκίπων της Ρωσίας, 9 λιθογραφίες με σκηνές από τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, αλλά και βρετανικές πολιτικές γελοιογραφίες της περιόδου 1782-1825. Τόσο μεγάλη ειδολογική ποικιλία αποτελεί πρόκληση για τους ερευνητές. Σκεφτείτε επίσης τη «Βίβλο της βασίλισσας Ολγας», που εκδόθηκε στην Αγία Πετρούπολη το 1876, είναι επενδεδυμένη με βελούδο και, όπως εξήγησε ο αρχαιολόγος Πέτρος Κοσμάς, δίνει την αφορμή για να αναφερθεί κανείς στα «Ευαγγελικά», τα επεισόδια του 1901 που πυροδοτήθηκαν από τη δημοσίευση των Ευαγγελίων στη δημοτική γλώσσα, με υποστήριξη της Ολγας.
Βασιλικός βίος βέβαια, σημαίνει πολυτέλεια. Σημαίνει χιλιάδες πορσελάνες, όπως ένα σερβίτσιο που κατασκευάστηκε για τα πρώτα γενέθλια της Φρειδερίκης το 1918. Ή βρετανικά σερβίτσια του 19ου αιώνα με διαφορετικά διακοσμητικά μοτίβα για τον βασιλιά και τη βασίλισσα, καθώς και 70 αντικείμενα του οίκου Φαμπερζέ.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον ωστόσο είχε η «αρχαιολογική συλλογή της Φρειδερίκης», αποτελούμενη από πλέον των 400 αρχαίων και βυζαντινών κινητών μνημείων, που χρονολογούνται από την Εποχή του Χαλκού μέχρι τον 19ο μ.Χ. αιώνα. Οπως εξήγησαν οι αρχαιολόγοι Βασιλική Βασιλοπούλου και Μαντώ Παπαϊωάννου, η συλλογή έφτασε στα χέρια της βασιλικής οικογένειας μεταξύ των δεκαετιών 1950-1970, με τη μορφή δώρων (όπως μια γυναικεία κεφαλή του αττικού εργαστηρίου που δώρισε στον διάδοχο Κωνσταντίνο για την ενηλικίωσή του η ελληνική κυβέρνηση) και αγορών από αρχαιοπωλεία. Η συλλογή ταυτίστηκε και με τη «βοήθεια» του διατάγματος του 1973 «Περί απαλλοτριώσεως ακινήτου και κινητής περιουσίας του τέως Βασιλέως και μελών της βασιλικής οικογενείας» και έχει περάσει στο Δημόσιο από το 1994. Η ποικιλομορφία των αντικειμένων συνέβαλε στον εμπλουτισμό των θησαυρών ορολογίας του Εθνικού Αρχείου Μνημείων, όπως υπογράμμισε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, ενώ διευρύνθηκαν και οι πληροφοριακές δυνατότητες του Αρχείου, π.χ. με την εφαρμογή συστημάτων παρακολούθησης της θέσης των αντικειμένων σε πραγματικό χρόνο (RFID). Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί περισσότερα από 44.000 αντικείμενα, ενώ μέρος τους θα δημοσιοποιηθεί το 2024 στο tatoi.culture.gr. Η υλοποίηση του έργου χαρακτηρίστηκε από ποικίλες προκλήσεις· συχνά είχε και στοιχεία «πολεμικής περιπέτειας», είπε η κ. Γαρέζου, όπως στις περιπτώσεις που εντοπίζονταν οβίδες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.