«Στην οδό Φρυνίχου, το Ιδρυμα Ωνάση προσθέτει ένα τοπόσημο στο αθηναϊκό κέντρο και ένα ορόσημο στην καβαφική έρευνα», καταλήγει το σημείωμα του προέδρου του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνη Σ. Παπαδημητρίου, συνοψίζοντας το γεγονός που μόλις ανακοινώθηκε: Εκατόν εξήντα χρόνια μετά τη γέννησή του, εγκαινιάζεται στην Αθήνα μια μόνιμη «κατοικία» για το αρχείο Καβάφη, τη βιβλιοθήκη και τα προσωπικά αντικείμενα του ποιητή, ένα αποθετήριο γνώσης και τεκμηρίων επιστημονικά οργανωμένων και τοποθετημένων με πολλή αγάπη. Το αθηναϊκό «σπίτι» του σπουδαίου Αλεξανδρινού ανοίγει από αύριο τις πόρτες του για το κοινό, επισκέψιμο από όποιον επιθυμεί να «συναντήσει» τον ποιητή και το έργο του.
Η είσοδος στον αριθμό 16 της Φρυνίχου μάς καλωσορίζει στο κτίριο που, όπως σχολιάζει ο κ. Παπαδημητρίου, ομοιάζει με την πολυκατοικία των αρχών του 20ού αιώνα όπου έζησε ο Καβάφης. Ο «θρύλος» της οδού Λέπσιους δημιουργήθηκε σε εκείνο το αλεξανδρινό διαμέρισμα του δευτέρου ορόφου, που αποτέλεσε τον συνηθισμένο τόπο συνάντησής του με λογίους της πόλης αλλά και με επισκέπτες από την Ελλάδα. Ενα διαμέρισμα φορτωμένο με βιβλία, έπιπλα, διακοσμητικά, προσωπικά αντικείμενα και ενθυμήματα, τα οποία ο ένοικός του μετακινούσε συχνά, δημιουργώντας αυτοσχέδια «διοράματα» που αναπαριστούσαν τον βίο του.
Αυτές οι μικρές σκηνοθεσίες της καθημερινότητας –κάτι που ο Ναπολέων Λαπαθιώτης μαρτυρά ότι έκανε ο Καβάφης στο σπίτι του– βρίσκουν στην πρώτη αίθουσα του Αρχείου το ταίρι τους. Η συγκεκριμένη εκθεσιακή ενότητα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μουσείο, καθώς φιλοξενεί προσωπικά αντικείμενα του ποιητή φερμένα από την Αλεξάνδρεια, αλλά δεν ήταν αυτός ο σκοπός του ιδρύματος. Αλλωστε η αρχιτεκτονική μελέτη του Flux Office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη «σκηνοθετεί» τα εκθέματα έτσι ώστε να αφηγούνται ιστορίες. «Η επιλογή μας», λέει ο κ. Δεμίρης, «δεν είναι να γίνει μια αναπαράσταση του διαμερίσματος της οδού Λέπσιους, ούτε μια μεταφορά του χώρου, των ήχων και των αισθημάτων της γενέτειρας πόλης του ποιητή. Με τα αντικείμενα που έχουμε στη διάθεσή μας, δημιουργούμε μικρά συμβάντα, στιγμιότυπα ζωής με αναφορές στα εσωτερικά αλεξανδρινών σπιτιών την ίδια εποχή».
Στη νέα στέγη του Αλεξανδρινού βρίσκονται πάνω από 2.000 τεκμήρια, όπως χειρόγραφα ποιημάτων, λογοτεχνικά έργα, άρθρα και σημειώσεις.
Ετσι, στο πρώτο από τα τρία δωμάτια του Αρχείου –όλα στο ισόγειο– οι προθήκες προστατεύουν πορσελάνες, βάζα, κηροπήγια, τα γυαλιά και τα είδη του φανατικού καπνιστή που υπήρξε ο ποιητής, ενώ δεν λείπει ο καθρέφτης, οι κορνιζαρισμένες οικογενειακές φωτογραφίες, μία κομόντα, το γραφείο και η κομψή πράσινη βελούδινη πολυθρόνα όπου καθόταν. Προχωρώντας μπαίνουμε στον δεύτερο εκθεσιακό χώρο, που θα φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις. Η πρώτη, με τίτλο «Η Αθήνα του Καβάφη», είναι αφιερωμένη στη σχέση του με την Αθήνα και στα τέσσερα ταξίδια που τον έφεραν στην πόλη την οποία, όπως έγραψε σε προσχέδιο επιστολής του, επισκέφθηκε «ωσάν να πήγαινα σε μία Μέκκα». Ξεχωρίζουν οι σελίδες από τα ημερολόγια που κράτησε από αυτά τα ταξίδια και πλήθος επιστολών και σημειωμάτων θαυμασμού και συγκίνησης για το έργο του από τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, τον Ιωνα Δραγούμη, τον Αγγελο Σικελιανό, τον Δημήτρη Μητρόπουλο, τον Τέλλο Αγρα κ.ά. Η αίθουσα περιλαμβάνει επίσης εκδόσεις διακεκριμένων Αθηναίων ποιητών και πεζογράφων με χειρόγραφες αφιερώσεις τους στον Καβάφη.
Χώρος μελέτης
Η τρίτη αίθουσα είναι το αναγνωστήριο, ένας λιτός χώρος μελέτης που τον κοσμούν ορισμένες γνωστές προσωπογραφίες του ποιητή, όπως ο πίνακας του Νίκου Εγγονόπουλου, έργα τέχνης που μας δίνουν την ευκαιρία να κατανοήσουμε την ολοένα αυξανόμενη επίδρασή του σε καλλιτέχνες από την εποχή του μέχρι και σήμερα.
Το αρχείο και η βιβλιοθήκη του Καβάφη φυλάσσονται εντός του νέου κτιρίου σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, κατά τη συνήθη πρακτική των αρχείων. Το Αρχείο Καβάφη φιλοξενεί το λογοτεχνικό και το προσωπικό αρχείο του ποιητή, καθώς και 966 βιβλία που περιλαμβάνονταν στη βιβλιοθήκη του. Διαχρονικά σύγχρονος, πολιτικός, αισθησιακός, εμβριθής και πάντα επίκαιρος, ο Κ. Π. Καβάφης φρόντιζε να αρχειοθετεί το έργο του συστηματικά, δημιουργώντας έτσι έναν μοναδικό προσωπικό «θησαυρό». Το Αρχείο Καβάφη αποτελείται από 2.000 και πλέον τεκμήρια, στα οποία περιλαμβάνονται χειρόγραφα ποιημάτων, αυτοσχέδιες έντυπες εκδόσεις, λογοτεχνικά έργα, άρθρα, μελέτες και σημειώσεις του Αλεξανδρινού ποιητή, καθώς και το προσωπικό αρχείο του, με μια πλούσια συλλογή αλληλογραφίας, κειμένων και φωτογραφιών.