Ενα ροζ χειροποίητο χαλάκι, με τυπωμένη επάνω του μια αγνώριστη Μαρία Κάλλας – νεαρή με αισθαντικό πρόσωπο, φουντωτά μαλλιά και τρεις σειρές κολιέ από χάντρες. Eπάνω στο συγκεκριμένο χαλί, που ύφανε η εικαστικός Ελευθερία Κοτζάκη, «ανάβουν» με νέον τα δώρα που η καλλιτέχνις προσφέρει στην Divina: ένα πιάτο σπαγγέτι, ένα γλυκό και δυο ποτήρια σαμπάνια. Ο τίτλος του έργου είναι «Pasta Diva», τολμηρός, χιουμοριστικός και εύστοχος, ένα σχόλιο πάνω στη γυναικεία εικόνα που η ντίβα επέβαλε στον εαυτό της. Ή μήπως της επιβλήθηκε κοινωνικά προκειμένου να φτάσει στην κορυφή;
Στην ίδια πλευρά του μεγάλου τραπεζιού όπου εκτίθεται το έργο «Pasta Diva», παρουσιάζεται μια ασπρόμαυρη φωτογραφία με την πιο χαριτωμένη Κάλλας που έχουμε δει, η οποία τρώει με τα χέρια μακαρόνια ταξιδεύοντας με το τρένο προς τη Βιέννη για τις παραστάσεις της Λουτσία ντε Λαμερμούρ, το 1956. Δίπλα, ένα κουτί σοκολατάκια με την υπογραφή της και μια έγχρωμη εικόνα, που δείχνει την ίδια να μαγειρεύει στο σπίτι της στη Βερόνα φορώντας ένα κομψότατο μαύρο φόρεμα.
Είναι άραγε προϋπόθεση να ξέρει κανείς το σημαινόμενο του αγγλικού όρου «unboxing» ώστε να παρακινηθεί για μια επίσκεψη στην ομώνυμη έκθεση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για την Κάλλας που παρουσιάζεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος;
Διόλου. Θα την ευχαριστηθεί ούτως ή άλλως, επειδή είναι σύγχρονη, διαδραστική, επιστημονικά τεκμηριωμένη με σπάνια αρχειακά εκθέματα και με καινούργια έργα 11 καλλιτεχνών εμπνευσμένα από το αρχειακό υλικό. Πάντως, όσοι παρακολουθούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης το «unboxing» ενός προϊόντος, ξέρουν ότι αυτό αυξάνει την αναγνωρισιμότητά του.
Προφανώς η Divina δεν έχει ανάγκη να αυξήσει την αναγνωρισιμότητά της. Oσο για την αφοσίωση του κοινού στο πρόσωπό της, αυτή είναι αδιατάρακτη. Ωστόσο η λεγόμενη «αρχειακή στροφή» στη σύγχρονη τέχνη σχετίζεται με μια μεταφορά του ενδιαφέροντος από το αρχείο ως πηγή πληροφοριών στο αρχείο ως θέμα αυτό καθαυτό. Με αφετηρία, λοιπόν, τη δωρεά της συλλογής του Δημήτρη Πυρομάλλη στο αρχείο της ΕΛΣ, ο Βασίλης Ζηδιανάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής του ATOPOS cvc και επιμελητής της έκθεσης, σε συνεργασία με τη Στέφη Στούρη (συνεργάτιδα επιμέλειας) και τη Σοφία Κομποτιάτη (επιστημονική επιμέλεια) βγάζουν τα στοιχεία που συνθέτουν τον μύθο της Κάλλας από τα κουτιά των αρχείων στο φως.
Η συλλογή περιλαμβάνει περίπου 4.000 δίσκους βινυλίου, 6.000 cd, εκατοντάδες βιβλία, αποκόμματα εφημερίδων, περιοδικές εκδόσεις, φωτογραφίες, αυτόγραφα, γραμματόσημα με τη μορφή της Κάλλας.
Η συλλογή Πυρομάλλη περιλαμβάνει περίπου 4.000 δίσκους βινυλίου, 6.000 cd, εκατοντάδες βιβλία, αποκόμματα εφημερίδων, περιοδικές εκδόσεις, χιλιάδες φωτογραφίες, αυτόγραφα, ιδιόγραφα, γραμματόσημα με τη μορφή της Κάλλας από διάφορες χώρες, μετάλλια αφιερωμένα στην ίδια, αλλά και προσωπικά της είδη. Αυτή η σημαντική δωρεά καταγράφηκε, τεκμηριώθηκε ύστερα από συστηματική έρευνα –εργασία χρονοβόρα, απαιτητική και όχι εύκολη–, ταξινομήθηκε και πλέον ανοίγεται στο ευρύ κοινό χάρη στην έκθεση. Στο πλαίσιο δε της βασικής ιδέας της επιμελητικής ομάδας, η συλλογή, όπως και το υπόλοιπο αρχειακό υλικό της έκθεσης, αντιμετωπίζεται ως «τόπος» γνώσης, έμπνευσης και δημιουργικότητα.
Συνολικά το αρχείο της ΕΛΣ μαζί με άλλες προσθήκες –το αρχείο του αρχιμουσικού Λεωνίδα Ζώρα, του φωτογράφου Κλεισθένη Δασκαλάκη κ.ά.– δεν απευθύνονται στους εξειδικευμένους γνώστες ή μόνο στους ερευνητές της μουσικής ή της όπερας. Το πολύ ενδιαφέρον που καταφέρνει η έκθεση είναι η ενεργή συνύπαρξη του παρόντος της τέχνης με το παρελθόν, και η προβολή του υλικού με ανυπολόγιστη πολιτισμική αξία για την Ελλάδα. Στην εξοικείωση του επισκέπτη με το ανοιχτό αρχείο συμβάλλουν ειδικοί συντηρητές, οι οποίοι σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας εργάζονται πάνω στα τραπέζια-εκθετήρια συντηρώντας και ταξινομώντας τα πρωτότυπα υλικά.
Σε ένα άλλο σημείο της έκθεσης βρίσκεται γυρτή η μαρμάρινη προτομή της Κάλλας από τη γλύπτρια Ασπασία Παπαδοπεράκη. Εκτίθεται «ξαπλωμένη» σε ένα λευκό ύφασμα, σαν μαξιλάρι, και δίπλα της το ιδιόχειρο σημείωμα προς τη βοηθό της από το ξενοδοχείο Σαβόι του Λονδίνου, μετά την τελευταία παράσταση της «Τόσκα», το 1965. «Ελενα, άσε με να κοιμηθώ, σε παρακαλώ. Ευχαριστώ».
«Unboxing Callas: Mια αρχειακή εξερεύνηση στη συλλογή Πυρομάλλη και το αρχείο της ΕΛΣ», Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος, ΚΠΙΣΝ.