Αρχικά σούσουρο και σταδιακά έντονες αντιπαραθέσεις και προσπάθειες λογοκρισίας, ακόμα και ακύρωσής της συνοδεύουν την παράσταση «Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» του διεθνούς αναγνωρισμένου χαρισματικού Πορτογάλου δημιουργού Τιάγκο Ροντρίγκεζ, καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ της Αβινιόν, στις πόλεις της Πορτογαλίας και του κόσμου που έχει παρουσιαστεί την τελευταία τριετία.
Το κόμμα της Ιταλίδας πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι είχε πρωτοστατήσει στην απόπειρα λογοκρισίας της, ενώ συντηρητικοί και ακροδεξιοί κύκλοι επιτέθηκαν με ανακοινώσεις και μέσω των σόσιαλ μίντια στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση που θα φιλοξενήσει την πολυβραβευμένη παράσταση στην Κεντρική Σκηνή. «Μοιάζει λες και δεν είναι αυτονόητο και σημείο συμφωνίας σε μια δημοκρατική κοινωνία το να είναι κανείς ενάντια στον φασισμό», λέει ο Τιάγκο Ροντρίγκεζ και ένα μείγμα απορίας και αδιόρατης ενόχλησης διακρίνεται στο ύφος του μέσα από το παράθυρο της βιντεοκλήσης. «Το να είναι ενάντια στον φασισμό έπρεπε να είναι το ένα πράγμα στο οποίο οι δημοκρατικοί πολίτες θα έπρεπε να συμφωνούν ανεξάρτητα από την ιδεολογία τους και είναι παράξενο που δεν συμβαίνει αυτό», καταλήγει.
Οικογενειακή υπόθεση
Οταν η αυλαία ανοίγει, στη σκηνή βρίσκεται μια οικογένεια που έχει μαζευτεί στο εξοχικό της, κάπου στον πορτογαλικό Νότο, μια όμορφη βραδιά, για να συνεχίσει μια παράδοξη τελετουργική παράδοση. Αυτή η οικογένεια σκοτώνει φασίστες, ως αντίποινα για τον φόνο της 26χρονης εξεγερμένης αγρότισσας Καταρίνα Εουφέμια, που ήταν υπαρκτό πρόσωπο και σύμβολο του αγώνα των Πορτογάλων κατά της δικτατορίας, η οποία κράτησε από το 1933 έως το 1974.
Βρισκόμαστε πλέον στο 2028 και, ενώ ένα ολοκληρωτικό καθεστώς βρίσκεται και πάλι στην εξουσία, το νεαρότερο μέλος της οικογένειας, η Καταρίνα, πρόκειται να σκοτώσει τον πρώτο της φασίστα. Ωστόσο, η νεαρή αρνείται. Μερικά πολύ σημαντικά ερωτήματα ανακύπτουν: Υπάρχει θέση για βία στον αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο; Μπορούμε να παραβιάζουμε τους νόμους της δημοκρατίας στην προσπάθειά μας να την υπερασπιστούμε; Και τι είναι τελικά φασισμός;
«Μοιάζει λες και δεν είναι αυτονόητο και σημείο συμφωνίας σε μια δημοκρατική κοινωνία το να είναι κανείς ενάντια στον φασισμό», αναφέρει ο σκηνοθέτης Τιάγκο Ροντρίγκεζ .
«Κι εγώ και αρκετοί άνθρωποι στον κόσμο χρησιμοποιούμε επιστημονικά λάθος τον όρο φασισμός με βάση τις κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες. Ομως επιτρέπω στον εαυτό μου να χρησιμοποιεί τη λέξη φασίστας με επιστημονικά λάθος τρόπο, γιατί άλλες λέξεις όπως ακροδεξιά, ριζοσπάστης εθνικιστής, λαϊκιστής έγιναν κομμάτι του δημοκρατικού τόξου μέσω της κανονικοποίησής τους στον δημόσιο λόγο, στα μίντια, στην πολιτική. Ομως ακόμα ενοχλεί κάποιον όταν τον αποκαλούν φασίστα και εγώ απαιτώ το δικαίωμα να λέω φασίστας, γιατί οι άλλες λέξεις που θα έπρεπε να πονάνε, όπως ακροδεξιός ή λαϊκιστής, δεν πονάνε πια».
Σε ό,τι αφορά τη βία, η καλλιτεχνική του απάντηση είναι αυτή η παράσταση. «Πρέπει να διαχωρίσουμε τις ερωτήσεις και τον τρόπο που θέτω ερωτήματα ως καλλιτέχνης από τις πολιτικές μου απόψεις. Είμαι ειρηνιστής, αλλά, αν με ρωτήσεις, θα σου πως ότι είναι σωστό να αντισταθεί κανείς στην κατοχή από ναζιστικά στρατεύματα με τα όπλα. Το έργο μιλάει για το παράδοξο της μη ανοχής: Θα πρέπει οι δημοκράτες να είναι μη ανεκτικοί απέναντι στα ολοκληρωτικά καθεστώτα ή στους ακροδεξιούς και να βγαίνουν από τους κανόνες της δημοκρατίας για να αγωνιστούν εναντίον τους ή πρέπει πάντα να τηρούν τους κανόνες της δημοκρατίας ξέροντας ότι ρισκάρουν την αποδυνάμωση ή καταστροφή της; Είναι ένα δημοκρατικό παράδοξο που είναι το κεντρικό δίλημμα αυτού του έργου. Τι να κάνεις με αυτούς που επωφελούνται από τη δημοκρατία και προσπαθούν να την καταστρέψουν και να αναπτύξουν ολοκληρωτικά καθεστώτα;».
Ο Ροντρίγκεζ θεωρεί ότι η αλλαγή που προέρχεται από κινήματα βάσης είναι πιο αποτελεσματική και μακροπρόθεσμη, αλλά επισημαίνει και την αξία της κατάλληλης πολιτικής ηγεσίας. «Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που νιώθουν εγκαταλελειμμένοι και εκτός συστήματος, και αυτοί είναι οι άνθρωποι που είναι πιο ευάλωτοι σε λαϊκίστικα κινήματα ακόμα και αν δεν συμφωνούν με τις ιδέες τους».
Στόχος του με αυτή την παράσταση είναι να δημιουργήσει αναστάτωση, να «ξεβολέψει» το κοινό, λέει, και συχνά έχει εκπλαγεί με τις αντιδράσεις των θεατών – το ίδιο και αυτοί. Και διαπιστώνει ότι το κοινό αναπτύσσει μια ιδιαίτερη, φορτισμένη σχέση με αυτή την παράσταση. Οταν ωστόσο κάνει θέατρο, διευκρινίζει, δεν κάνει πολιτική. Και δεν πιστεύει ότι το θέατρο είναι πολιτική δράση. «Νομίζω ότι μπορεί να γίνει το δωμάτιο πριν από το δωμάτιο όπου γίνεται η πολιτική, το δωμάτιο όπου αμφισβητείς τον εαυτό σου, όπου βλέπεις τον κόσμο μέσα από τα μάτια άλλων ανθρώπων και έρχεσαι σε επαφή με άλλες οπτικές γωνίες. Τότε μπορούμε να δούμε διαφορετικά την κοινωνία και αυτό να μας οδηγήσει σε δράση».
«Οι άνθρωποι που νιώθουν εγκαταλελειμμένοι και εκτός συστήματος είναι πιο ευάλωτοι σε λαϊκίστικα κινήματα».
Αραγε πιστεύει ότι οι πολίτες του κόσμου έχουμε γίνει πολύ ανεκτικοί ή και πολύ τεμπέληδες στις αντιδράσεις μας; Μήπως είμαστε σιωπηλοί μάρτυρες όσων συμβαίνουν στον κόσμο; «Νομίζω ότι είναι υγιές να αισθανόμαστε ότι έχουμε γίνει πολύ παθητικοί μάρτυρες. Δεν ξέρω αν είναι αλήθεια. Πιθανότατα δεν είμαστε τόσο παθητικοί όσο νομίζουμε. Αλλά είναι υγιές να αισθανόμαστε ότι θα έπρεπε να κάνουμε περισσότερα για τον κόσμο, για τους άλλους ανθρώπους, για αυτούς που είναι σε ανάγκη. Αυτό δείχνει ότι είσαι συνειδητοποιημένος για τα όσα συμβαίνουν στον πλανήτη, ότι δεν είσαι τυφλός απέναντι στις αδικίες. Δεν είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι με το να γράφεις ή να μιλάς για τα προβλήματα αντί να πας εκεί και να παλέψεις είναι άχρηστο. Η κοινή γνώμη είναι εξαιρετικά σημαντική και η κοινή γνώμη διαμορφώνεται από αυτούς που μιλούν. Νομίζω ότι οι τέχνες είναι ταυτόχρονα αποτέλεσμα της κοινής γνώμης αλλά και την επηρεάζουν». Και παρότι παραδέχεται ότι το έργο του είναι δυστοπικό, διευκρινίζει ότι «είμαι απαισιόδοξος στο έργο μου, για να παραμείνω αισιόδοξος στη ζωή μου».
Η παράσταση «Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» φιλοξενείται στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, 4-8 Δεκεμβρίου.
