ΝΤΟΥΣΑΝ ΣΠΑΣΟΓΙΕΒΙΤΣ
Ελλάδα. Ο αγώνας για την ανεξαρτησία, η συγκρότηση του κράτους και η παλιγγενεσία του έθνους
μτφρ.: Ισμήνη Ραντούλοβιτς
εκδ. Καστανιώτη, 2023, σελ. 451
Οι δύο εκατονταετίες από το 1821 που γιορτάστηκαν το 2021 έφεραν πολλούς νέους τίτλους στην πλούσια βιβλιογραφία για την Ελληνική Επανάσταση. Το έργο του πρέσβη της Σερβίας στην Ελλάδα, Ντούσαν Σπασόγιεβιτς, κυκλοφόρησε με μικρή καθυστέρηση, αλλά έφερε μια ασυνήθιστη οπτική γωνία στην εξιστόρηση των γεγονότων.
Ο κ. Σπασόγιεβιτς συνδέει την ελευθερία των Ελλήνων με εκείνη των Βαλκάνιων εν Χριστώ αδελφών Σλάβων. Μας θυμίζει τις εξεγέρσεις στο Βελιγράδι που προηγήθηκαν της Ελληνικής Επανάστασης, 1804 και 1815. Οι Σέρβοι αναγκάστηκαν να συνεργαστούν το 1829 με καθεστώς αυτονομίας από τους Οθωμανούς. Θα περιμένουν 50 χρόνια ακόμη για να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους.
Μαθαίνουμε από τον συγγραφέα την ιστορία του Καραγεώργη της Σερβίας και τη σχέση του με τους Ελληνες Φιλικούς. Ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης ως πρίγκιπας της Βλαχίας είχε μυστικές επαφές με τους εξεγερμένους Σέρβους.
Στο δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, ο Ιωάννης Φιλήμων, που ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, διηγείται τον ρόλο του επίσης Φιλικού Μιχαήλ Λεονάρδου, ο οποίος εξασφάλισε στον Καραγεώργη πλαστό ρωσικό διαβατήριο για να ταξιδέψει από το Ιάσιο στη Σερβία. Δύο εβδομάδες αφού πάτησε το σερβικό έδαφος, ο Καραγεώργης δολοφονήθηκε.
Ο ήρωας των Σέρβων υποστήριζε το ταυτόχρονο ξέσπασμα της σερβικής με την Ελληνική Επανάσταση στον Μοριά. Ηταν η πρώτη διαβαλκανική συνεργασία ορθοδόξων εναντίον των Τούρκων. Η αναφορά του κ. Σπασόγιεβιτς στον εθνικό ιστορικό Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο (1815-1891) φωτίζει άγνωστες για τους Ελληνες πτυχές των σπουδών του ιστορικού στη Ρωσία, τη μετάβαση από την εχθρότητά του προς το Βυζάντιο σε μελέτη της συνέχειας αρχαιότητας μεσαίωνα και νεότερης εποχής. Την ιδέα έλαβε από τον Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο, θαυμαστή του Γερμανού ιστορικού Γιόχαν Γκούσταφ Ντρόιζεν.
Ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης, απέρριψε δημοσίως τον Παπαρρηγόπουλο και τη σύνδεση των τριών εποχών του ελληνισμού. Ο συγγραφέας ανακοινώνει ότι Σέρβοι διαπρεπείς λόγιοι πρότειναν το 1881 τον Στέφανο Κουμανούδη, τον Σπυρίδωνα Λάμπρο και τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο για επίτιμα μέλη της σερβικής εταιρείας λογίων. Ο Παπαρρηγόπουλος αποδέχτηκε την τιμητική πρόσκληση λέγοντας ότι βλέπει σε αυτήν μία ακόμη απόδειξη για τη νοητική και ηθική ενότητα των δύο εθνών.
Πληροφορίες αντλεί ο συγγραφέας από τους επτά τόμους του Σκωτσέζου φιλέλληνα Τζορτζ Φίνλεϊ, ο οποίος έζησε 50 χρόνια στην Ελλάδα και πέθανε στην Αθήνα. Ο Φίνλεϊ γράφει ότι στην Αττική οι Ελληνες διώχθηκαν από τους Αλβανούς, όπως οι Κέλτες διώχθηκαν από τους Σάξονες στην Αγγλία. Η νότια Εύβοια, μεγάλο μέρος της Ανδρου και της Πελοποννήσου, καθώς και τα δύο νησιά της Υδρας και των Σπετσών εποικήθηκαν από θαλασσινούς Αλβανούς. Οι Αλβανοί αποτελούσαν τα 2/3 του επαναστατικού ναυτικού των Ελλήνων. Σύμφωνα με τον Φίνλεϊ, στην Υδρα πριν από την Επανάσταση ζούσαν περίπου 20.000 Τόσκηδες Αλβανοί. Από το σύνολο των Αλβανών της Ελλάδας ούτε το 1/10 ήταν μουσουλμάνοι και οι Σουλιώτες ήταν όλοι χριστιανοί ορθόδοξοι.
Ο Αλεξάντρ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν (1799-1837) στην ελληνική υπόθεση παρακολούθησε τα σχέδια της Φιλικής Εταιρείας και ευνοήθηκε από την προστασία του προϊσταμένου του στο ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών, Ιωάννη Καποδίστρια. Εγκαταστάθηκε στο Κισινάου της Βεσσαραβίας που τότε ανήκε στη Ρωσία και από εκεί προσπάθησε να ενωθεί με τον στρατό του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Σκοτώθηκε σε μονομαχία, 38 ετών.
Οπως και σε άλλα θέματα μαθαίνουμε νέες πληροφορίες για την αιγυπτιακή κατοχή της Πελοποννήσου. Οι καταστροφές που προκάλεσαν οι ίδιοι οι Αιγύπτιοι σε καλλιέργειες της Πελοποννήσου απείλησαν τον στρατό του Ιμπραήμ με λιμό. Από αυτόν τον κίνδυνο έσωσε τους Αιγυπτίους η προθυμία των Ζακυνθινών να τους πουλήσουν τρόφιμα. Παρ’ όλα αυτά, οι ελλείψεις σε τρόφιμα ανάγκασαν τον Ιούνιο του 1828 2.000 Αλβανούς μισθοφόρους να λιποτακτήσουν και σε συνεννόηση με την κυβέρνηση του Καποδίστρια να εγκαταλείψουν την Πελοπόννησο.