ΙΑΝ ΜΑΚΓΙΟΥΑΝ
«Μαθήματα»
μτφρ.: Κατερίνα Σχινά
εκδ. Πατάκη, 2023, σελ. 688
Μια σύντομη ανασκόπηση στους ήρωες που έχτισαν τον συγγραφικό μύθο του Ιαν ΜακΓιούαν θα μας πείσει για τη στόχευσή του. Ολοι τους ερανίζονται στοιχεία από έναν συγκεκριμένο κοινωνικό ιδεότυπο: είναι Βρετανοί κι ανήκουν στη μεσαία τάξη. Συχνά εμφανίζονται ερωτικά ετοιμοπόλεμοι και πικρόχολοι, αλλά σίγουρα φέρουν πολλά στοιχεία ανθρωπινότητας που τους κάνει αρκετά κοντινούς μας.
Μια τέτοια περίπτωση ήρωα είναι και ο Ρόλαντ Μπέινς, πάνω στον οποίο χτίζεται το τελευταίο μυθιστόρημα-χρονικό του ΜακΓιούαν «Μαθήματα» (εκδ. Πατάκη). Πώς χωράει ολόκληρη η ζωή ενός ανθρώπου σ’ ένα βιβλίο; Σε τούτο το πολυσέλιδο ανάπτυγμα βλέπουμε να εξελίσσεται, να ανδρώνεται και να μετατοπίζεται ο κόσμος του Μπέινς. Ως εκ τούτου έχουμε να κάνουμε με μυθιστόρημα ενηλικίωσης. Με τη μόνη διαφορά ότι παράλληλα με τη δική του μαθητεία βλέπουμε και τον κόσμο, την πολιτική σκηνή και την ισορροπία των δυνάμεων της Ιστορίας να αναδιατάσσονται.
Το ένα δεν είναι ξέχωρο από το άλλο, καίτοι στο τέλος αντιλαμβάνεσαι πως ο παθητικός Μπέινς (μια περίπτωση άνδρα που σπρώχνεται από τα γεγονότα) θα ήταν ο ίδιος ανεξάρτητα από την εποχή στην οποία έζησε.
Το καλοκαίρι του 1959 ο 11χρονος Ρόλαντ μαζί με τους γονείς του φθάνουν στη Λιβύη, καθώς ο πατέρας του είναι αξιωματικός του βρετανικού στρατού. Ωστόσο, η θητεία του Ρόλαντ στη ζωή θα ξεκινήσει όταν θα μπει εσώκλειστος σε ένα βρετανικό σχολείο. Εκεί θα γνωρίσει την καθηγήτρια πιάνου, τη μις Μίριαμ Κορνέλ, που παρά το άρωμα ροδόνερου που αναδίδει το δέρμα της, θα αποδειχθεί μια χειριστική, ερωτικά εμμονική γυναίκα που θα τον κάνει υποχείριό της. Θα φτάσει στο σημείο, δε, να τον κρατήσει εσώκλειστο στο σπίτι της και να σχεδιάσει ακόμη και να τον παντρευτεί.
Η γρήγορη και ξέφρενη ερωτική ζωή του Ρόλαντ, ως φαίνεται, θα καθορίσει τις μετέπειτα σχέσεις του με τις γυναίκες και ουσιαστικά θα επιβληθεί σε κάθε άλλη απόφαση που θα πάρει.
Δεν είναι τίποτα άλλο από ένας κλασικός baby boomer που θα ζήσει αρκετά τρυφηλά χρόνια, μακριά από τον φόβο του πολέμου, καίτοι η γενιά του πολλές φορές είδε να επικρέμαται ο κίνδυνος σύρραξης την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.
Η συνάντηση του Ρόλαντ με τη Γερμανίδα Αλίσα θα μπορούσε να του προσφέρει μια θαυμαστή ισορροπία, κάτι που δεν θα συμβεί καθώς θα τον παρατήσει μαζί με το παιδί τους, τον Λόρενς, κάνοντας ένα προσωπικό άλμα προς την αυτοπραγμάτωσή της.
Το βιβλίο δείχνει έναν ΜακΓιούαν αναβαπτισμένο και σε πλήρη συγγραφική άνθηση.
Η φυγή της Αλίσα θα τραυματίσει σημαντικά τον Ρόλαντ. Θα αναλάβει εξ ολοκλήρου την ανατροφή του παιδιού του, τη στιγμή που η εξαφανισμένη Αλίσα μέσα στα χρόνια θα εξελιχθεί σε σημαίνουσα λογοτεχνική φυσιογνωμία, στο επίπεδο του Τόμας Μαν και του Γκίντερ Γκρας. Η μοναδική επαφή που είχε μαζί της ήταν κάποιες καρτ ποστάλ που του έστελνε σποραδικά και τα βιβλία της που ο Ρόλαντ διάβαζε με πονετική μανία.
Ο Ρόλαντ, σε όλο σχεδόν το μυθιστόρημα, λειτουργεί στον αυτόματο πιλότο. Αφήνει τις καταστάσεις να διευθετούν τη ζωή του. Ακόμη και η σχέση που συνάπτει με τη φίλη του, τη Δάφνη, ένας έρωτας σε ώριμη ηλικία, δεν ευδοκιμεί. Η Δάφνη θα φύγει από τη ζωή αφήνοντας τον Ρόλαντ σε μια έρημο που καλύπτει όλο το παρελθόν του, από το οποίο μάλιστα δεν μπορεί να ξεφύγει.
Επειτα από χρόνια τον επισκέπτεται ένας αστυνομικός που τον πληροφορεί ότι η σεξουαλική εκμετάλλευση που υπέστη από τη Μίριαμ μπορεί να ανακινηθεί τώρα και να οδηγήσει την υπόθεση στα δικαστήρια. Κάτι που ο Ρόλαντ το αφήνει να περάσει. Ηδη έχει υποστεί πολλά δεινά. Η ύστατη συνάντησή του με την καταβεβλημένη και ετοιμοθάνατη Αλίσα δεν θα έχει καλύτερη κατάληξη. Οι κάποτε σύζυγοι είναι στην ουσία δύο ξένοι.
Ο ΜακΓιούαν συνθέτει ένα μυθιστόρημα-ποταμό από τον οποίο εκβάλλουν η προσωπικότητα του Ρόλαντ, μια σειρά από εδραίους γυναικείους χαρακτήρες που ουσιαστικά δίνουν τον τόνο του βιβλίου, αλλά και όλη η πολιτική ιστορία του 20ού αιώνα – από την πτώση του Τείχους στο Βερολίνο, τη διάλυση της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, έως το Τσερνόμπιλ, το Brexit και, τελικά, την πανδημία. Στην ουσία, πάντως, τα «Μαθήματα» δεν έχουν σκοπό να μιλήσουν για τα πάντα.
Η επιτυχία του ΜακΓιούαν είναι ότι εστιάζει στον κοινό και θαυμαστό βίο ενός απλού ανθρώπου που παρά την άχαρη φύση του (ναι, σε κάποια σημεία μοιάζει με τον Στόουνερ του Τζον Γουίλιαμς) δέχεται έντονα συναισθηματικά φορτία, τα οποία δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί. Το σίγουρο είναι ότι τούτο το μυθιστόρημα δείχνει τον ΜακΓιούαν να είναι αναβαπτισμένος και σε πλήρη συγγραφική άνθηση. Πρέπει οπωσδήποτε να τονιστεί η πολύ εύστοχη μετάφραση της Κατερίνας Σχινά.