Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε τα καθήκοντά της, η καλλιτεχνική διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Κατερίνα Γρέγου, δήλωσε ότι η έννοια «μόνιμη συλλογή» είναι αδόκιμη για τα μη ιστορικά μουσεία. Μας το θύμισε πάλι χθες, με αφορμή το ταυτόχρονο άνοιγμα πέντε εκθέσεων αποκλειστικά αφιερωμένων στο καλλιτεχνικό έργο γυναικών ή καλλιτεχνών που αυτοπροσδιορίζονται ως θηλυκότητες υπό τον ευρύτερο τίτλο – ομπρέλα «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» (What if Women Ruled the World?).
Μία από τις εκθέσεις που εγκαινιάζονται αύριο έχει τίτλο «Γυναίκες, μαζί» (ομαδική, σε συνεπιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου και της Ελένης Κούκου). Είναι επίσης η πρώτη επανέκθεση της συλλογής του μουσείου μετά την εναρκτήρια παρουσίασή της (2019) και περιλαμβάνει έργα από τη συλλογή του και την πρώτη εμφάνιση μιας σειράς έργων από τη δωρεά της συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου στο ΕΜΣΤ. Φιλοξενείται στον τρίτο όροφο του μουσείου, εκεί όπου στο παρελθόν το κοινό έβλεπε μέρος της πρώην «μόνιμης συλλογής», αποτελεί, δε, σαφές δείγμα γραφής της καλλιτεχνικής διευθύντριας ως προς το όραμα ενός σύγχρονου δημόσιου μουσείου με συλλογές που διαρκώς ανανεώνονται.
«Η έκθεση “Γυναίκες, μαζί” είναι η πρώτη έκθεση της συλλογής του μουσείου η οποία βασίζεται σε έναν κεντρικό εννοιολογικό άξονα», λέει στην «Κ» η κ. Γρέγου. «Τα έργα προέρχονται όλα από γυναίκες καλλιτέχνιδες, αλλά προφανώς ο τίτλος αναφέρεται σε κάτι παραπάνω από μια απλή παράταξη έργων με έμφυλο πρόσημο», σημειώνει.
Εκτίθενται συνολικά 49 έργα από 25 καλλιτέχνιδες διαφορετικών γενεών και προέλευσης, 10 από τις οποίες είναι Ελληνίδες. Επτά από τα έργα είναι νέα αποκτήματα του μουσείου. «Δεν πρόκειται απλά για μια γενική έκθεση “συλλογής” αλλά για μια επιμελημένη έκθεση με ένα συγκεκριμένο αφήγημα, με έργα που έχουν μεταξύ τους πολλά κοινά σημεία αναφοράς, όπως η ταυτότητα φύλου, το σώμα ως διαφιλονικούμενο πεδίο και οι πολλαπλές σημασίες του στην οικογενειακή ζωή, την εργασία, τη σεξουαλικότητα και την αυτοαναπαράστασή του. Κοινό είναι επίσης το ενδιαφέρον για την υλικότητα και τη χειροποίητη δημιουργία», διευκρινίζει στην «Κ» η κ. Γρέγου.
Η καινούργια προσέγγιση της συλλογής του ΕΜΣΤ υπό το πρίσμα ενός συνολικού μουσειολογικού-νοηματικού προγραμματισμού υποστηρίζεται επίσης από αλλαγές στον εκθεσιακό χώρο του ορόφου: οι τοίχοι αποκτούν χρώμα και ο φωτισμός πιο θεατρικό χαρακτήρα. Με αυτόν τον τρόπο, τα έργα της δωρεάς Δασκαλόπουλου αναδεικνύονται εντυπωσιακά –όπως το «Avoided Objects» της Κορνίλια Πάρκερ– χωρίς ωστόσο να μας εμποδίζουν να διακρίνουμε την ευαισθησία κάποιων άλλων, όπως οι 16 πίνακες της Λιβανέζας Εντέλ Αντάν («Hommaga a la Deesse de l’ Olivier»), ένα μουσειακό έργο το οποίο αποτελεί νέο μακροχρόνιο δανεισμό.
«Τα έργα προέρχονται όλα από γυναίκες καλλιτέχνιδες, αλλά προφανώς ο τίτλος αναφέρεται σε κάτι παραπάνω από μια απλή παράταξη έργων με έμφυλο πρόσημο», λέει η Κατερίνα Γρέγου για την έκθεση «Γυναίκες, μαζί».
Ιστορικά κολάζ
Η διαδρομή του επισκέπτη στον νέο κύκλο εκθέσεων του ΕΜΣΤ, ωστόσο, αρχίζει από ψηλότερα. Η ξενάγηση που παρακολουθήσαμε, άρχισε από την οροφή και την 30λεπτη περφόρμανς της Αλέξις Μπλέικ «Allegory of the Painted Woman», έργο για 2 χορεύτριες και 4 μουσικούς. Στον τέταρτο όροφο, φιλοξενείται η έκθεση «Η αναζήτηση της ευτυχίας από όσους περισσότερους γίνεται», ένα σύντομο αφιέρωμα στο έργο της Χρύσας Ρωμανού (1931-2006), μιας από τις σημαντικότερες Ελληνίδες καλλιτέχνιδες που αναδύθηκαν τη δεκαετία του 1960. Οι επιμελητές (Ελένη Κούκου και Δημήτρης Τσουμπλέκας) αντλούν υλικό από όλες σχεδόν τις ενότητες της δουλειάς της, εντάσσοντας παράλληλα τα έργα στο ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό τους πλαίσιο, καθώς το έργο της Ρωμανού από τα πρώτα της βήματα είχε έντονη πολιτική διάσταση όπως τα πρωτοποριακά για την εποχή τους ιστορικά κολάζ του 1965.
Στο ίδιο όροφο εκθέτει για πρώτη φορά στην Ελλάδα τη δουλειά της η Ελληνίδα της διασποράς Δανάη Ανεσιάδου με τίτλο «D POSSESSIONS», σε επιμέλεια της Ιόλης Τζανετάκη, που έστησε μαζί με την καλλιτέχνιδα έναν glam χώρο διαμαρτυρίας σε έντονο κόκκινο, ο οποίος μοιάζει ταυτόχρονα με το σαλόνι μιας meta-σουρεαλίστριας.
Ερευνα και τεκμηρίωση
H εικαστικός Λήδα Παπακωνσταντίνου με την επιμελήτρια του ΕΜΣΤ Τίνα Πανδή μάς περίμεναν στο εκθεσιακό χώρο του -1. Η αναδρομική της 79χρονης καλλιτέχνιδος με τίτλο «Χρόνος στα χέρια μου» αποτελεί την επιτομή μιας μουσειακής έκθεσης, έναν προορισμό στον οποίο, όπως και στις εκθέσεις του Ιάννη Ξενάκη, πρέπει κανείς να επιστρέψει. Προϊόν βαθιάς έρευνας, επίπονης τεκμηρίωσης και στενής συνεργασίας της Παπακωνσταντίνου με την επιμελήτρια, αναδεικνύει πενήντα χρόνια δουλειάς βρίσκοντας το νήμα που συνδέει μια διόλου ευθύγραμμη καλλιτεχνική πορεία. Περφόρμανς, φιλμ, φωτογραφία, βίντεο, εγκαταστάσεις και υλικά έργα συνυπάρχουν σε ένα χώρο διαμορφωμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε ακόμη και ο λιγότερο ενήμερος περί τα εικαστικά επισκέπτης να απολαμβάνει την περιήγηση. Το έργο της Παπακωνσταντίνου με έμφαση στο επιτελεστικό (performative) κομμάτι του αποτέλεσε σταθερή πηγή έμπνευσης για τις γυναίκες δημιουργούς και παραμένει αυθεντικό, πρωτότυπο και εναργές.
