Πικάσο ο ευφυής, ο ορφικός, ο αντιφατικός, ο προφητικός, ο εμμονικός, ο εγωιστής, ο απρόβλεπτος, ο αναιδής, ο χρονοφάγος, ο σάτυρος, ο βακχικός, ο εκρηκτικός, ο μπαρόκ, ο κυβιστής, ο κλασικός, ο σαρκαστικός, ο αθώος, ο κολπατζής, ο «sugar daddy», o εραστής. Η λίστα με τους χαρακτηρισμούς του Πικάσο –όχι όλοι τους θετικοί– του Ρουμάνου εννοιολογικού καλλιτέχνη Μιρτσέα Καντόρ (1977) καταλαμβάνει έναν ολόκληρο τοίχο. «Δεν μπορούμε να αποφύγουμε τον Πικάσο», συμπεραίνει. «Και ίσως και να μη χρειάζεται, μια σχέση on and off μαζί του θα λειτουργούσε καλύτερα».
Τις ίδιες αποστάσεις απέναντι στο φαινόμενο Πικάσο κρατούν αρκετοί από τους 37 Ρουμάνους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση «Τhe Picasso Effect» στο MARe (Museum of Recent Art) στο Βουκουρέστι (έως 8 Ιανουαρίου). Με αφορμή τα 50 χρόνια από τον θάνατο του Ισπανού ζωγράφου, η Ρουμανία ανατρέχει στη σχέση που είχε μαζί του όσο εκείνος ήταν εν ζωή, ανιχνεύοντας παράλληλα και το ίχνος που άφησαν το έργο, η πολιτική στάση και το στυλ του στις επόμενες γενιές. Το όνομα του Πικάσο αναφέρεται για πρώτη φορά το 1924 σε ένα μανιφέστο στην πρώτη διεθνή έκθεση στο Βουκουρέστι του περιοδικού Contimporanul, στην οποία συμμετείχαν ηγετικές φυσιογνωμίες της αβάν-γκαρντ, όπως οι Πολ Κλέε, Χανς Αρπ, Χανς Ρίχτερ. Ο εικαστικός και επιμελητής της έκθεσης, Μαξ Χέρμαν Μάξι, στο κείμενό του αναφέρθηκε μόνο σε έναν: «Μέλλον, μέλλον, μέλλον. Μη ρωτάτε κανέναν. Μη ρωτάτε τον Πικάσο… μερικές φορές καταφεύγει σε τεχνάσματα». Η εγχώρια σκηνή αναγνώριζε στο πρόσωπο του Πικάσο τον ιδρυτή του κυβισμού, ένα καλό εργαλείο για να οραματιστείς το μέλλον, δεν του συγχωρούσε όμως τις εξπρεσιονιστικές ρίζες του.
Στο πλαίσιο της συνάντησης Ντε Γκωλ – Τσαουσέσκου, τον Μάιο του 1968, φιλοξενήθηκε η πρώτη μεγάλη έκθεση του Πικάσο στο Βουκουρέστι.
Το ενδιαφέρον για την προσωπικότητα και το έργο του κορυφώνεται τις δεκαετίες ’60 και ’70. «Η εξήγηση είναι τόσο πολιτική όσο και καλλιτεχνική, αφού συμπίπτει με το άνοιγμα που κάνει το ρουμανικό καθεστώς προς τη Δύση προσπαθώντας να διατηρήσει μια ισορροπία που θα το προστάτευε από τον σοβιετικό ιμπεριαλισμό», αναφέρει και ο καλλιτεχνικός διευθυντής και επιμελητής της έκθεσης στο MARe, Εργουιν Κέσλερ. Τον Μάιο του 1968, ο Σαρλ ντε Γκωλ επισκέπτεται τη Ρουμανία – μια διπλωματική νίκη για τον Τσαουσέσκου. Στο πλαίσιο της επίσκεψης Ντε Γκωλ, φιλοξενήθηκε στη ρουμανική πρωτεύουσα η έκθεση «Picasso. Lithography and Etchings», με 150 χαρακτικά του ζωγράφου χωρίς ωστόσο την παρουσία του ιδίου – αν και ένας κατάλογος είχε την ιδιόχειρη υπογραφή του. Είχαν προηγηθεί το 1966 δύο εκθέσεις με εκπροσώπους της γαλλικής σχολής, δεν είχαν γνωρίσει όμως ιδιαίτερη απήχηση.
O 88χρονος σπουδαίος τεχνοκριτικός και συλλέκτης Tζορτζ Οπρέσκου έγραφε πως αυτή η έκθεση υπήρξε από τις πιο καθοριστικές στιγμές στη ζωή του. «Προσωπικά, δεν πίστευα ότι θα μπορούσα να βιώσω ένα τόσο έντονο συναίσθημα», έγραφε. Oλες οι αντιστάσεις είχαν καμφθεί. Σύμφωνα με τον επιμελητή, δεν ήταν μόνο το επιδραστικό έργο του Ισπανού που συγκίνησε, αλλά η εντύπωση που είχε καλλιεργηθεί ότι ήταν ένας καλλιτέχνης σε άμεση σύνδεση με την πολιτική πραγματικότητα της εποχής του. Ο Πικάσο, ο οποίος ζούσε εδώ και πολλά χρόνια στη Γαλλία, είχε προσχωρήσει στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα από το 1944, είχε τιμηθεί με το Διεθνές βραβείο Ειρήνης Λένιν το 1962 και βρισκόταν σταθερά στην αιχμή της πρωτοπορίας, φαινόταν να έχει ό,τι ακριβώς χρειαζόταν για να ξαναπιάσει η Ρουμανία το νήμα με τη Δύση. «Ο Πικάσο δεν επηρέασε την τέχνη με έναν ευθύ, γραμμικό τρόπο, αλλά στην περίπτωση της Ρουμανίας ζωντάνεψε ξανά την πιθανότητα του μοντερνισμού, με μεγαλύτερη δύναμη και θέρμη», υποστηρίζει. Τα χρόνια που ακολούθησαν και ιδίως εκείνη η πρώτη γενιά που είδε την έκθεση, όπως ο Ρουμάνος, ελληνοελβετικής καταγωγής, Αλεξάντρου Τιπόια (1914-1993), αφομοιώνει πλήρως τη γραφή του Ισπανού σούπερ σταρ. Η μιμητική φάση που περνούν πολλοί δημιουργοί, στην αρχή της πορείας τους, φαντάζει σαν password για να εκληφθεί κανείς μοντερνιστής», σχολιάζει ο Εργουιν Κέσλερ, προσθέτοντας ωστόσο πως «δεν θα πρέπει να κρίνουμε εκείνους τους καλλιτέχνες αυστηρά, γιατί ακόμα και αυτός ο μιμητισμός την εποχή της “δικτατορίας” του Τσαουσέσκου ερμηνευόταν ως πράξη γενναιότητας. Ανοίγουν σχολές που φέρουν το όνομά του και κάθε ανερχόμενος ζωγράφος με ένα πιο πρωτοποριακό ύφος βαφτίζεται “μικρός Πικάσο”. Για αρκετά χρόνια, όταν ήθελαν να πουν μοντέρνο έλεγαν Πικάσο, με τον ίδιο τρόπο που όταν έλεγαν Xerox εννοούσαν εκτυπωτές», εξηγεί.
Στην έκθεση, παρουσιάζοντας 46 έργα του Πικάσο σε διάλογο με τα 65 των Ρουμάνων, υπάρχουν όλα τα παραδείγματα, εκείνων που τον μιμήθηκαν στείρα, εκείνων που δανείστηκαν στοιχεία από το έργο του και ανέπτυξαν μια δική τους γλώσσα κι εκείνων που τον αποκαθήλωσαν στυλιστικά, αλλά και πάλι τον ευγνωμονούν γιατί τους δίδαξε τι σημαίνει να έχεις τόλμη.