PIERRE ASSOULINE
Το Υπερωκεάνιο
μτφρ.: Μαριάνθη Πάσχου
εκδ. Πόλις, 2023, σελ. 400
Το παρισινό ξενοδοχείο Lutetia, ένας πύργος στο Ζιγκμαρίνγκεν της Γερμανίας ή ένα αριστοκρατικό διαμέρισμα επί της οδού Λα Καζ στο Παρίσι. Αν μη τι άλλο, ο Πιερ Ασουλίν ξέρει να χρησιμοποιεί με επιδέξιο τρόπο τους κλειστούς χώρους και μέσα σ’ αυτούς να αναπτύσσει μια άκρως δυναμική πλοκή, δίχως ο εγκλωβισμός να είναι η πρόθεσή του.
Αυτή τη φορά, για τις ανάγκες του νέου του μυθιστορήματος «Το Υπερωκεάνιο» (μτφρ. Μαριάνθη Πάσχου, εκδ. Πόλις) μάς μεταφέρει σε μια πλωτή πολιτεία, το πλουμιστό υπερωκεάνιο «Ζορζ Φιλιππάρ». Τούτο το θαύμα της γαλλικής ναυσιπλοΐας, όπου η χλιδή συνυπάρχει με την εντυπωσιοθηρία και το μεγαλείο, έμελλε να έχει την ίδια τύχη με τον «Τιτανικό». Τον Μάιο του 1932 βυθίστηκε στα ανοιχτά του Περσικού Κόλπου όταν ξέσπασε φωτιά στην Α΄ θέση του πλοίου. Είχε ξεκινήσει με πάσα επισημότητα από τη Μασσαλία με προορισμό την Ιαπωνία, αλλά δεν είχε την τύχη να επιστρέψει στη βάση του.
Μην περιμένετε μια περιπετειώδη περιγραφή της βύθισης ή των δραματικών στιγμών που προηγήθηκαν αυτής. Ο Ασουλίν επικεντρώνεται στην εν πλω ζωή των διακεκριμένων επιβατών της Α΄ θέσης και κυρίως μέσα από τα μάτια του πρωταγωνιστή του, του εκκεντρικού Ζαν Μαρί Μποέρ που είναι βιβλιοπώλης και συλλέκτης σπάνιων εκδόσεων.
Αν και η απειλή της καταστροφής επικρέμαται από την πρώτη στιγμή πάνω από το πλοίο (συνέχεια εμφανίζονται διάφορες ηλεκτρολογικές βλάβες), οι ευκλεείς επιβάτες αδιαφορούν επιδεικτικά για τέτοιου είδους λεπτομέρειες. Για εκείνους το ταξίδι είναι μια άλλη εκδοχή της κοινωνικής εικόνας που είχαν στη στεριά.
Με πηγαία ειρωνεία, χιούμορ, αλλά και διεισδυτικό στοχασμό, ο Ασουλίν μάς παρουσιάζει μια σειρά από χαρακτηριστικές φιγούρες ανθρώπων που επιβαίνουν στο πλοίο. Περισπούδαστοι επιχειρηματίες, καυχησιάρηδες νεαροί, αστόχαστες κυρίες επί των τιμών, ατίθασα κορίτσια, εμβριθείς καλλιτέχνες και μια γοητευτική γυναίκα, η Αναΐς Μοντέ-Ντελακούρ, η οποία θα κλέψει την καρδιά του κατά τ’ άλλα αποστασιοποιημένου και μονίμως βυθισμένου σε ένα βιβλίο, Μποέρ.
Το πολυτελές υπερωκεάνιο βυθίστηκε στον Περσικό Κόλπο επιστρέφοντας στη Μασσαλία από την Ιαπωνία.
Είναι το πλοίο των τρελών (για να θυμηθούμε το μυθιστόρημα της Κάθριν-Ανν Πόρτερ) ή το πλοίο της αγάπης; Και τα δύο, όπως αποδεικνύεται.
Μεταξύ των επιβατών βρίσκεται και ο διάσημος δημοσιογράφος Αλμπέρ Λοντρ, με τον οποίο έχει ασχοληθεί ο Ασουλίν, καθώς έχει γράψει τη βιογραφία του. Ενας φορέας ειδήσεων του έξω κόσμου που πάλλεται από γεγονότα, τα οποία φτάνουν στο πλοίο ως μακρινή αντήχηση που δεν χαλάει τη σχόλη των ταξιδιωτών.
Το χειρότερο είδος επιβατών, ωστόσο, είναι εκείνοι που τάσσονται ή, έστω, είναι φίλα προσκείμενοι με τον Χίτλερ και τη σκοτεινή κουστωδία του που ανεβαίνει σιγά σιγά προς το Ράιχσταγκ.
Ματαιοδοξία, επίδειξη, αλλά και αδιάφορες λεκτικές κόντρες συνθέτουν την καθημερινότητα του ταξιδιού. Την ίδια στιγμή που μέσω του Μποέρ ο Ασουλίν γράφει για την παράξενη ροή που έχει ο χρόνος σε ένα θαλασσινό ταξίδι (με κάμποσες Προυστικές υποσημειώσεις), τη μοναξιά του ταξιδευτή, την αναγκαστική ακινησία, αλλά και την ανοιχτωσιά που προσφέρει η θάλασσα.
Αργή βύθιση της Ευρώπης
Το μυθιστόρημα διαβάζεται με δύο τρόπους: ως κυριολεκτική αποτύπωση της υψηλής κοινωνίας της εποχής που στην πλειοψηφία της είναι βουτηγμένη στην κενοδοξία και το φαίνεσθαι των πραγμάτων, αλλά και ως προανάκρουσμα ενός άλλου –σοβαρότερου– βυθίσματος με θύμα την Ευρώπη.
Τα κατοπινά χρόνια θα είναι δύσκολα για τη Γηραιά Ηπειρο. Θα πέσει στα βαθιά νερά του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ο ναζισμός θα σκορπίσει τον θάνατο και τα συντρίμμια θα σκεπάσουν τα πάντα. Ο Ασουλίν αποδεικνύεται μετρ στο να φτιάχνει ξεχωριστούς τύπους ανθρώπων –ιδιαιτέρως εκείνους που προέρχονται από τις ανώτερες τάξεις– και με οδηγό τη λεπταίσθητη ειρωνεία του να αποδομεί τον κόσμο τους με σκοπό να δείξει την κενότητά τους κι όχι να τους καταδικάσει.
Από την άλλη, το γεγονός ότι έχει ως κεντρικό ήρωα έναν άνθρωπο που ζει μέσα στα βιβλία, τον βοηθάει να αναδείξει τη διαφοροποίηση που υπάρχει ανάμεσα σε έναν ρέκτη των πνευματικών αποχρώσεων του κόσμου και σε εκείνους που έχουν φιλοτεχνήσει το νόημα της ζωής τους με τα φανταχτερά χρώματα της επιδειξιμανίας.
Πρόκειται για μυθιστόρημα εξαιρετικής ομορφιάς, καθώς συνδυάζει τις γραμμές των οριζόντων μιας θάλασσας ελαφρώς τρικυμισμένης, με τα πολιτικά αδιέξοδα της εποχής που γίνονται ολοένα και πιο απειλητικά και την πιστή αποτύπωση ενός μέρους της κοινωνίας των δεκαετιών ’30-’40 που έζησε το ζωτικό της ψεύδος με πάθος, έως τη στιγμή που αυτό βυθίστηκε από τα βαριά κύματα της Ιστορίας. Η εξαιρετική μετάφραση ανήκει στη Μαριάνθη Πάσχου.