ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ
Ενα κομμάτι χαρτί
εκδ. Αλεξάνδρεια, 2023, σελ. 356
Νίκος και Νίκος. Πατέρας και γιος. Δεν συναντήθηκαν ποτέ, δεν γνωρίστηκαν καθόλου, το κοινό όνομα γεννήθηκε από την απουσία, την ενδεχόμενη απώλεια, την ανάγκη να μένει ζωντανή η αγάπη που γέννησε τον γιο. Η Μαριώ, η μάνα, θα μείνει μόνη να μεγαλώνει ένα παιδί, με τον πατέρα μπλεγμένο στον ιστό της αράχνης του Εμφυλίου.
Δεκαετία του ’40, πόλεμος, φτώχεια, δυστυχία, φόβος και αγωνία. Ο Νίκος, ορφανός από γονείς, μεγαλώνει δίπλα σ’ έναν άνθρωπο που τον αποκαλεί θείο του, ζει μαζί του μια καλή ζωή. Δεν νιώθει τον κίνδυνο παρά μονάχα όταν ο θείος του χάνεται, θύμα της εμπιστοσύνης του, ό,τι πιο άτιμο και χυδαίο μπορεί να συμβεί, ό,τι πιο κοινότοπο και συχνό σε καιρούς προδοσίας.
Τον πόλεμο θα διαδεχθεί ο Εμφύλιος και τα πάθη θα είναι ισοπεδωτικά, ασίγαστα, δολοφονικά. Ο Νίκος θα εμπλακεί σε αυτή την άγρια αναμέτρηση, θα βιώσει τη βία, την αγριότητα, τη χοντροκοπιά των ανθρώπων χωρίς αισθήματα, θα νιώσει τον θάνατο πλάι του. Μια εποχή τόσο απίστευτα σκληρή, κρίσιμη για τον τόπο, απάνθρωπη για τους ανθρώπους, φρικτή για όσα συμβαίνουν εκείνες τις στιγμές, μα πιο πολύ για όσα άφησαν πίσω τους και ταλάνισαν γενιές, γεννώντας και συντηρώντας έχθρες, μίση, εκδικήσεις, αντιπαλότητες δίχως τελειωμό, που κάποιους τους ταλανίζουν ακόμη. Ο συγγραφέας δεν χαρίζεται, περιγράφει εικόνες αγωνίας και φόβου, βίας, φοβερής σκληρότητας.
Δεκαετία του ’80 κι ένας άγνωστος άνθρωπος εμφανίζεται στη ζωή ενός άλλου Νίκου. Παρίσταται ξένος κι απρόσκλητος στον γάμο του, αφήνει δώρο, δεν συστήνεται, εξαφανίζεται για να εμφανιστεί με ένα γραπτό. Το υποβάλλει στον εκδοτικό οίκο που εργάζεται ο Νίκος για να τύχει κριτικής κι αποδοχής, ίσως να εκδοθεί. Το δίνει σιγά σιγά, σε μέρη, είναι όλη του η ζωή. Είναι ο τρόπος του να συστηθεί στον γιο του. Δεν τολμά να τον αντικρίσει, τον βαραίνει αφόρητα το παρελθόν, δεν ξέρει πώς να φερθεί μπροστά σε αυτόν τον νέο άνθρωπο, που τον είχε καταδικάσει να μεγαλώσει δίχως του. Καιρός ευφορίας και τεχνητής, όπως αποδείχθηκε, ευμάρειας, και ο άγνωστος συγγραφέας είναι πραγματικά πλούσιος, άγνωστο πώς, ένας φυγάς της ζωής του, φυγάς από τη ζωή του παιδιού του, που αίρει, καθώς πλησιάζει στον θάνατο, τη φυγή του.
Το άλλοθι
Ο συγγραφέας φτιάχνει μια μυθιστορηματική ρομαντική ιστορία, άλλοθι για όσα τον απασχολούν και δεν θέλει να τα δώσει διδακτικά και άκοπα. Μέσα σ’ ένα ταραχώδες ιστορικά και κοινωνικά περιβάλλον, τον απασχολεί ο άνθρωπος ο ίδιος, μια οντότητα πλήρης καλού και κακού ταυτόχρονα, που οι κρίσιμες ιστορικές στιγμές θα τον ξεσκεπάσουν μέσα στην κακία του, θα τον κάνουν έως και φονιά, θα τον αναδείξουν όμως και μέσα στην καλοσύνη του, την ευαισθησία, την αναζήτηση της λύτρωσης.
Δεν τολμά να τον αντικρίσει, τον βαραίνει αφόρητα το παρελθόν, δεν ξέρει πώς να φερθεί μπροστά σε αυτόν τον νέο άνθρωπο, που τον είχε καταδικάσει να μεγαλώσει δίχως του.
Eχει όλες τις προδιαγραφές να διαβαστεί σαν ένα ιστορικό μυθιστόρημα, καθώς στις σελίδες του οι ιδεολογικές και πολιτικές διαφωνίες είναι παρούσες, διαμορφώνουν καταστάσεις, συμπεριφορές, δράσεις κι αντιδράσεις. Κι όμως. Είναι τα πρόσωπα με τις εσωτερικές κι εξωτερικές τους συγκρούσεις που κυριαρχούν. Μέσα στο σκληρό και ισοπεδωτικό περιβάλλον, μέσα σε πραγματικά ανήθικες συνθήκες, ο άνθρωπος αλλάζει, ξεπέφτει, παύει να κοιτά ψηλά, σέρνεται. Πρέπει αυτός μόνος να αναμετρηθεί με τη δύναμή του, να συγκρατήσει αυτό που είναι, να κάνει την επιλογή που δεν θα τον ντροπιάσει, δεν θα τον στιγματίσει για πάντα.
Ο Νίκος θα βρει τον πατέρα του, τον άλλο Νίκο, ίσως όχι όπως θα επέβαλλε η εξέλιξη μιας συναισθηματικής πορείας στο βιβλίο, μα μέσα από τα κεφάλαια που έρχονται ένα ένα και τον αναστατώνουν, ώσπου να κατανοήσει ότι τον αφορούν, γράφονται για κείνον, για τη μάνα του που έμεινε μόνη, για κείνην που γράφτηκε ένα κομμάτι χαρτί και δεν το διάβασε ποτέ. Νιώθει ο Νίκος μιαν αγάπη που δεν απαιτεί ανταπόδοση, που έρχεται αργά μα αβίαστα, που δεν εκβιάζει το δικό του συναίσθημα, αλλά το δημιουργεί και το αφήνει να υπάρξει ελεύθερο, χωρίς προϋποθέσεις, όρους, όρια. Είναι η στιγμή που η ψευδαίσθηση και η αλήθεια συμπλέκονται και γεννούν μονάχα εκείνην που απελευθερώνει, την ταπεινή αποδοχή.