ΠΕΤΡΟΣ Ι. ΠΑΡΑΡΑΣ
Res Publica III. Φιλελεύθερη Δημοκρατία, Υποχώρηση του κράτους δικαίου στην Ευρώπη. Τόμος 3
εκδ. Σάκκουλα, 2023, σελ. 521
Στον τόμο Res Publica III (έχουν ήδη προηγηθεί δύο ακόμη ομότιτλοι πολυσέλιδοι τόμοι, Ι. Το Κράτος Δικαίου, 2014 και ΙΙ. Δικαιώματα του Ανθρώπου, 2014) περιλαμβάνονται σαράντα νομικές, πολιτικές και πολιτειολογικές μελέτες, οι οποίες αναφέρονται σε ζητήματα δημοκρατίας, ισότητας, φιλελευθερισμού, ατομικών δικαιωμάτων, οικονομικής ελευθερίας, δημοσίων συμβάσεων, ιδιοκτησίας, πανδημίας κ.ά.
Στην πρώτη μελέτη: «Η ανάδυση της ανελεύθερης δημοκρατίας», ο συγγραφέας αναλύει, σε πενήντα σελίδες, τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία και προειδοποιεί για τους κινδύνους, ήδη υπαρκτούς, που συνεπάγονται: συρρίκνωση της ελευθερίας του Τύπου και των μέσων ενημέρωσης, εναντίωση στη διανόηση και στην ελεύθερη σκέψη, ποδηγέτηση της παιδείας, προσπάθεια ελέγχου της Δικαιοσύνης με χαλάρωση του ελέγχου της αντισυνταγματικότητας των νόμων. Αναφέρεται στο παράδειγμα της Ουγγαρίας και στην ορμπανική μεταστροφή από τη φιλελεύθερη στην ανελεύθερη δημοκρατία, η οποία χαρακτηρίζεται από την έμφαση στο δόγμα «νόμος και τάξη», στην «προστασία των εθνικών συνόρων», στην περιχαράκωση πατρίδας, θρησκείας, οικογένειας, και ενάντια στους μετανάστες. Διαπιστώνει εδώ ο συγγραφέας την αποξένωση της δημοκρατίας από τον δικαιοκρατικό χαρακτήρα της.
Στη «Συμμετοχική Δημοκρατία», ο συγγραφέας εκθέτει την εξέλιξη του αιτήματος των φοιτητικών κινημάτων και των συνδικάτων από τη δεκαετία του ’60 για περισσότερη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Η εξέλιξη αυτή μορφοποίησε σταδιακά τη λεγόμενη «κοινωνία των πολιτών», με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, τις ενώσεις για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου κ.λπ. Πρόκειται για σύγχρονη έκφανση των «ενδιάμεσων σωμάτων» μεταξύ κράτους και κοινωνίας. Δεν είναι novum, αλλ’ εντούτοις σηματοδοτεί την κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, που εκφράζεται με τη δυσπιστία των πολιτών έναντι των επαγγελματιών πολιτικών.
Στη μελέτη «Δημιουργισμός και θρησκευτική ελευθερία», αναλύεται η διαμάχη μεταξύ χριστιανικών ηθών και διδασκαλιών αφενός και εκκοσμίκευσης αφετέρου (Δαρβίνος), με έμφαση στην περιώνυμη δικαστική απόφαση του δικαστηρίου της πόλεως Ντέιτον του Τενεσί που απεκλήθη «Δίκη των πιθήκων, 1925», η οποία δεν απελευθέρωσε τη διδασκαλία στα σχολεία από θρησκευτικές προκαταλήψεις. Τούτο ανετράπη από το Ανώτατο Δικαστήριο (Epperson, 1968).
Ισλάμ και αντισημιτισμός
Συγκλονιστικό είναι, επίσης, το άρθρο για την «Πλήρη απαξίωση της γυναίκας στις χώρες του Ισλάμ». Συγκεντρώνονται εκεί και περιγράφονται περιστατικά απάνθρωπης βίας κατά γυναικών και εξευτελισμού τους στο Πακιστάν, στο Σουδάν, στη Σομαλία. Γυναικών που λιθοβολήθηκαν, απαγχονίστηκαν ή εκτελέστηκαν εν ψυχρώ. Και όλ’ αυτά στο όνομα της σαρίας, οι αρχές της οποίας, σε κάποιες χώρες του Ισλάμ, αποτελούν πηγή της νομοθεσίας τους.
Και η μπούργκα; Ο συγγραφέας, στο άρθρο «Η ειρηνική συμβίωση ως στόχος του κράτους δικαίου», εκκινεί από την έννοια του προσώπου: «Πρόσωπο» = «προς ώπα», δηλαδή «προς τα μάτια». Αλλά όχι μόνο στα μάτια. Στο όλον του προσώπου, συμπεριλαμβανομένης και της εκφραστικότητας. Η απομόνωση των ματιών από το υπόλοιπο πρόσωπο δεν συγκροτεί όντως «πρόσωπο». Το κράτος δικαίου είναι προσωποκεντρικό. Δεν ανέχεται την απόκρυψη του προσώπου. Εξ ου και η νομολογία του ΕΔΔΑ και του ΔΕΕ που απέρριψε την ύπαρξη σχετικού μουσουλμανικού «δικαιώματος» στην απόκρυψη του προσώπου.
Και αν συχνά θαυμάζουμε τη Γαλλία για τις ευαισθησίες της ως προς στην ελευθερία, την ισότητα και την αλληλεγγύη, ο συγγραφέας μάς επαναφέρει στην τάξη με τις αναφορές του στην «έξαρση του αντισημιτισμού στη Γαλλία». Αντισημιτισμός δεν είναι απλώς η απόρριψη της θρησκείας των Εβραίων – αυτό είναι αντιεβραϊσμός ή αντιιουδαϊσμός. Αντισημιτισμός είναι η εχθρική στάση έναντι των Εβραίων εν γένει, ως προκατάληψη. Καταδικάζει λοιπόν απερίφραστα: «Η γαλλική Δημοκρατία εξακολουθεί να σκοτώνει τους Εβραίους». Στους δε «αποκαλούμενους “απάνθρωπους” ή “αχρείους” νόμους» στη Γαλλία, που αποσκοπούν να πατάξουν τρομοκρατικά χτυπήματα, ο συγγραφέας ορθά τάσσεται με το μέρος του αυστηρού «ποινικού δικαίου του εχθρού». Πολύ επίκαιρο, σε σχέση με τη διάχυτη βία που τείνει να γίνει καθημερινότητα, είναι και το κείμενο για το θεμελιώδες δικαίωμα στην ασφάλεια.
Η ανελεύθερη ορμπανική Ουγγαρία, η «Δίκη των πιθήκων» στο Τενεσί και οι «αχρείοι νόμοι» της Γαλλίας.
Ασφάλεια δεν είναι μόνο το δικαίωμα του προσώπου έναντι του κράτους από αυθαίρετη σύλληψη, αλλά και το δικαίωμα για καταστολή της βίας και της επιθετικότητας από το κράτος. Αξιοπρόσεκτο επίσης το κείμενο για την «Πανδημία και τα δικαιώματα του ανθρώπου». Αναπτύχθηκε η νομολογία ανωτάτων δικαστηρίων. Εγιναν διαδηλώσεις και έντονες αντιπαραθέσεις, τελικά όμως επικράτησε η λογική. Το κείμενο του συγγραφέα για τον υποχρεωτικό εμβολιασμό είναι αποδεικτικό και «χειρουργικό». Οι παρουσιαζόμενες μελέτες επιβεβαιώνουν με τον καλύτερο τρόπο την υποχώρηση του κράτους δικαίου στην Ευρώπη.
Ο συγγραφέας, επίτιμος αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας και καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου επί σειράν ετών, συνεχίζει ακάματα και μαχητικά, με νεανικό σφρίγος, τη συγγραφική, πρωτότυπη και στοχαστική, επιστημονική έρευνα σε ζητήματα όχι μόνο του δημοσίου δικαίου αλλά και της πολιτειολογίας και της πολιτικής επιστήμης. Γράφει, δε, πάντοτε με τη δογματική καθαρότητα του νομικού, που ως βάση της σκέψης του έχει τη νομική μέθοδο: την τελολογική αποσαφήνιση των εννοιών και τη συστηματική – λογική ταξινόμησή τους. Μας διδάσκει διαρκώς με τον επιστημονικό του λόγο.
*Ο κ. Φίλιππος Σπυρόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή ΕΚΠΑ.