Η Βικτόρια Χίσλοπ επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα μαζί με τη μητέρα και την αδερφή της το 1976, σε ηλικία 17 ετών. Πέρασαν μία εβδομάδα στην Αθήνα και έπειτα άλλη μία στην Πάρο. «Είχαμε την ευκαιρία να πάρουμε μια γεύση από την ποικιλομορφία της Ελλάδας. Από τη μία η ζέστη και η σκόνη της Αθήνας, η υπέροχη σύγχυση της κίνησης, των ανθρώπων, του θορύβου και τα σπουδαία μνημεία. Ενιωσα σαν να πάγωσα καθώς όλα αυτά στροβιλίζονταν γύρω μου», θυμάται.
«Και από την άλλη μπήκαμε στο πλοίο, διασχίσαμε το Αιγαίο και φτάσαμε στην ηρεμία ενός κυκλαδίτικου νησιού, τους αργούς ρυθμούς του, την καθαρή ζεστή θάλασσα και τη λευκή άμμο. Η ομορφιά και των δύο αυτών πλευρών της Ελλάδας με συγκλόνισε και είχε τεράστιο αντίκτυπο πάνω μου, ίσως και επειδή δεν είχα ταξιδέψει καθόλου έξω από το Ηνωμένο Βασίλειο και οι διαφορές μεταξύ της πατρίδας μου και αυτού του τόπου ζεστασιάς, φωτός και αρχαιότητας με τους πιο εξωστρεφείς ανθρώπους με γοήτευσαν. Ηταν σαν ένα μαγικό ξόρκι, που ποτέ δεν θέλησα να σπάσω!», καταλήγει με θέρμη. Από τότε, αυτό το ξόρκι την έχει κρατήσει βαθιά συνδεδεμένη με τη χώρα.
Τον Ιούλιο του 2020 της απενεμήθη τιμητικά από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας η ελληνική υπηκοότητα. Εμαθε την ελληνική γλώσσα, στην οποία έγινε αυτή εδώ η συνέντευξη, ενώ είναι μεταξύ των πιο ένθερμων υποστηρικτών της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα και ιδιαίτερα δραστήριο μέλος της Βρετανικής Επιτροπής για την Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Το τελευταίο της βιβλίο, «Το ειδώλιο» (εκδόσεις Ψυχογιός) θίγει το ζήτημα της αρχαιοκαπηλίας, της «λεηλασίας της αρχαιότητας», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά. Η κεντρική ηρωίδα είναι η Χέλενα, μισή Ελληνίδα και μισή Σκωτσέζα, η οποία γνωρίζει την Ελλάδα στα οκτώ της χρόνια, σε μια επίσκεψη στους παππούδες της, στους οποίους επιστρέφει κάθε καλοκαίρι της εφηβείας της, που συμπίπτει με τα χρόνια της Επταετίας. Οταν εκείνοι πεθάνουν, η Χέλενα θα ανακαλύψει ότι ο παππούς της, στρατηγός πιστός στο καθεστώς των συνταγματαρχών, είχε συγκεντρώσει πολύτιμα αρχαιολογικά κειμήλια. Θα ξεκινήσει έναν αγώνα να βρει απαντήσεις για την προέλευσή τους, μέσα από τον οποίο θα γεννηθεί μια ανάγκη να προστατεύσει τους ιστορικούς θησαυρούς της πατρίδας της.
– Ο τρόπος που η Χέλενα ανακάλυψε την Ελλάδα μοιάζει κάπως με τη δική σας εμπειρία γνωριμίας με τη χώρα και τελικά τους θησαυρούς της;
– Η Χέλενα είναι μικρότερη ηλικιακά απ’ ό,τι ήμουν εγώ όταν πρωτοήρθα, αλλά οι εντυπώσεις της είναι πολύ κοντά με τις δικές μου ως έφηβη. Oπως κι εγώ, γοητεύεται από την εκθαμβωτική ηλιοφάνεια και την απίστευτη ζέστη. Εγώ όταν ξεκίνησα να μαθαίνω ελληνικά ήμουν ήδη 40, αλλά η επιθυμία μου να εντρυφήσω στον ελληνικό πολιτισμό και η εκτίμησή μου σε κάθε τι που κάνει την Ελλάδα τόσο διαφορετική από τη Βρετανία, ιδιαίτερα το φαγητό, μοιάζουν με της Χέλενα.
– Τι σας είχε γοητεύσει και τι σας είχε απογοητεύσει;
– Θυμάμαι δύο πολύ συγκεκριμένα πράγματα από εκείνη την πρώτη μου επίσκεψη στην Ελλάδα, το πόσο ξένη μού ήταν η γλώσσα και οι πινακίδες στους δρόμους. Χαθήκαμε πολλές φορές στην Αθήνα, αλλά δεν αισθανθήκαμε φόβο ή ανησυχία. Νομίζω ότι τότε συνειδητοποίησα ότι το να χαθείς σε οδηγεί στο να ανακαλύψεις κάτι. Τότε δεν ένιωθα απογοήτευση για κάτι. Ακόμη βλέπω την Ελλάδα πολύ θετικά, αν και συχνά οι Eλληνες φίλοι μου επισημαίνουν τα μειονεκτήματά της. Αν έπρεπε να επισημάνω ένα αρνητικό, θα ήταν ότι υστερεί στην εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
– Ποια υπήρξε η αφορμή για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου;
– Κάθε φορά που γράφω ένα νέο βιβλίο είναι γιατί θέλω να αφηγηθώ μια ιστορία, αλλά και να μοιραστώ με τους αναγνώστες ένα πάθος ή μια ανακάλυψη. Και αυτό είναι πάντα ένα θέμα ή ένας τόπος που θέλω να μάθω και να κατανοήσω καλύτερα. Αυτή ήταν η ώθηση σε κάθε μυθιστόρημα που έγραψα, είτε επρόκειτο για την αδικία του στίγματος στο «Νησί», είτε για την παράνομη τουρκική κατοχή της Κύπρου στην «Ανατολή» ή για την περίπλοκη και πλούσια ιστορία της Θεσσαλονίκης στο «Νήμα». Eτσι έγινε και με «Το ειδώλιο». Hθελα να γράψω για το θέμα της λεηλασίας της αρχαιότητας, γιατί έχει σημασία και είναι σοβαρό έγκλημα κατά του πολιτισμού. Αγγίζει τις θεμελιώδεις αρχές του γιατί ο πολιτισμός έχει σημασία και γιατί είμαστε όλοι φτωχότεροι αν στερούμαστε το παρελθόν μας. Σίγουρα έπαιξε ρόλο και το γεγονός ότι από την Ελλάδα έχουν κλαπεί περισσότεροι θησαυροί σε σχέση με τη Βρετανία. Ο σεβασμός στον πολιτισμό είναι σημαντικός, ανεξάρτητα από την όποια εθνικότητα.
– Υπήρξαν γεγονότα ή πληροφορίες που ανακαλύψατε στην έρευνά σας και σας εξέπληξαν;
– Νομίζω ότι η έκταση της λεηλασίας αρχαιοτήτων και η μακρά και πολύπλοκη αλυσίδα μεσαζόντων που επωφελούνται από αυτήν με εξέπληξαν πραγματικά. Και φυσικά η έλλειψη ενδοιασμού όσων έχουν ωφεληθεί, ακόμη και των διάσημων οίκων δημοπρασιών που στο παρελθόν σκοπίμως παρέβλεψαν την «ιστορία» τού πώς αποκτήθηκαν κάποια αντικείμενα.
– Γιατί επιλέξατε να γράψετε για τα ειδώλια;
– Τα κυκλαδικά ειδώλια έχουν πολυεπίπεδο ενδιαφέρον για μένα. Πρώτα απ’ όλα είναι πολύ όμορφα, ήρεμα, μικροκαμωμένα, μυστηριώδη. Πολλά από αυτά που βρέθηκαν είναι ηλικίας άνω των 4.000 ετών και ωστόσο έχουν μια νεωτερικότητα που είναι πραγματικά δελεαστική. Πάνω από το 90% αυτών που βρέθηκαν είναι γυναικείας μορφής. Oλα αυτά μου κέντρισαν το ενδιαφέρον. Αλλά και το γεγονός ότι ακόμη υπάρχουν πολλά άγνωστα σημεία για τα ειδώλια, π.χ. γιατί τόσο πολλές γυναικείες φιγούρες; Είναι ίσως η ομορφιά τους που με τράβηξε κοντά τους περισσότερο από όλα. Eνα ειδώλιο πουλήθηκε στη Νέα Υόρκη περίπου πριν από μία δεκαετία έναντι 16 εκατ. δολαρίων, αποδεικνύοντας ότι οι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν σχεδόν τα πάντα για να το αποκτήσουν και αυτό διογκώνει την αξία αλλά και το κίνητρο για κλοπή.
– Λειτουργούν τα ειδώλια ως σύμβολα και για άλλες κλεμμένες αρχαιότητες;
– Είναι σημαντικά από μόνα τους. Αλλά φυσικά, υπάρχουν μερικά πολύ αξιοσημείωτα παραδείγματα παρανομίας που είναι πιο γνωστά από τις κλοπές ειδωλίων, τα Γλυπτά του Παρθενώνα για παράδειγμα, που είναι τεράστιο ζήτημα για την Ελλάδα – και θα έπρεπε να είναι και για τους Βρετανούς. Πιστεύω ακράδαντα ότι τα Γλυπτά πρέπει να επιστραφούν στην Αθήνα και να επανενωθούν με τα άλλα στο πανέμορφο Μουσείο της Ακρόπολης. Και σε αυτό υπάρχουν εξελίξεις. Υπάρχει διάλογος μεταξύ της Ελλάδας και του προέδρου των Επιτρόπων. Αλλά αυτή τη στιγμή το Βρετανικό Μουσείο δεν πρόκειται να αλλάξει τη θεμελιώδη πεποίθησή του ότι τα Γλυπτά τού «ανήκουν». Αυτή τη στιγμή αναζητούν νέο διευθυντή και είμαι σίγουρη ότι θα διορίσουν κάποιον με συντηρητικές απόψεις. Αυτό που πραγματικά απαιτείται είναι να αναγνωρίσει το μουσείο ότι απέκτησαν κλοπιμαία όταν αγόρασαν τα Γλυπτά από τον Eλγιν.
Πιστεύω ακράδαντα ότι τα Γλυπτά πρέπει να επιστραφούν στην Αθήνα και να επανενωθούν με τα άλλα στο πανέμορφο Μουσείο της Ακρόπολης.
Και για 150 χρόνια επαναλαμβάνουν ασταμάτητα στον εαυτό τους, και στους επισκέπτες τους, το ίδιο ψέμα: ότι ο σουλτάνος έδωσε επίσημη άδεια στον Eλγιν να πάρει τα Γλυπτά. Το μουσείο ουσιαστικά αγνοεί καλά τεκμηριωμένα γεγονότα. Είναι δύσκολο να διαπραγματευθείς με κάποιον που πεισματικά αρνείται να δει την αλήθεια. Πιστεύω ότι μια μέρα θα επιστραφούν, αλλά όχι μέχρι να έχουμε μια αλλαγή κυβέρνησης, μια πιο διαφωτισμένη και σοσιαλιστική. Eχουμε ακόμη την κυβέρνηση που έφερε το Brexit και που πιστεύει σε κάποιου είδους ανωτερότητα της Βρετανίας έναντι του Κόσμου – και ότι έχουμε δικαίωμα ιδιοκτησίας αυτών των έργων τέχνης. Αυτή δεν είναι μια ανοιχτόμυαλη θέση.
– Ποια είναι η θέση της βρετανικής κοινής γνώμης και πόσο μπορούν να την επηρεάσουν βιβλία όπως το δικό σας;
– Η κοινή γνώμη κινείται προς την επιστροφή των Γλυπτών, σε ποσοστό πολύ πάνω από το 60%, το οποίο συνεχώς αυξάνεται. Και υπάρχει και ένα αυξανόμενο κύμα αναγνώρισης ότι τα μουσεία πρέπει να επανεξετάσουν τις συλλογές τους και, εάν διαθέτουν αντικείμενα που κλάπηκαν ή αποκτήθηκαν κατά περιόδους κυριαρχίας, παρά τη θέληση της χώρας προέλευσης, τότε πρέπει να ανταποκριθούν στο αίτημα της χώρας για επιστροφή τους. Αυτή είναι πολιτισμένη συμπεριφορά και σε άλλες χώρες αυτό συμβαίνει – δυστυχώς όχι στη Βρετανία. Γνωρίζω ήδη ότι «Το ειδώλιο» έχει επηρεάσει τους ανθρώπους, καθώς μου έδωσε την ευκαιρία να μιλήσω δημόσια για την πραγματική ιστορία του Eλγιν, όχι εκείνη που διαφημίζεται στο Βρετανικό Μουσείο. Επίσης, αξίζει πάντα να επαναλαμβάνουμε ότι το Βρετανικό Μουσείο εκθέτει μόλις το 1% της συλλογής του – το 99% φυλάσσεται. Eτσι, αν επιστραφούν τα Γλυπτά στο σπίτι που τους αξίζει, δεν θα έχουν μεγάλο κενό χώρο! Θα μπορούν να εμφανίσουν μέρος του κρυφού 99%. Πριν τους το κλέψουν κι αυτό…
– Τι γνωρίζατε εσείς και ποια ήταν η άποψή σας για τα Γλυπτά του Παρθενώνα πριν ερευνήσετε το θέμα;
– Για πολλά χρόνια ένιωθα μεγάλη αγάπη για το Βρετανικό Μουσείο. Οι επισκέψεις εκεί ήταν μέρος της εκπαίδευσής μου και αυτό ήταν σημαντικό για εμένα στις δεκαετίες ’60-’70, πριν μπούμε όλοι σε αεροπλάνα και ταξιδέψουμε στην Ευρώπη. Ο Νιλ ΜακΓκρέγκορ, που υπήρξε διευθυντής για πολλά χρόνια, ήταν ένας πολύ χαρισματικός και εύγλωττος εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου για τη θέση του ως Μουσείο του Κόσμου. Για να είμαι ειλικρινής, σε κάποιο βαθμό επαναπαύθηκα και δεν είχα διαβάσει τα δώδεκα περίπου βιβλία για την αληθινή ιστορία των πράξεων του Eλγιν. Μετά ήρθε το Brexit, ο Μπόρις Τζόνσον, που απέρριψε κάθε πιθανή επιστροφή των Γλυπτών, και το στένεμα της Βρετανίας όπως το βλέπω εγώ. Ποιο είναι το επιχείρημα για να διατηρήσουμε σημαντικά στοιχεία της ευρωπαϊκής κουλτούρας και κληρονομιάς, όταν δεν είμαστε πλέον μέρος της Ευρώπης; Είμαι πλέον παθιασμένη και υπέρμαχος της επιστροφής των Γλυπτών στην Ελλάδα και αγωνίζομαι γι’ αυτό.
– Hδη τρία βιβλία σας έχουν μεταφερθεί στην τηλεόραση. Υπάρχει κάποια σκέψη να γίνει το ίδιο με «Το ειδώλιο»;
– Θα ήταν υπέροχο, αλλά τα δικαιώματα δεν έχουν πουληθεί ακόμη. Ιδανικά θα ήθελα να προβληθεί μια σειρά ή ταινία στο Ηνωμένο Βασίλειο, γιατί τότε θα ήταν ένα ακόμη πιο ισχυρό εργαλείο για να προσελκύσει τον κόσμο στην ιδέα ότι ορισμένοι πολιτιστικοί θησαυροί πρέπει να ζουν στην πατρίδα τους. Σημαντικά αντικείμενα ανήκουν στο έθνος που τα δημιούργησε και αφηγούνται ένα σημαντικό μέρος της ιστορίας αυτού του έθνους. Μόνο όταν είναι ολόκληρα μπορούν να πουν την ιστορία τους.
Η παρουσίαση του βιβλίου «Το ειδώλιο» της Βικτόρια Χίσλοπ θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 25 Ιανουαρίου, στις 20.00, στο Αμφιθέατρο του Μουσείου Ακρόπολης, στην αίθουσα «Δημήτριος Παντερμαλής». Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι Νίκος Σταμπολίδης, γενικός διευθυντής Μουσείου Ακρόπολης, Αλέξης Παπαχελάς, διευθυντής της εφημερίδας «Καθημερινή» και η συγγραφέας. Αποσπάσματα θα διαβάσουν οι ηθοποιοί: Γιώργος Καραμίχος, Αλέξανδρος Λογοθέτης, Κατερίνα Λέχου.