ΖΑΝ-ΦΡΑΝΣΟΥA ΣΕΝΕΣAΛ
Η λεωφόρος
μτφρ. Αννα Κοντολέων
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 296
Συμβαίνει κάτι παράδοξο –εκ πρώτης όψεως– με τα παιδικά βιβλία στην Ελλάδα. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας «διαβάζουν» πολλά βιβλία. Είναι ένα δώρο που θα τους πάρουν εύκολα οι γονείς τους, οι συγγενείς και οι οικογενειακοί φίλοι, και θα τους συντροφεύσει στο κρεβάτι, πριν από τον ύπνο, ή και μέσα στην ημέρα. Εδώ και δεκαετίες ο αριθμός των τίτλων και το τιράζ έχουν συνεχή αύξηση σε αυτή την ηλικιακή κατηγορία. Παράλληλα ιδρύονται μικροί εκδοτικοί αφιερωμένοι στο παιδικό βιβλίο, καθώς και εξειδικευμένα βιβλιοπωλεία, ενώ οι μεσαίοι και οι μεγάλοι εκδοτικοί έχουν ξεχωριστά τμήματα που απασχολούνται μόνο με το παιδικό βιβλίο. Το δε επίπεδο των ελληνικών εν λόγω βιβλίων στη χώρα μας –χωρίς απολύτως καμία διάθεση υπερβολής– είναι από τα υψηλότερα παγκοσμίως.
Παρά ταύτα, μολονότι και στη λεγόμενη πρωτοσχολική ηλικία οι τίτλοι είναι άφθονοι και ευπώλητοι, αρχίζουν να μειώνονται όσο τα παιδιά μεγαλώνουν. Να μειώνονται δραστικά. Ηδη στην ηλικία των 12+ οι διαθέσιμοι τίτλοι είναι ένα μικρό ποσοστό (κάτω του… 10%) των τίτλων που είχαν στη διάθεσή τους τα παιδιά μέχρι να βγάλουν το δημοτικό. Κάνουν κάποιο λάθος στον σχεδιασμό τους οι εκδοτικοί οίκοι; Οχι. Κανένα. Απλώς τα παιδιά στην Ελλάδα σταματούν να διαβάζουν κάπου στην αρχή της εφηβείας τους. Μετά τα 14-15 το συντριπτικό ποσοστό τους δεν θα έχει πια καμία σχέση με το εξωσχολικό βιβλίο γενικώς. Ακόμη χειρότερα: μόνο ένα ποσοστό από αυτά θα επιστρέψει στο βιβλίο κάπου στα 20-22, προς το τέλος των σπουδών του.
Πολλοί πιστεύουν ότι το παιδικό βιβλίο «γεννάει αναγνώστες». Δεν ισχύει. Το παιδικό βιβλίο είναι απαραίτητο για να φτιάξει καλούς χαρακτήρες στα παιδιά, να τα διασκεδάσει, να τα εισαγάγει στον κόσμο της αφήγησης, να τα μάθει πόσο όμορφα σύνθετος είναι ο κόσμος και πόσο ευχάριστο και εποικοδομητικό είναι να ανακαλύπτεις την παλέτα των συναισθημάτων σου. Το παιδικό βιβλίο είναι απαραίτητο στο παιδί σαν το παιχνίδι, το φαγητό, το οξυγόνο και την αγάπη. Αυτό που γεννάει αναγνώστες είναι το εφηβικό βιβλίο.
Στην Ελλάδα, παρά ταύτα, ελάχιστοι είναι οι έφηβοι που διαβάζουν ή που προλαβαίνουν να διαβάσουν ή που έχουν διάθεση να διαβάσουν. Γι’ αυτό και καταλήγουμε να έχουμε ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ενηλίκων αναγνωστών σε όλη την Ευρώπη: όπως μάθαμε από την έρευνα του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Εργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) για το βιβλίο και το κοινό του στην Ελλάδα, ένας στους πέντε Ελληνες δεν διαβάζει κανένα βιβλίο στη ζωή του, ένας στους τρεις διαβάζει από ένα μέχρι τέσσερα βιβλία τον χρόνο, ενώ ο μέσος συστηματικός αναγνώστης αγοράζει περίπου έξι βιβλία τον χρόνο. Αντιθέτως, σε πολλές χώρες του εξωτερικού η κατηγορία Young Adult βιβλίων είναι η πρώτη σε κυκλοφορία – πάνω από τα ρομάντζα και τα αστυνομικά, αίφνης.
Μιλάει για την απόρριψη, την εγκατάλειψη, την οικογένεια, τους φίλους, την κοινότητα, την αγάπη και την ελπίδα με έναν τρόπο γλυκό, μετρημένο, ευθύ και συγκινητικό.
Ενα μεγάλο ποσοστό των βιβλίων για εφήβους που κυκλοφορούν στη χώρα μας είναι φαντασίας: τίτλοι επιλεγμένοι με μεγάλη προσοχή από τους εκατοντάδες σχετικούς που εκδίδονται κάθε χρόνο στο εξωτερικό – βιβλία που αγαπάμε πολύ (και διαβάζουμε μανιωδώς) και εμείς. Οι υπόλοιποι είναι σύγχρονα ή ιστορικά κοινωνικά μυθιστορήματα, διαφόρων ειδών.
Επιλέξαμε ένα από αυτά, τη «Λεωφόρο» του γαλλόφωνου Καναδού Ζαν-Φρανσουά Σενεσάλ (μτφρ. Αννα Κοντολέων, εκδ. Καστανιώτη), καθώς είναι ένα από τα καλύτερα κοινωνικά μυθιστορήματα για εφήβους που διαβάσαμε εδώ και καιρό, και το προτείνουμε με πολλή σιγουριά. Ο συγγραφέας του έχει τιμηθεί, εκτός των άλλων, με το Βραβείο Νεανικής Λογοτεχνίας των Βιβλιοπωλείων του Κεμπέκ και το Βραβείο Ζόζεφ Στόφερ του Συμβουλίου Τεχνών του Καναδά.
Το βιβλίο είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο – ή καλύτερα σε δεύτερο, καθώς ο πρωταγωνιστής, ο 18χρονος Κρις, αφηγείται τη ζωή του, την καθημερινότητά του, τις σκέψεις, τα πάθη, τους φόβους αλλά και τις επιτυχίες του, απευθυνόμενος όμως στη μητέρα του. Στην απούσα μητέρα του: «Κοίταξα στο μπάνιο, στο μπαλκόνι και κάτω από τα κρεβάτια, ποτέ δεν ξέρεις, ίσως να είχες κρυφτεί για να έχεις την ησυχία σου. Αλλά δεν είχες κρυφτεί, δεν ήσουν εκεί. Επιπλέον είδα ότι έλειπαν πολλά ρούχα από την ντουλάπα σου, τα πιο όμορφα φορέματά σου ειδικά, αυτά που φορούσες όταν είχες κάποιον καινούργιο φίλο».
Μυαλό 10χρονου παιδιού
Ο Κρις διαφέρει. Ο Κρις έχει μυαλό 10χρονου παιδιού. Και την ημέρα των γενεθλίων του, μόλις ενηλικιώνεται τυπικά, η μητέρα του τον εγκαταλείπει. Ο Κρις θα μείνει μόνος, και θα χαθεί. Θα κυριευθεί, φυσικά, από θλίψη και τρόμο: Πώς θα τα βγάλει πέρα; Και κυρίως: Πού είναι η μαμά του; Τι της έχει συμβεί; Γιατί τον εγκατέλειψε;
Δεν θα σταματήσει να της μιλάει, να τη ρωτάει και να την ψάχνει. Κάποια στιγμή όμως, σχετικά γρήγορα μάλιστα, θα καταφέρει να σταθεί στα πόδια του. Μπορεί να το κάνει; Εχει αρκετά εφόδια για να τα βγάλει πέρα; Λοιπόν, ναι, έχει. Με τον τρόπο του είναι πέρα για πέρα άξιος. Επιπροσθέτως, έχει και φίλους που θα του σταθούν. Κι αυτό είναι σπουδαίο. Οπως σπουδαίος είναι και ο ίδιος. Οπως πολύ όμορφο είναι κι αυτό το τρυφερό βιβλίο που μιλάει για την απόρριψη, την εγκατάλειψη, την οικογένεια, τους φίλους, την κοινότητα, την αγάπη και την ελπίδα με έναν τρόπο γλυκό, μετρημένο, ευθύ και συγκινητικό. Και εξαιρετικά πρωτότυπο.
Εχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο όλο γοητεία, ανθρωπιά και ειλικρίνεια, που σε γεμίζει εμπιστοσύνη για τη ζωή και τους γύρω σου. Και με έναν τόσο καλό και απονήρευτο ήρωα, που τον αγαπάς ό,τι ηλικία κι αν έχεις. Στ’ αλήθεια, θέλεις να πάνε όλα καλά με τη ζωή του και του το εύχεσαι πραγματικά. Κι ας μην είναι κάτι παραπάνω από ήρωας ενός μυθιστορήματος. Γιατί οι καλογραμμένοι ήρωες μυθιστορημάτων είναι, εντέλει, κάτι παραπάνω από αυτό. Είμαστε εμείς – και κυρίως: είναι ο άλλος.
Πολύ όμορφη η μετάφραση και συνολικά μια ωραία έκδοση. Το βιβλίο γνώρισε μεγάλη επιτυχία στον Καναδά, τιμήθηκε με τα βραβεία Αντελεκτέρ και Μπερναντέτ-Ρενό, βρέθηκε στην τιμητική λίστα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα, μεταφράστηκε και εκδόθηκε σε άλλες χώρες και απέκτησε δύο μέχρι στιγμής αυτοτελείς συνέχειες: «Au carrefour» (2018) και «Les avenues» (2020). Ελπίζουμε να πετύχει και στην Ελλάδα, για να τις διαβάσουμε και εμείς – αν και απευθύνεται σε εφήβους, διαβάζεται άνετα και από ενηλίκους. Μια ασφαλής επιλογή για όλα τα παιδιά, είτε αγαπούν είτε «φοβούνται» το διάβασμα.
Κυρίως όμως ελπίζουμε να διευρυνθεί η βάση αναγνωστών σε αυτές τις ηλικίες. Δεν είναι μια υπόθεση που αφορά την αγορά του βιβλίου. Είναι κάτι πολύ βασικό για το μέλλον μας.