ΧΟΡΧΕ ΙΜΠΑΡΓΚΟΥΕΝΓΚΟΪΤΙΑ
Οι νεκρές
μτφρ.: Ασπασία Καμπύλη
εκδ.: Carnivora, 2023, σελ. 208
Να ένα μυθιστόρημα που είμαστε σίγουροι ότι διδάσκεται σε σχολές δημιουργικής γραφής, μολονότι είναι πολύ δύσκολο να το διδάξεις. Ο Ιμπαργκουενγκόιτια αποδεικνύεται σπουδαίος τεχνίτης: όσα κάνει εδώ δεν είναι καθόλου απλά για όποιον δεν διαθέτει αξιοσημείωτη ευχέρεια.
Στο υβριδικό του μυθιστόρημα, ένα κράμα έρευνας, χρονικού, δημοσιογραφικής προσέγγισης των γεγονότων και μυθοπλασίας –για να μην αναφερθούμε στην έντονη θεατρικότητα και τη ζωντανή, πολύχρωμη σκηνογραφία–, οι ποικίλου αφηγηματικού βάρους πρωταγωνιστές μιλούν με διάφορους τρόπους –είτε μέσω του αφηγητή είτε σε ρεπορτάζ και συνεντεύξεις, είτε σε ανακρίσεις και καταθέσεις, είτε σαν ηθοποιοί ή απλοί κομπάρσοι–, προσφέροντας τη δική τους οπτική των γεγονότων, αποσαφηνίζοντας σκοτεινές πλευρές (ή ρίχνοντας ακόμη πιο πυκνές σκιές πάνω σε άλλες…), πλέκοντας μία αφήγηση από την οποία δεν περισσεύει ούτε λέξη, και που κάποιος τη διαβάζει με διαρκώς εντεινόμενο ενδιαφέρον, καθώς η πλοκή βαθαίνει ολοένα, καινούργια (αδιανόητα) γεγονότα έρχονται στο φως, η φρίκη και η αγανάκτηση του αναγνώστη αυξάνονται, και το σασπένς μεγαλώνει. Μοιάζει σαν να μας ξεναγούν γύρω από την κυκλική σκηνή του δράματος, αφήνοντάς μας κάθε φορά να διακρίνουμε ένα μόνο κομμάτι του αφηγούμενου παραδόξου.
Αληθινή ιστορία
Τι συμβαίνει όμως στις «Νεκρές»; Πρώτα πρώτα, έχουμε να κάνουμε με μία αληθινή ιστορία: ένας συγγραφέας που θα σκαρφιζόταν κάτι παρόμοιο ασφαλώς θα χαλιναγωγούσε τον εαυτό του. Η υπόθεση ήταν γνωστή στο Μεξικό, και ο ίδιος ο Ιμπαργκουενγκόιτια είχε ενδιαφερθεί από την πρώτη στιγμή που αποκαλύφθηκε. Το 1963, δύο αδελφές που λειτουργούσαν ένα πορνείο κατηγορήθηκαν για τον φόνο των κοριτσιών που εργάζονταν στην επιχείρησή τους. Δεν ήταν ένα ή δύο κορίτσια – ήταν πάνω από είκοσι.
Η ιστορία είχε τα πάντα: διαφθορά, εκμετάλλευση, παράνομο πλουτισμό, απαγωγή, φόνους κατά συρροή, συγκάλυψη, επίορκους στρατιωτικούς και εξαχρειωμένους πολιτικούς, έναν κοινωνικό περίγυρο που αδιαφορούσε ενώ ήξερε ή έστω υποπτευόταν τι συνέβαινε, και βέβαια τον Τύπο. Για να μη μιλήσουμε για την ίδια την αγοραπωλησία των κοριτσιών, το σκλαβοπάζαρο: «Στο πανηγύρι του Οκάμπο του 1950, η Χογίτα Ν. […] πούλησε στις αδελφές Αρκάνγκελα και Σεραφίνα Μπαλάδρο για τριακόσια πέσος ένα κορίτσι δεκατεσσάρων χρονών που το έλεγαν Μπλάνκα» (σ. 104).
Ενα αριστοτεχνικά κεντημένο καλειδοσκοπικό μυθιστόρημα, κοντά στο «Εν ψυχρώ» του Καπότε και στο «Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου» του Μάρκες, και ταυτόχρονα ένα μαύρο αφήγημα, ένα μακάβριο βιβλίο που στιγμές στιγμές σού παγώνει το αίμα, γραμμένο όμως με τέτοιον τρόπο που πιάνεις τον εαυτό σου να γελά σχεδόν σε κάθε σελίδα. Μάλιστα, νιώθεις τύψεις που το έκανες. Ομως αυτό είναι το στυλ του Ιμπαργκουενγκόιτια. Είναι κυνικός και είρωνας, ένας προβοκάτορας. Παρά ταύτα, το μόνο που κάνει είναι να καταγράφει την αλήθεια: «[Ο] γιατρός Μενέσες έχασε κάθε ελπίδα ότι θα πληρωθεί και έδωσε εντολή να σταματήσει η θεραπεία της ασθενούς και να της δοθεί εξιτήριο» (σ. 111).
Από την αφήγηση δεν περισσεύει ούτε λέξη, και κάποιος τη διαβάζει με διαρκώς εντεινόμενο ενδιαφέρον.
Τι να πεις άραγε πάνω σ’ αυτό; Και πώς να παρουσιάσεις τον τρόπο «θεραπείας» του κοριτσιού πιο μετά, στο «σπίτι», με πυρωμένα σίδερα; Ενώ πάλι, πώς να αντιμετωπίσεις το γεγονός ότι κάποια από τα ίδια τα κορίτσια θα προσπαθήσουν να σκοτώσουν μία συνάδελφό τους πνίγοντάς τη στην υπαίθρια τουαλέτα; «Την έσωσε το πάχος της. Η Μάρτα είναι μια γυναίκα με πολύ φαρδύ σκελετό, και οι άλλες, όσο και να προσπάθησαν, δεν κατόρθωσαν να την κάνουν να περάσει από το άνοιγμα» (σ. 145). Δεν υπάρχει κανείς από τον θίασο των ηρώων που να μην πέφτει στη δίνη της ανθρώπινης ελαφρότητας, των σουρεαλιστικών καταστάσεων και της απερίγραπτης τρέλας που παρασύρει τα πάντα σ’ αυτό το «true crime»: ένα νουάρ που δεν έχει όμοιό του.
Η εκδότρια και ταυτόχρονα βασική μεταφράστρια των μυθιστορημάτων τής Carnivora, Ασπασία Καμπύλη, παραδίδει ένα σπαρταριστό κείμενο. Μας είπε μεταξύ άλλων η ίδια: «Οι “Νεκρές” αποτελούν ένα από τα σπάνια στο Μεξικό ανατρεπτικά έργα, με την έννοια ότι υπονομεύει τα όρια των λογοτεχνικών ειδών, και συγκεκριμένα δύο πολύ αγαπητών ειδών στο μεξικάνικο λογοτεχνικό πανόραμα: του αστυνομικού μυθιστορήματος και του χρονογραφήματος. Οσον αφορά το θέμα, επιδίωξη του συγγραφέα είναι να παρωδήσει, αφενός, τον τρόπο που ο Τύπος –ο «ροζ» Τύπος αρχικά και εν συνεχεία ο υπόλοιπος– χρησιμοποίησε την είδηση, αφετέρου την ενδημική διαφθορά της μεξικάνικης Δικαιοσύνης. Οσον αφορά τη μετα-αφηγηματική πλευρά, ανοίγει μια συζήτηση για τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας στη συγγραφή, δεδομένου ότι η αλήθεια μπορεί πάντα να χειραγωγείται από τη γλώσσα. Και, το σημαντικότερο, αναδεικνύει την καυστική ειρωνεία και το χιούμορ ως το μέσο που θα αποκαλύψει τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και ρητορείας».