Ο Μαρτίν Μαρζελά εμπνεόταν πάντα από τα υφάσματα και τις υφές. Τα παιδικά του λευκώματα είναι έργα τέχνης. Στη διάρκεια των σπουδών του, στο τμήμα μόδας, στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών της Αμβέρσας στα τέλη της δεκαετίας του ’70, έφτιαξε ένα φούτερ από ποτηρόπανα. Αργότερα, παρουσίασε τοπ από πλαστικές τσάντες σούπερ μάρκετ, γιλέκα από σπασμένα πιάτα και πουλόβερ με μανίκια από στρατιωτικές κάλτσες. Πήρε τα ρούχα της Μπάρμπι και του Κεν και τα έραψε ξανά σε ανθρώπινο μέγεθος. Εμοιαζαν αλλόκοτα, δεν ταίριαζαν σωστά σε ανθρώπινο σώμα. Στις δεκαετίες του glamour και της υπερβολής, ο Βέλγος σχεδιαστής έκανε το άσχημο, ενδιαφέρον. Οργάνωσε επιδείξεις μόδας σε αποθήκες του Στρατού Σωτηρίας, σε θέατρα, σε γειτονιές του Παρισιού και κάτω από γέφυρες. Κάλυψε τα πρόσωπα των μοντέλων του με ύφασμα, με περούκες, τους φωτογράφισε σαν να ήταν καταζητούμενοι, τους επίλεξε από τον δρόμο, τοποθέτησε λευκές ετικέτες στα ενδύματα σχολιάζοντας την τάση του κοινού να αγοράζει μάρκες χωρίς να αξιολογεί στην πραγματικότητα το ίδιο το ρούχο. Κατάργησε όλους τους κανόνες της μόδας σε κάθε επίπεδο.
«Για να δημιουργήσω έπρεπε να περιφρουρήσω την ελευθερία μου. Για να γίνει αυτό, έπρεπε να αμφισβητήσω τους κανόνες. Τώρα στην τέχνη κινούμαι με τον ίδιο τρόπο, η προσέγγιση και τα ενδιαφέροντά μου παραμένουν ίδια, απλά δεν αισθάνομαι την ίδια ανάγκη, δεν χρειάζεται να αποδομήσω τίποτα, βρίσκομαι σε ένα περιβάλλον πιο προστατευμένο, με μεγαλύτερη κατανόηση», λέει στην «Κ» με αφορμή την έκθεση με έργα του που θα παρουσιάσει στην γκαλερί Bernier τον Μάρτιο.
Ο Μαρζελά αποσύρθηκε από τον κόσμο της μόδας αιφνιδιαστικά, στις 29 Σεπτεμβρίου του 2008, όταν ο οίκος που είχε ιδρύσει γιόρταζε με ένα ντεφιλέ στο Παρίσι, τα 20 χρόνια του. Εγκατέλειψε τη μόδα κάνοντας τον ίδιο πάταγο με αυτόν που έκανε όταν συστήθηκε στο κοινό. Στο ντοκιμαντέρ «Martin Margiela in His Own Words» η Κάρλα Σοτσάνι, γνωστή εκδότρια και γκαλερίστα στον χώρο της μόδας, τον αναφέρει ως τον τελευταίο επαναστάτη του χώρου, ενώ συνεργάτες του υποστηρίζουν ότι δημιούργησε την ίδια αίσθηση με αυτήν που έκανε ο Γουόρχολ όταν έδειξε τα πρώτα έργα του.
Στο ίδιο φιλμ, ο Ζαν Πολ Γκοτιέ λέει ότι ο παλιός του βοηθός σόκαρε τον κόσμο με τα ρούχα και το στυλ του, αλλά και με το γεγονός ότι δεν εμφανιζόταν ποτέ. Ηταν στοίχημα ποιος θα καταφέρει να τον βγάλει από το καβούκι του. «Κανείς», έλεγε ο Γάλλος σχεδιαστής στο ντοκιμαντέρ. Η ανωνυμία για τον Μαρζελά δεν ήταν θέμα στρατηγικής αλλά επιβίωσης, γι’ αυτό και ακόμη τη διατηρεί. Δεν τον έχει δει κανείς κατά πρόσωπο, δεν υπάρχουν πρόσφατες φωτογραφίες του, δεν εμφανίζεται σε εγκαίνια εκθέσεων, μένει στη σκιά.
«Η ανωνυμία σού επιτρέπει να ζεις χωρίς τους περιορισμούς των διάσημων ανθρώπων. Σίγουρα, δεν είναι εύκολο όλες τις φορές, αλλά είναι κάτι που ποτέ δεν μετάνιωσα. Με ισορροπεί να είμαι σαν όλους τους άλλους». Και πώς ξέρει αν αυτό που κάνει στην τέχνη έχει ανταπόκριση από τη στιγμή που δεν μιλάει με το κοινό; «Διαβάζω δημοσιεύματα, μιλάω με γκαλερίστες, φίλους, επιμελητές, ζητάω σχόλια και αντιδράσεις». Τα πράγματα ήταν σίγουρα πιο άμεσα στη μόδα, αλλά βέβαια και πιο εφήμερα. Μου εξηγεί ότι αγαπούσε τη μόδα από μικρό παιδί. «Εγινα εμμονικός και έκανα πολλές θυσίες για να πετύχω. Αλλά όταν διαπίστωσα ότι το στοιχείο της έκπληξης σε κάθε σεζόν διέρρεε από το Διαδίκτυο και τα σόσιαλ μίντια, και όταν αισθάνθηκα ότι είχα υπερβεί τα όριά μου με τον προγραμματισμό και τον διαρκώς αυξανόμενο αριθμό συλλογών, κατάλαβα πως είχε έρθει η ώρα να κάνω ένα βήμα πίσω και να αναζητήσω αλλού μια δημιουργική διέξοδο, ένα νέο μονοπάτι».
«Η ομορφιά εδράζεται στη μοναδικότητα. Δίνω εξίσου προσοχή στη φθορά όσο και στην τελειότητα. Το παραμελημένο, αυτό που δεν κοιτάζει κανείς, είναι συχνά όμορφο».
Κοιτάζοντας πίσω αναγνωρίζετε τον άνθρωπο που ήσαστε τότε; «Ναι, αλλά σε μια πιο χαλαρή και ξεκούραστη εκδοχή. Είμαι το ίδιο σοβαρός και ενδελεχής στην ερευνά μου, όμως οι ρυθμοί είναι διαφορετικοί, πιο ήρεμοι, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες προθεσμίες και είναι πραγματικά ωραίο το συναίσθημα να δείχνεις κάτι όταν είσαι πραγματικά έτοιμος».
Τον ρωτάω αν θα ήταν το ίδιο εύκολο να αλλάξει κατεύθυνση και να εγκαταλείψει τη μόδα την εποχή των σόσιαλ μίντια. «Θα έπρεπε να υποστώ τα σχόλια των followers. Ευτυχώς έφυγα προτού τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γίνουν κυρίαρχα». Αισθάνεστε πιο ευτυχισμένος τώρα; «Δεν έχω την ίδια πίεση με αυτή που είχα όταν εργαζόμουν στον χώρο της μόδας. Μπορώ να διατηρώ μια ισορροπία ανάμεσα στη ζωή και στη δουλειά μου, κάτι που στο παρελθόν ήταν αδύνατον – η μόδα σε καταπίνει». Μιλώντας για έμπνευση, εξηγεί «πως μπορεί να προέλθει από οπουδήποτε, από τη διπλανή γωνία έως την άλλη μεριά του πλανήτη και από μια κοινοτοπία έως κάτι σπάνιο. Το ίδιο ευρείες είναι και οι επιρροές του, από την αρχαιότητα και τον 17ο αιώνα έως τα μέσα του 20ού. Και η ομορφιά πού κρύβεται; «Η ομορφιά εδράζεται στη μοναδικότητα. Δίνω εξίσου προσοχή στη φθορά όσο και στην τελειότητα. Το παραμελημένο, αυτό που δεν κοιτάζει κανείς, είναι συχνά όμορφο. Ενας —με τα συνήθη κριτήρια– ωραίος άνδρας ή γυναίκα μπορεί να είναι βαρετός και μια μέση, καθημερινή φιγούρα εξαιρετικά ελκυστική».
Υπάρχει ένα έργο, το «Gray Steps III», σε αυτά που θα δείξει στην Bernier που παίζει με την έννοια των περιορισμών, της απαγόρευσης εισόδου σε έναν χώρο. Ενθαρρύνουν οι περιορισμοί τη δημιουργικότητα; «Ολη μου τη ζωή αντιμετώπισα περιορισμούς: με deadlines, τεχνικές, budget. Εγινα πιο επινοητικός και πιο ανθεκτικός στα εμπόδια και πάντα έβρισκα τρόπους για να τα υπερβώ. Η δημιουργικότητα τρέφεται από τις δυσκολίες». Στέκομαι και στο «Vanitas», ένα έργο για τον αδυσώπητο χρόνο και το πώς εγγράφεται στο σώμα μας, με την αλλαγή του χρώματος των μαλλιών. Τι σκέφτεστε για τον χρόνο; «Προτιμώ να σκέφτομαι τη ζωή μου χωρίς τις δεσμεύσεις του χρόνου». Οσο για την εμμονή του με τα μαλλιά –παρούσα τόσο στα έργα τέχνης όσο και στις κολεξιόν του παλιότερα– είναι γνωστό πως είναι γιος κουρέα και πως πάντα τον συνάρπαζαν τα μαλλιά που έπεφταν στο πάτωμα μετά το κούρεμα.
Κλείνοντας τον ρωτάω για το «Red Steps III», μια μοκέτα επάνω σε καμβά. Μήπως είναι ένα σχόλιο για τις εμφανίσεις στο κόκκινο χαλί; Για τη ματαιοδοξία αυτών που ποζάρουν και την επιτήδευση στη συμπεριφορά τους; Δεν μου το επιβεβαιώνει, μου απαντά μόνο πως πάντα τον ενθουσίαζε ο κόσμος του σινεμά. «Η λάμψη του Χόλιγουντ πάντα τροφοδοτούσε τη φαντασία μου. Με έλκυαν εξίσου η μαγεία αλλά και αυτό το ψεύτικο που απέπνεαν οι εικόνες».
Martin Margiela, γκαλερί Bernier/Eliades, από τις 7 Μαρτίου.