Μόλις ανακοινώθηκαν τα 7 επικρατέστερα υποψήφια έργα ανάμεσα σε συνολικά 362, για τα κορυφαία ευρωπαϊκά βραβεία σύγχρονης αρχιτεκτονικής Mies van der Rohe. Στις 25 Απριλίου θα ανακοινωθούν οι νικητές στο Κέντρο Τέχνης, Αρχιτεκτονικής και Τεκμηρίωσης CIVA των Βρυξελλών και στις 14 Μαΐου θα βραβευθούν στη Βαρκελώνη.
Από την Οστράβα (Τσεχία), το Μπράουνσβαϊγκ (Γερμανία) και το Λουντ (Σουηδία), μέχρι τη Σεν Λουσί ντε Ταλανό της Κορσικής (Γαλλία), το Πιοντάο (Πορτογαλία), τη Μαδρίτη και τη Βαρκελώνη (Ισπανία), τα αρχιτεκτονικά αυτά δημόσια –ως επί το πλείστον– έργα αναδεικνύουν τον ρόλο της αρχιτεκτονικής στην ενδυνάμωση υποβαθμισμένων περιοχών και στη συνδιαμόρφωση κουλτούρας εκπαίδευσης και πολιτισμού. Τα σημαντικότερα, τόσο από πλευράς χρήσης και λειτουργίας όσο και σχεδιαστικής ποιότητας, είναι δύο δημόσια εκπαιδευτικά κτίρια που σηματοδοτούν τον γενναίο τρόπο με τον οποίο το κράτος μέσω στιβαρής χρηματοδότησης –στην Ισπανία και στη Γερμανία στην προκειμένη περίπτωση– προωθεί την ανάγνωση και την αγάπη για τη μόρφωση. Ενας κοινωνικά δίκαιος πολιτισμός είναι εφικτός με την ενίσχυση και αναβάθμιση κτιριακών υποδομών και τη δημιουργία νέων.
• Δημοτική Βιβλιοθήκη Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές στη Βαρκελώνη (2022): Μπορούν οι βιβλιοθήκες να γίνουν κοινωνικοί καταλύτες και συμπυκνωτές του δημόσιου χώρου; Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές στη Βαρκελώνη (2022), έργο των Μαδριλένων SUMA arquitectura, η τρίτη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη της πόλης (συνολικά υπάρχουν σαράντα) βρίσκεται στην εργατική γειτονιά Λα Βερνέντα του Σαν Μαρτί αποτελώντας ήδη τοπόσημο. Ειδικεύεται στη λατινοαμερικανική λογοτεχνία, πήρε το όνομά της από τον Κολομβιανό νομπελίστα που πέρασε 8 χρόνια στην καταλανική πρωτεύουσα (1967-1975), ενώ φιλοξενεί τη συλλογή του σκιτσογράφου Φρανσίσκο Ιμπάνεζ Ταλαβέρα που έζησε εκεί.
Η βιβλιοθήκη σχεδιάζεται ως ένα ανάγλυφο σύστημα ξύλινων πτυχώσεων και περσίδων που παραπέμπει στις ράχες των βιβλίων. Τέσσερα μεγάλα «παράθυρα» κατευθύνουν το βλέμμα προς το αστικό τοπίο, αναπαράγοντας τη λοξότμηση, τυπικό αστικό στοιχείο της Βαρκελώνης. Καλύπτει 4.170 τ.μ., εκτείνεται σε έξι ορόφους και φιλοξενεί έναν μεγάλο χώρο συγκέντρωσης, μια επεκτεινόμενη αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, αναγνωστήρια, χώρους ομαδικής εργασίας, μελέτης και συζήτησης, παιδικές γωνιές και εργαστήρια. Εκτός από βιβλία, μπορείς να βρεις από τα τελευταία μουσικά περιοδικά, μέχρι συλλογές κόμικς και ταινιών.
Η σύνθεση περιστρέφεται γύρω από ένα φωτεινό αίθριο, μια τριγωνική αυλή στην καρδιά της βιβλιοθήκης. Εκεί βρίσκεται το κεντρικό κλιμακοστάσιο που λειτουργεί εκτός από «σπείρα συναντήσεων», ως ηλιακή καμινάδα, βελτιώνοντας τις συνθήκες φωτισμού και αερισμού. Ενεργειακά αποδοτική και βιώσιμη, η ξύλινη δομή του κτιρίου σε συνδυασμό με τη χρήση προκατασκευασμένων πανέλων συμβάλλει στη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Εγκαινιάστηκε από την πρώην δήμαρχο της Βαρκελώνης Αδα Κολάου και τον Αύγουστο ανακηρύχθηκε η «καλύτερη νέα δημόσια βιβλιοθήκη στον κόσμο» από τη Διεθνή Ομοσπονδία Ενώσεων και Ιδρυμάτων Βιβλιοθηκών.
• Περίπτερο Μελέτης της Πανεπιστημιούπολης του Δημόσιου Τεχνικού Πανεπιστημίου του Μπράουνσβαϊγκ (2022): Δεν πρόκειται για Περίπτερο Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης αλλά για το Περίπτερο Μελέτης της Πανεπιστημιούπολης του Δημόσιου Τεχνικού Πανεπιστημίου του Μπράουνσβαϊγκ (2023) στη Γερμανία, μιας πόλης 250.000 κατοίκων στην Κάτω Σαξονία. Το κτίριο των Βερολινέζων αρχιτεκτόνων Gustav Düsing & Max Hacke, διάφανο και φωτεινό, είναι ένας βαθιά κοινωνικός χώρος γνώσης: τόπος συνάντησης και ανταλλαγής ιδεών.
Η σύνθεση βασίζεται στη δημιουργία ενός ευέλικτου μαθησιακού περιβάλλοντος που ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ φοιτητών και διδακτικού προσωπικού. Οι βοηθητικοί χώροι σχεδιάζονται κεντρικά ενώ περιμετρικά χωροθετούνται χώροι παρουσιάσεων, μεγάλα τραπέζια συζητήσεων σε διαφορετικούς σχηματισμούς, μικρά οικεία καθιστικά και μεμονωμένα γραφεία που χωρίζουν μεταξύ τους με κινητά στοιχεία όπως κατακόρυφες κίτρινες ακουστικές κουρτίνες. Η ύπαρξη εξωτερικού χώρου βεράντας, με τη μορφή στεγασμένου εξώστη που κοιτάζει στο παρακείμενο πάρκο και την κεντρική πλατεία είναι από τα μεγάλα συν του κτιρίου.
Πρόκειται για καινοτόμο υβριδική αρθρωτή κατασκευή από ξύλο και χάλυβα, πλήρως συναρμολογούμενη και αποσυναρμολογούμενη, που αποτελείται από δοκούς και υποστυλώματα σε κάνναβο. Με χρήση 80% ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για θέρμανση και ψύξη, το κτίριο απλώνεται σε 1.000 τ.μ. και δύο ορόφους. Το γυάλινο περίβλημά του επιτρέπει τον φυσικό φωτισμό και αερισμό, ενώ εσωτερικά πλατφόρμες, γέφυρες και σκάλες τοποθετούνται ελεύθερα στον χώρο συναρμολογώντας ένα δημιουργικό και ευέλικτο λέγκο.
Δημιουργίες που αναδεικνύουν τον ρόλο της αρχιτεκτονικής στην αναβάθμιση περιοχών.
• Ιδιωτικό σχολείο Reggio (2022) στη Μαδρίτη: Στους φιναλίστ βρίσκεται και το Reggio, ένα ιδιωτικό σχολείο, έργο των Ισπανών Office for Political Innovation, στη Μαδρίτη. Μπετόν και χρωματιστός σοβάς, περίτεχνα σχέδια, πρωτότυπες αίθουσες διδασκαλίας, εσωτερικοί κήποι και θερμοκήπια, καμάρες, κύκλοι, υαλότουβλα και κλωστρά, έντομα και πεταλούδες, εμφανείς μηχανολογικοί εξοπλισμοί, όλα μπλέκονται όμορφα σ’ αυτό το εκπαιδευτικό ανατρεπτικό βιωματικό οικοσύστημα.
• Δημοτική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης στην Οστράβα (2022): Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επανάχρηση, προστασία και ανάδειξη του εγκαταλελειμμένου διατηρητέου σφαγείου του 19ου αιώνα στην Οστράβα, πρωτεύουσα της τσεχικής περιφέρειας Μοραβίας-Σιλεσίας και η μετατροπή του σε Δημοτική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης (2022). Με μαεστρία, οι Πολωνοί αρχιτέκτονες KWK Promes ανασυνθέτουν το κτίριο επιφανείας 3.601 τ.μ. διατηρώντας τα ίχνη της κοκκινόμαυρης αιθάλης που διαποτίζει τους τούβλινους τοίχους –φόρος τιμής στο βιομηχανικό παρελθόν της πόλης– γεμίζοντας τα κατεστραμμένα κενά με εντελώς διαφορετικό υλικό: ένα είδος μικροτσιμέντου σε γκρι απόχρωση.
Οι αρχιτέκτονες σχεδιάζουν περιστρεφόμενες πόρτες που λειτουργούν ως διαφορετικές είσοδοι και ενώνουν τις αίθουσες έκθεσης με το πάρκο βιοποικιλότητας, όπου το μολυσμένο έδαφος έχει αποκατασταθεί και έχει αντικατασταθεί με υδατοπερατά δάπεδα και φύτευση. Το έργο επενδύει με σύγχρονα εργαλεία σ’ έναν τόπο ιστορικής μνήμης. Προκρίνοντας λειτουργίες ανοιχτές και προσβάσιμες στους πολίτες, προσβλέπει στην τόνωση της υποβαθμισμένης περιοχής.
• Μονή Σεν Φρανσουά στη Σεν Λουσί ντε Ταλανό της Κορσικής: Αντίστοιχο έργο αποκατάστασης και επέκτασης αποτελεί αυτό της Μονής Σεντ Φρανσουά στη Σεν Λουσί ντε Ταλανό της Κορσικής (2022) του γαλλικού στούντιο Amelia Tavella Architectes με τη μετατροπή του σε κέντρο πολιτισμού μέσω προσθήκης διάτρητου χάλκινου όγκου. Το παρελθόν ρέει στο παρόν, τα ερείπια ανασυστήνονται ποιητικά, τα ίχνη της κορσικανικής κληρονομιάς του 15ου αι. διατηρούνται, ενώ η πίστη μπλέκεται με την τέχνη σ’ ένα έργο αριστοτεχνικά σμιλευμένο.
Δημόσιος χώρος
Κλείνοντας, δύο δημόσιοι ανοιχτοί χώροι επισημαίνουν την κοινωνική διάσταση της αρχιτεκτονικής.
• Hage (2021): Πώς οικοδομούμε μια νέα κοινότητα-γειτονιά, αν όχι επενδύοντας σε χώρους ανοιχτούς σε όλους; Σχεδιασμένος από τους Νορβηγούς αρχιτέκτονες Brendeland & Kristoffersen, σε συνεργασία με τους μηχανικούς Price and Myers, ο υπαίθριος δημόσιος χώρος Hage που στα σουηδικά σημαίνει λιβάδι/βοσκότοπος, ανήκει στον καθεδρικό ναό του Λουντ στο Brunnshög, στη νότια Σουηδία. Οι εφημέριοι της λουθηρανικής εκκλησίας αποφάσισαν να αναπτύξουν οι ίδιοι την έκτασή τους (1.600 τ.μ.), να μην την πουλήσουν ή την δώσουν για εκμετάλλευση, αλλά να την προσφέρουν στην κοινωνία ως τόπο συγκέντρωσης, δημόσιας συζήτησης, εκδηλώσεων, εργαστηρίων και παιχνιδιού. Να δημιουργήσουν έναν δημόσιο κήπο που θα συνδιαμορφωθεί με τη συμμετοχή των κατοίκων.
Επόμενο βήμα ο σχεδιασμός κατοικιών περιμετρικά του Hage. Ο χώρος αποτελείται από ένα επίμηκες χαλύβδινο εντυπωσιακό στέγαστρο άνω των 40 μέτρων μήκους, έναν τοίχο που συντίθεται από 48.000 ανακυκλωμένα τούβλα από το παρακείμενο κατεδαφισμένο εργοστάσιο μαρμελάδας και ένα καθιστικό/τραπέζι με πάγκους που στηρίζονται σε πέτρες κοντινού λατομείου.
Αφαιρετική, κομψή και προσεγμένη, η αρχιτεκτονική της μεταλλικής οροφής του στεγάστρου συνομιλεί με τη σιδερένια οροφή του ιστορικού Καθεδρικού Ναού του Λουντ (τέλη του 11ου αι.) επενδύοντας στη «χειροποίητη» κατασκευαστική λεπτομέρεια: με την υλοποίηση «παραδοσιακού» τρόπου σύνδεσης υψηλής αντοχής των 20.000 πριτσινιών μεταξύ τους, αντί της συμβατικής συγκόλλησης.
• Πλατεία και τουριστικό γραφείο (2022) στο Πιοντάο: Η δημιουργία των Branco Del Rio Arquitectos αποτελεί και αυτή έργο δημόσιου χώρου συνάθροισης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Μια σειρά από κερασιές, μια πλακόστρωση από τοπικό σχιστόλιθο από ντόπιους τεχνίτες, ένας μεγάλος κεντρικός κύκλος-πλατεία στον άξονα της εκκλησίας και μερικά μικρά κτίρια δημιουργούν ένα έργο που μοιάζει να υπήρχε εκεί από πάντα, σιωπηλό και όμως αρχιτεκτονικά δυνατό, βελτιώνοντας την καθημερινότητα της μικρής αυτής κοινότητα της κεντρικής Πορτογαλίας. Γιατί η αρχιτεκτονική είναι για όλους. Και τα μικρά έργα είναι εξίσου, αν όχι πιο σημαντικά από τις φανταχτερές χειρονομίες και τα μεγαλεπήβολα σχέδια.